Nierstenen: oorzaken, symptomen, behandeling, voorkomen

Nierstenen of calculus renalis: een afzetting van kristallen in de nier maar ook in de urine-afvoerwegen. Afvalstoffen van het lichaam worden samen met water uitgescheiden door de nieren. Nierstenen ontstaan als de urine vol zit met afvalstoffen. Het kan heel lang duren voordat nierstenen tot klachten leiden, het kan gaan om jaren. Het komt meestal voor bij mensen tussen de dertig en de vijftig jaar en vaker bij mannen dan bij vrouwen. Wat zijn de oorzaken en symptomen van nierstenen en wat zijn de mogelijkheden voor behandeling? Is er kans op terugkeer als je behandeld bent voor een niersteen? Wat is een hoefijzernier?

Inhoud artikel

• Nieren
• Nierstenen
• Oorzaken nierstenen
• Hoefijzernier en nierstenen
• Symptomen nierstenen
• Diagnose nierstenen
• Behandeling nierstenen
• Het voorkomen van nierstenen
• Prognose nierstenen en mogelijke complicaties

Nieren

Een nier regelt de afscheiding van stofwisselingsproducten uit het bloed. De nieren bevinden zich achter in de buik tegen de rugspieren aan en achter de darmen en de andere organen in de buik. Boven de nieren liggen de bijnieren, die zijn veel kleiner. Aan de binnenkant van de nier zitten de nierslagader en de nierader, die vervoeren bloed naar en van de nier. Binnenin ligt het nierbekken, dat loost urine via de urineleider naar de blaas. Bij nieraandoeningen zie je vaak dat er veranderingen in de afvoer van urine optreden zoals veel meer of juist minder plassen. Het is ook mogelijk dat er bloed bij de urine zit. Maar het kan ook zijn, dat je niets aan de urine merkt, maar wel andere klachten hebt zoals pijn in de buik, pijn in de rug of oedeem door vochtophoping. Met één nier die het goed doet kun je uitstekend leven, maar als beide nieren niet meer werken, treedt niervergiftiging op. Dan is hemodialyse nodig of transplantatie van een nier.

Nierstenen

Ook wel calculus renalis genoemd is een afzetting van kristallen die zich in de nieren vormt. De afzettingen kunnen verschillend van formaat zijn. Nierstenen komen meestal voor bij mensen tussen de dertig en de vijftig jaar. Meer bij mannen dan bij vrouwen. Soms is de aandoening erfelijk. Risicofactoren zijn sommige diëten, te weinig vocht nemen en leven in een warm klimaat.

Oorzaken nierstenen

Als er een grote opeenhoping van opgeloste stoffen in de urine zit dan is de kans op de vorming van nierstenen het grootst. Als je niet genoeg vocht tot je neemt dan is het risico groter. Het hangt van de afvalstoffen die kristalliseren af, welke soort nierstenen er worden gevormd.

• De meeste stenen bestaan uit calcium. Dit kan komen door eten wat rijk is aan calcium of oxaalzuur, maar het kan ook komen door een te grote aanmaak van bijschildklierhormonen. Dit laatste zorgt voor een ophoping van calcium in het bloed.
• Soms bevatten nierstenen urinezuur, dit kan voorkomen bij mensen met jicht. Dit is een vorm van artritis met als kenmerk dat zich kristallen van urinezuur vormen in de gewrichten.
• Nierstenen kunnen ook ontstaan na infecties in het urinestelsel. Ze krijgen dan de vorm van een koraal, deze maakt het hele nierbekken vol (koraalsteen).
• Bepaalde medicijnen zouden nierstenen kunnen veroorzaken, denk aan indinavir, dit wordt gebruikt bij de behandeling van een hif-infectie.
• Nog een mogelijkheid is dat nierstenen gevormd worden door cystine, maar dit gebeurt niet vaak. Het is een stof die iemand met cystinurie (een erfelijke afwijking) in grote hoeveelheden heeft.

Hoefijzernier en nierstenen

Er is sprake van een hoefijzernier als de ondereinden van de twee nieren midden in het lichaam met elkaar vergroeid. Ze vormen dan een u-vorm (hoefijzer). Heel soms zijn het de bovenste nierpolen met elkaar vergroeid. Een hoefijzernier ligt vaak iets lager in de buik van ‘gewone’ nieren. Een hoefijzernier komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Het is een afwijking die is aangeboren. Door de aparte vorm is de stand van de urineleiders afwijkend, het kan het afvoeren van de urine bemoeilijken. Iemand met een hoefijzernier heeft sneller last van urineweginfecties en heeft meer kans op nierstenen. Veel mensen krijgen echter nooit klachten.

Symptomen nierstenen

Bij kleine niersteentjes zal je niet veel merken, deze worden meestal zonder dat je het merkt uitgescheiden met de urine. Maar grotere stenen of scherpe stukken van stenen in de urineleider kunnen zorgen voor krampen die heel pijnlijk zijn.

Symptomen:

• Een misselijk gevoel en braken;
• Er kan een heftige pijn optreden in aanvallen, dit wordt ook wel koliek genoemd: pijn in de rug straalt uit naar buik en lies;
• Vaak urineren en het doet pijn;
• De urine bevat bloed;
• Wordt de niersteen uitgeplast, dan zakt de pijn snel.
• Als een niersteen vastzit in een urineleider dan kan de urine niet weg en de nier zwelt op. Dit wordt ook wel hydronefrose genoemd. Het doet niet altijd pijn, maar de kans op infectie is verhoogd.

Diagnose nierstenen

Als de huisarts vermoedt dat er sprake is van nierstenen dan zal er urine worden onderzocht. Er zal worden gekeken naar bloed en kristallen en of er iets waar te nemen is van een infectie. Stenen van calcium kunnen worden ontdekt op een röntgenfoto van de buik. Met een intraveneuze urografie of een echoscopie kunnen andere stenen worden opgespoord. De stenen die vanzelf naar buiten zijn gekomen met de urine kunnen onderzocht worden om te kijken uit welke stoffen ze zijn opgebouwd.

Behandeling nierstenen

• Bij kleine stenen die niet spontaan naar buiten komen kan medicatie tegen de pijn worden gegeven. Verder is veel drinken belangrijk, het kan bevorderen dat de steentjes het lichaam verlaten samen met de urine.
• Stenen die vast zijn komen te zitten kunnen soms worden verwijderd tijdens een cytoschopie. Een instrument om te kijken wordt ingebracht en middels een pincet worden de stenen weggehaald of stuk gemaakt.
• Een steen in de urinebuis kan veel pijn geven. De pijn moet bestreden worden, soms is zelfs morfine nodig.
• Vergruizing van nierstenen is de behandeling die het meest wordt gebruikt: de schokgolven maken de stenen kapot, de restanten kunnen het lichaam via de urine verlaten.
• Als de nierstenen erg groot zijn kan een operatie noodzakelijk zijn. Het gebeurt bijna nooit, maar soms wordt de nier in zijn totaliteit weggehaald.
• Na een aanval van nierstenen zal de urine worden nagekeken op bloed. Ook zal je tips krijgen om nierstenen in het vervolg te voorkomen.

Het voorkomen van nierstenen

• Drink twee tot drie liter vocht op een dag.
• Om de productie van de urine ’s nachts te laten doorgaan moet je voor het slapen vocht tot je nemen.
• Bij warm weer meer vocht nemen, ook als je veel in beweging bent en als je een verhoogde lichaamstemperatuur hebt.
• Gebruik geen maagzuurbinders die calcium bevatten (overleg met huisarts).
• Mogelijk krijg je het advies van de huisarts om minder zuivelproducten te gebruiken.
• Liever geen rabarber, spinazie of asperges eten om stenen die uit zouten van oxaalzuur bestaan te vermijden.

Prognose nierstenen en mogelijke complicaties

Meer dan de helft van de mensen die aan nierstenen is geholpen krijgt binnen zeven jaar vaak weer last van nierstenen. De adviezen hierboven (kopje Het voorkomen van nierstenen) kunnen de kans verkleinen dat je er opnieuw last van krijgt. Nierstenen kunnen schade aan de nieren veroorzaken die blijvend is. Gaat het om beide nieren dan is er gevaar voor chronische insufficiëntie van de nier.