Bacteriële meningitis (hersenvliesontsteking)

Bacteriële meningitis, in de volksmond ook bacteriële hersenvliesontsteking, is een aandoening waarbij de hersenvliezen ontstoken zijn ten gevolge van bacteriën. Symptomen van bacteriële meningitis zijn in de eerste plaats koorts, een stijve nek en een verandering in het bewustzijn. Bacteriële hersenvliesontsteking is een ernstige aandoening en moet direct behandeld worden met een antibioticum.

Hersenvliezen en hersenvliesontsteking

De hersenen en het ruggenmerg worden omringd door vliezen, ook wel meningen genoemd. Deze meningen beschermen de hersenen en het ruggenmerg en bestaan uit drie lagen:

• Dura mater
• Arachnoïdale vlies (spinnenwebvlies)
• Pia mater

De dura mater, ook wel het harde hersenvlies genoemd, ligt vlak onder de huid. Daarna volgt het spinnenwebvlies, ook wel het arachnoïdale vlies genoemd. Het arachnoïdale vlies is een stuk dunner dan de dura mater. Het vlies dat het dichtst tegen de hersenen aanligt is de pia mater. Dit zeer dunne hersenvlies wordt ook wel het zachte hersenvlies genoemd. Tussen de pia mater en het arachnoïdale hersenvlies bevindt zich een ruimte, de subarachnoïdale ruimte. Wanneer de hersenvliezen ontstoken zijn, wordt er gesproken van hersenvliesontsteking of meningitis. Soms wordt deze ziekte ook wel nekkramp genoemd.

Wat is bacteriële meningitis?

Het menselijk lichaam zit vol bacteriën, die zich onder andere in de mond, keel, urinewegen, huid en het spijsverteringskanaal ophouden. Deze bacteriën zijn doorgaans onschuldig. Wanneer iemand echter een verzwakt afweersysteem heeft, kunnen de bacteriën in de bloedbaan terecht komen en zich verspreiden naar de hersenen, waar zij een infectie kunnen veroorzaken. In een aantal gevallen kunnen de bacteriën ook direct in de hersenen terechtkomen, zoals bij ernstig hoofdletsel en oorontsteking. Wanneer een hersenvliesontsteking veroorzaakt wordt door een bacterie die direct of indirect de hersenen bereikt heeft, wordt er gesproken van bacteriële meningitis. Bacteriële meningitis is een ernstige ziekte met een relatief hoog sterftepercentage, ongeveer tussen de 3 en 20 procent van de patiënten overlijdt.

Symptomen bacteriële meningitis

Bacteriële meningitis kan acuut of geleidelijk aan ontstaan. In het eerste geval treden de verschijnselen van de hersenvliesontsteking binnen een paar uur op en verergeren ze erg snel. In het laatste geval ontstaan de verschijnselen in de loop van een paar dagen en worden zij geleidelijk aan ernstiger. Belangrijke symptomen van bacteriële meningitis zijn:

• Koorts
• Stijve nek
• Verandering in het bewustzijn

Naast deze drie kernsymptomen van bacteriële hersenvliesontsteking kunnen ook verschijnselen als hoofdpijn, misselijkheid, braken, overgevoeligheid voor licht, prikkelbaarheid en verwarring optreden. In sommige gevallen is er ook sprake van huiduitslag.

Diagnose bacteriële meningitis

Wanneer men bacteriële meningitis vermoedt, moet men direct medische hulp inschakelen. Een snelle diagnose en behandeling hebben namelijk een zeer gunstige invloed op de prognose. Om te kunnen bepalen of er sprake is van bacteriële meningitis, zijn diverse onderzoeken, waaronder het zorgvuldig uitvragen van de klachten, noodzakelijk. Bloedonderzoek en een lumbaalpunctie (ruggenprik), waarbij er wat ruggenmergvloeistof afgenomen wordt, kunnen inzicht geven in de bacterie die de ziekte veroorzaakt. In sommige gevallen is een CT-scan of MRI-scan van de hersenen noodzakelijk om de plaats en omvang van de hersenvliesontsteking te bepalen.

Uit diverse studies komt naar voren dat er drie veelvoorkomende veroorzakers van bacteriële meningitis zijn: Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis en Streptococcus pneumoniae.

Behandeling bacteriële meningitis

Wanneer men de veroorzaker van de ontsteking achterhaald heeft, kan gestart worden met behandeling. De behandeling van bacteriële meningitis bestaat in de eerste plaats uit een antibioticum, meestal penicilline of vancomycine. In sommige gevallen wordt naast een antibioticum ook de ontstekingsremmer dexamethason voorgeschreven.

Gevolgen bacteriële meningitis

Een deel van de patiënten blijkt restverschijnselen van de bacteriële meningitis te hebben, zoals doofheid of hersenbeschadiging. Verschijnselen die regelmatig voorkomen na bacteriële meningitis zijn hoofdpijn, gehoor- en zichtproblemen, leer- en concentratieproblemen, overgevoeligheid voor licht en geluid, epilepsie en verminderde spierkracht. Een deel van deze verschijnselen verdwijnt in de loop der tijd weer, andere zijn meer chronisch van aard.

Voorkomen van bacteriële meningitis

Verwekkers van bacteriële meningitis bevinden zich onder andere in de neus- en keelholte en het maagdarmkanaal van dragers. Mensen die deze bacteriën bij zich dragen worden ook wel dragers genoemd. Dragers worden meestal niet ziek, omdat de meeste mensen over een voldoende weerstand beschikken. Na verloop van tijd verdwijnen de meeste ziekteverwekkers weer. De ziekteverwekkers kunnen zich verspreiden via onder meer de lichaamsvloeistoffen van geïnfecteerde personen, bijvoorbeeld door te hoesten in iemands gezicht of een slechte persoonlijke hygiëne. Men kan besmetting met dergelijke bacteriën helpen voorkomen door een goede hygiëne en het zorgen voor een goede weerstand.

Tegen bepaalde bacteriën bestaan vaccins welke de kans op hersenvliesontsteking verkleinen, zoals het pneumokokkenvaccin tegen en het meningokokkenvaccin.