Opvliegers tijdens de overgang

Opvliegers/opvliegingen oftewel vapeurs: een typische klacht tijdens de overgang. Vaak ontstaan de eerste opvliegers vlak voor de overgangsjaren. Veel vrouwen in de overgang hebben last van opvliegers of nachtelijk zweten. Opvliegers worden veroorzaakt door het verwijden van bloedvaten. Hoe herken je deze overgangsklacht en wat kan je eraan doen?

Wat zijn opvliegers?

De eerste opvlieger ontstaat soms al voor de overgang, maar de meeste vrouwen krijgen er last van ongeveer één jaar na de laatste menstruatie. De laatste menstruatie wordt ook wel de menopauze genoemd: daarna treedt er geen eisprong en dus ook geen menstruatie meer op. De overgang begint gemiddeld rond het 50e levensjaar, bij sommige vrouwen al rond het 40e jaar. Bij de overgang horen vaak de opvliegers als overgangsklacht. Ruim 80 procent van alle vrouwen in de overgang heeft last van opvliegers.

Een opvlieger is duidelijk herkenbaar. Er ontstaat een plotseling opkomend gevoel van oververhitting. De huid kleurt rood, vooral in het gezicht en in de nek. Er treedt transpiratie (zweten) op, soms misselijkheid, hoofdpijn of tintelingen. De hartslag voelt vaak versneld aan en de armen en benen kunnen zwaar aanvoelen. Sommige vrouwen hebben alleen last van nachtelijk zweten, andere vrouwen hebben beiden: opvliegers en nachtelijk zweten.

Wat is nachtelijk zweten?

Het nachtelijk zweten is iets anders dan een opvlieger maar staat wel nauw met elkaar in verband. Bij nachtelijk zweten wordt men plots 's nachts wakker, kletsnat van het zweet. De hartslag kan versneld zijn. Soms moeten pyjama of lakens verschoont worden, zo at zijn ze. Het haar kan ook kletsnat zijn, alsof men net onder de douchte uitkomt. Nachtelijk zweten maakt inslapen of doorslapen vaak moeilijk, waardoor er slaapproblemen kunnen ontstaan. Veel vrouwen met nachtelijk zweten voelen zich dan ook overdag vermoeid en hebben problemen met de concentratie. Ook kan er een snelle irritatie ontstaan en overmatig eten met gewichtstoename als gevolg.

De oorzaak van deze overgangsklachten

Lange tijd was onduidelijk wat de precieze oorzaak van opvliegers is. Dat het te maken heeft met een verandering van hormonen, is wel duidelijk. Het probleem vinden we terug in de hypothalamus. Dit is een zeer klein onderdeel van de hersenen: een klein orgaan dat minder dan 1 procent van de totale hersenvolume in beslag neemt. Zo klein maar toch zo belangrijk. In de hypothalamus worden namelijk zeer belangrijke processen geregeld: het honger-en dorstgevoel, de lichaamstemperatuur, het lichaam aansturen voor herstel na inspanning en de aansturing van verschillende hormonen. De hypothalamus reguleert de hypofyse maar maakt ook zelf hormonen aan.

Goed, nu weten we waar de hypothalamus goed voor is. In de hypothalamus vinden we KNDy neuronen die een rol spelen in de voortplanting. Tijdens de overgangsjaren zorgen deze neuronen voor de onderdrukking van oestrogeen, het vrouwelijke hormoon dat na de overgangsjaren niet meer wordt aangemaakt. De KNDy neuronen zijn actief betrokken bij vasodilatatie: het proces dat optreedt tijdens een opvlieger. In de hersenen wordt het signaal afgegeven dat de lichaamstemperatuur oploopt. De bloedvaten reageren hierop door zich te verwijden. Door het verwijden van de bloedvaten kan het bloed de overtollige warmte afgeven via de huid. De huid kleurt rood, voelt warm aan en er treedt zweten op. Er is echter één probleem: de lichaamstemperatuur is niet verhoogd, waardoor de hele actie van de bloedvaten geen nut heeft. Het signaal dat werd afgegeven in de hersenen is dus een foutief signaal, veroorzaakt door de KNDy neuronen.

Na de overgangsjaren, wanneer er geen oestrogeen meer wordt aangemaakt en ook de KNDy neuronen hier niet meer bij betrokken zijn, verdwijnen de opvliegers en het nachtelijk zweten.

Behandeling

Opvliegers worden in onze samenleving veel minder geaccepteerd dan in niet-westerse landen. Daar accepteert men opvliegers veel meer en kunnen vrouwen ze daardoor ook beter verdragen. Het omgaan met opvliegers is dus enerzijds een kwestie van acceptatie. Bepaald voedsel kan opvliegers versterken. Koffie, thee, alcohol en gekruid voedsel zijn bekende uitlokkers. Warmte in de omgeving kan een opvlieger veroorzaken. Zo kan zitten in de zon voor sommige vrouwen overdraagbaar worden. Maar ook verwarmde ruimtes kunnen onaangenaam zijn. De slaapkamer blijft liever gekoeld.

Bij ernstige klachten kan de huisarts hormonen voorschrijven. Hormonen worden alleen voorgeschreven als men geen nachtrust meer heeft door nachtelijk zweten of wanneer de normale werkzaamheden niet gedaan kunnen worden als gevolg van opvliegers. Er worden hormoontabletten of hormoonpleisters voorgeschreven. Hierin zit het hormoon oestrogeen en progesteron. Hierdoor verminderen de klachten. Bedacht moet worden dat door het innemen van oestrogeen de menstruatie weer terug kan komen, vaak wel onregelmatig. De inname van oestrogeen verhoogt het risico op borstkanker iets. Ook de kans op een hartinfarct, beroerte en trombose neemt iets toe. Aangeraden wordt om niet langer dan een half jaar achter elkaar hormonen te gebruiken.