Geelzucht: symptomen, oorzaken en behandeling van icterus

Geelzucht of icterus is geen ziekte of aandoening, maar een verschijnsel of symptoom van een onderliggende aandoening van de lever of galblaas/galwegen. Geelzucht kan als zodanig gepaard gaan met andere symptomen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Geelzucht duidt op geelkleuring van huid en oogwit, en donkere urine als gevolg van een te hoog galkleurstof-gehalte van het bloed. Galkleurstof of bilirubine is een afbraakproduct van rode bloedkleurstof en wordt gevormd in de lever. Mogelijke oorzaken van geelzucht zijn onder meer gal-aandoeningen of galstuwing als gevolg van galwegvernauwing, obstructie of tumoren. Icterus of geelzucht kan ook een symptoom zijn van leveraandoeningen. De diagnose 'icterus' of 'geelzucht' wordt gesteld op grond van het klinisch beeld en bloed- en urineonderzoek. Zo nodig kan aanvullend onderzoek verricht worden. De behandeling van icetrus of geelzucht is afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

• Wat is geelzucht?
• Wat is bilirubine?
• Wanneer ontstaat geelzucht?
• Soorten geelzucht
• Oorzaken van pre-hepatische icterus
• Oorzaken van per-hepatische icterus
• Oorzaken van post-hepatische icterus
• Fysiologische icterus - geelzucht bij baby's
• Symptomen van icterus
• Complicaties
• Diagnose: vraaggesprek met de arts
• Diagnose: lichamelijk onderzoek
• Tekenen van geelzucht
• Zwelling van de benen, enkels en voeten
• Zwelling van de buik
• Vergrote lever
• Verschijning, lichaam en tatoeages
• Lymfeklieren
• Bovenste ledematen
• Gezicht
• Borst
• Buik
• Diagnose: vervolgonderzoek
• Urineonderzoek
• Leverfunctie en bloedonderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Leverbiopsie
• Behandeling van geelzucht
• Preventie en vóórkomen
• Prognose en vooruitzichten

Wat is geelzucht?

Geelzucht wijst op het geel zien van de huid en/of het oogwit als gevolg van een verhoogde hoeveelheid bilirubine in het bloed. Geelzucht is een teken of symptoom van een onderliggend ziekteproces, zoals bleekheid een syndroom is van bloedarmoede of shock. Geelzucht is dus géén ziektebeeld op zichzelf, zoals veel mensen denken.

Wat is bilirubine?

Bilirubine is het afbraakproduct van hemoglobine, de rode bloedkleurstof die in de rode bloedcellen zit. Bilirubine wordt vanuit de milt via het bloed opgenomen in de lever, waar het wordt omgevormd. De omgevormde bilirubine (galkleurstof) wordt daarna met de galvloeistof afgevoerd naar de galblaas. Uiteindelijk verlaat dit afbraakproduct het lichaam met de ontlasting.

Wanneer ontstaat geelzucht?

Wanneer zich een verstoring voordoet in de normale stofwisseling en/of productie van bilirubine, dan kan dit tot geelzucht leiden. Doordat bilirubine een intense gele kleur heeft, zal er bij een verhoogde concentratie bilirubine in het bloed geelzucht ontstaan. Dit leidt in lichte gevallen tot een gele verkleuring van alleen het oogwit, maar in ernstigere gevallen zal de hele huid van het lichaam geel verkleuren.

Soorten geelzucht

Verschillende aandoeningen kunnen een verhoogd bilirubinegehalte in het bloed veroorzaken. Er worden drie soorten icterus onderscheiden:

• Pre-hepatische icterus ('voor de lever');
• Per-hepatische icterus ('door de lever');
• Post-hepatische icterus ('na de lever').

Oorzaken van pre-hepatische icterus

Bij pre-hepatische icterus wordt geelzucht veroorzaakt door de snelle toename van de afbraak en vernietiging van de rode bloedcellen (hemolyse). Met de lever zelf is dus niets mis, maar de afbraak van hemoglobine is zodanig verhoogd dat er te veel aanbod is. Vaak geeft dit een lichte vorm van geelzucht. Voorbeelden van aandoeningen met verhoogde afbraak van rode bloedcellen:

• Malaria;
• Sikkelcelanemie;
• Congenitale sferocytose;
• Thalassemie;
• Glucose-6-fosfaat dehydrogenase deficiëntie (G6PD);
• Geneesmiddelen of andere giftige stoffen;
• Auto-immuunziekten.

Oorzaken van per-hepatische icterus

Bij per-hepatische icterus is de lever zelf door ziekte aangetast en het kan daardoor minder aanbod aan; het kan minder afvalstoffen afbreken (metaboliseren). Een andere mogelijkheid is dat de lever de verwerkte producten laat teruglekken naar het bloed in plaats van naar de gal. Een combinatie is ook mogelijk. Voorbeelden van aandoeningen die dit veroorzaken, zijn:

• Hepatitis (meestal virale: hepatitis A, hepatitis B en hepatitis C; of aan alcoholgerelateerde ofwel alcoholische hepatitis)
• Alcoholische leverziekte (waarbij de lever beschadigd raakt door te veel alcohol te drinken), zoals cirrose
• Geneesmiddelen of andere toxinen (toxische hepatitis)
• Het syndroom van Crigler-Najjar, een zeldzame, erfelijke aandoening van de lever;
• Het syndroom van Gilbert, een erfelijke aandoening van de lever;
• Leverkanker,een zeldzame en meestal ongeneeslijke kanker die zich in de lever ontwikkelt;
• Leptospirose, een bacteriële infectie die door dieren wordt verspreid, met name ratten;
• Klierkoorts of ziekte van Pfeiffer, een virale infectie veroorzaakt door het Epstein-Barr virus;
• Misbruik van drugs (de belangrijkste oorzaken zijn ecstasy (XTC) en overdoseringen van paracetamol);
• Primaire biliaire cirrose (PBC), een relatief zeldzame chronische leverziekte die geleidelijk leverschade veroorzaakt;
• Blootstelling aan stoffen die schadelijk zijn voor de lever, zoals fenol (gebruikt bij het vervaardigen van kunststof) of tetrachloorchloride (in het verleden gebruikt in brandblusmiddelen, hoewel het gebruik ervan strikt wordt gecontroleerd);
• Auto-immuun hepatitis (AIH), een zeldzame aandoening waarbij het immuunsysteem de lever aanvalt;
• Primaire scleroserende cholangitis (PSC), een aandoening waarbij de galwegen binnen en buiten de lever ontstoken zijn;.
• Dubin-Johnson syndroom, een vorm van geelzucht die geen kwaad kan. De oorzaak is een verandering van het DNA (erfelijk materiaal).

Oorzaken van post-hepatische icterus

Bij post-hepatische icterus zijn de gal-afvoerwegen in of na de lever verstopt, meestal als gevolg van een galsteen, soms door een tumor (alvleesklierkanker of galblaaskanker). Pancreatitis of alvleesklierontsteking is een andere mogelijke oorzaak van post-hepatische icterus. Hierdoor lekt er veel oplosbare bilirubine naar het bloed. Als er sprake is van post-hepatische icterus, zal de ontlasting licht tot wit zijn en de urine juist zeer donker tot bruin.

Symptomen van icterus

Pre-hepatische icterus symptomen
Pre-hepatische icterus kent de volgende symptomen:

• donkere urine
• donkere kleur van de ontlasting
• gele huidskleur
• oogwit kleurt geel
• jeuk (waarschijnlijk veroorzaakt door irritatie door galkleurstof of door galzouten) en krabeffecten
• bradycardie (als gevolg van de hoge concentratie galzouten in het bloed)

Per-hepatische icterus symptomen
Per-hepatische icterus kent de volgende symptomen:

• donkere urine
• lichtere kleur van de ontlasting
• gele huidskleur
• oogwit kleurt geel
• jeuk en krabben
• bradycardie

Bij post-hepatische icterus symptomen
Bij post-hepatische icterus kunnen zich de volgende symptomen voordoen:

• stopverfontlasting
• geelzucht van weefsels
• jeuk en krabeffecten
• bradycardie

Complicaties

De jeuk kan soms zo intens zijn dat je je huid helemaal openkrabt, waardoor er wondjes ontstaan. De jeuk kan er ook voor zorgen van je slecht slaapt. De meeste complicaties die ontstaan zijn het gevolg van de onderliggende oorzaak van geelzucht, niet van geelzucht zelf. Bijvoorbeeld, geelzucht wordt veroorzaakt door obstructie van de galwegen kan leiden tot een oncontroleerbare bloeding door een tekort aan vitaminen die nodig zijn voor normale bloedstolling.

Diagnose: vraaggesprek met de arts

Je huisarts of de ziekenhuisarts zal een uitgebreid vraaggesprek met je voeren over je klachten, waarbij hij je medische voorgeschiedenis in ogenschouw neemt om erachter te komen waarom je geelzucht hebt. De arts kan onder ondermeer de volgende vragen stellen:

• Of je griepachtige symptomen had voordat geelzucht intrad (dit kan wijzen op hepatitis);
• Of je momenteel andere symptomen hebt, zoals buikpijn, jeukende huid of gewichtsverlies;
• Of je bent onlangs naar een land bent gereisd waar ziekten als malaria of hepatitis A wijdverspreid zijn;
• Of je hebt een verandering van kleur in je urine en ontlasting hebt opgemerkt (donkere urine of witte of lichte ontlasting);
• Of je bekend bent met alcoholmisbruik;
• Of je momenteel (of vroeger) drugs hebt gebruikt;
• Of je een beroep hebt waarbij je blootgesteld kunt worden aan schadelijke stoffen.
• Of er sprake is van een recente consumptie van schaaldieren (wat kan leiden tot infectie met het hepatitis A-virus);
• Of er sprake ia van een recente operatie, aangezien een recente chirurgische ingreep aan de galwegen of kanker de kans op het ontwikkelen van icterus verhoogt.

Diagnose: lichamelijk onderzoek

Het is waarschijnlijk dat de arts ook een lichamelijk onderzoek uitvoert om te controleren op tekenen van een onderliggende aandoening. Bij een lichamelijk onderzoek kan de arts onder meer op de volgende zaken letten:

Tekenen van geelzucht

De arts onderzoek kijkt naar tekenen van geelzucht op de volgende plaatsen: huid, palmen, nagelbed, ogen, neuspunt, lippen, onderkant van de tong en verhemelte. De witte achtergrond van de sclera of oogwit maakt het makkelijk om geelzucht op te sporen in het oog. Het is voor een arts bijzonder belangrijk om naar het oog te kijken om daarmee het onderscheid te maken tussen hyperbilirubinemie en hypercarotenemie. Hyperbilirubinemie kleurt de ogen geel. Bij carotenemie krijgt de huid een gele kleur, maar kleuren de ogen niet geel. Bij hypercarotenemie is een gele verkleuring aanwezig in het gezicht, palmen en/of zolen. De verkleuring heeft echter geen invloed op de ogen. De oorzaak is de overmatige consumptie van rauwe wortelen en tomaten.

Zwelling van de benen, enkels en voeten

Oedeem of het vasthouden van vocht en zwelling in de enkels, benen en buik is een mogelijk teken van cirrose.

Zwelling van de buik

Ascites (vochtophoping in de buik) is een symptoom van levercirrose of kanker.

Vergrote lever

Een merkbare zwelling van je lever (een vergrote lever) is een mogelijk teken van hepatitis.

Verschijning, lichaam en tatoeages

Ben je ziek? Bij hepatocellulair geelzucht ben je meer acuut ziek dan bij een obstructie. Is er sprake van cachexie? Dit is een vorm van extreme magerheid. Dit kan een indicator zijn van kanker die geelzucht veroorzaakt. De arts controleert tevens op tatoeages. Indien aanwezig, dan zal de arts vragen of de geelzucht een paar maanden nadat de tatoeage werd toegepast, de kop opstak. Dit kan wijzen op hepatitis die door een vieze naald is overgebracht.

Lymfeklieren

De arts onderzoekt alle knooppunten. Klieren boven het sleutelbeen (supraclaviculaire lymfeklieren) kunnen opzwellen door een infectie of tumor in de de buurt van de longen, borst, nek of buik.

Bovenste ledematen

De arts onderzoek de handen, armen en handen. Chronische leverziekte wordt vaak geassocieerd met leukonychia (witte nagels), trommelstokvingers (je nagels zien er bolvormig uit, de eindkootjes zijn verdikt), en erythema palmare of palmoplantair erytheem (rode handpalmen en soms ook voetzolen).

Leverfalen wordt geassocieerd met asterixis (het onvermogen een vaste positie te behouden). Asterixis wordt ook wel een 'flapping tremor' of 'negatieve myoklonieën' genoemd. Alcoholische cirrose kan worden geassocieerd met een verkramping van de vingers (Dupuytren-contractuur van de handpalmen). De oksels kunnen minder okselhaar vertonen, wat wijst op cirrose.

Gezicht

Een xanthelasma (palpebrarum) is een geel bultje wat rond de ogen kan ontstaan. Het bestaat uit een ophoping van cholesterol. Dit kan voorkomen bij cholestase ofwel galstuwing door vernauwing of afsluiting van de galgangen die de gal van de lever naar de darm voeren.

Borst

De arts controleert je borst op kleine stervormige aders in de huid (spidernaevi), borstontwikkeling bij mannen (gynaecomastie). Spidernaevi komen meestal voor op de borst en bovenkant van de buik. Gynaecomastie kan optreden bij chronische leverziekte.

Buik

Bij de meeste oorzaken van geelzucht komt gevoeligheid van de buikregio meestal niet voor. Gevoeligheid wijst op een complicatie. Bijvoorbeeld ascites bij cirrose kan gecompliceerd worden door buikvliesontsteking (peritonitis), waardoor gevoeligheid en pijn wordt veroorzaakt. Mensen met obstructief geelzucht kunnen galwegontsteking (cholangitis) ontwikkelen. Zij ervaren waarschijnlijk gevoeligheid of pijn in de bovenbuik.

Massa of zwelling
De aanwezigheid van een zwelling of massa in de buikregio kan een tumor zijn, geassocieerd met uitgebreide levermetastasen (uitzaaiingen in de lever) en geelzucht.

Galblaas
De galblaas is meestal niet voelbaar in geval van obstructieve geelzucht veroorzaakt door choledocholithiasis (de aanwezigheid van galstenen in de ductus hepatocholedochus). De galblaas wordt echter groter in geval van obstructief geelzucht veroorzaakt door bepaalde kankers, zoals alvleesklierkanker en cholangiocarcinoom (een primaire kwaadaardige tumor van de lever die uitgaat van de galwegcellen). De galblaas wordt niet groter als het cholangiocarcinoom zich voordoet in de leverkanaal.

Hepatomegalie
Hepatomegalie is de medische benaming voor een abnormaal vergrote lever. Hepatitis is geassocieerd met een milde vorm van hepatomegalie. Bij cirrose is de lever gekrompen en niet tastbaar. Uitzonderingen zijn patiënten met zeer vroege chronische leverziekte, in welk geval de lever voelbaar en stevig kan zijn.

Splenomegalie
Splenomegalie is de medische term voor een vergrote milt. Splenomegalie treedt op als gevolg van portale hypertensie en wijst samen met geelzucht typisch op cirrose.

Diagnose: vervolgonderzoek

De diagnose wordt gesteld op grond van het klinisch beeld en bloed- en urineonderzoek. Zo nodig kan aanvullend onderzoek verricht worden.

Urineonderzoek

Urineonderzoek kan gebruikt worden om niveaus van een stof, genaamd urobilinogeen, te meten. Het wordt geproduceerd als bacteriën bilirubine in het spijsverteringsstelsel afbreken.

Leverfunctie en bloedonderzoek

Een leverfunctietest is een type bloedonderzoek die wordt gebruikt om bepaalde leveraandoeningen te diagnosticeren, waaronder hepatitis en levercirrose. Als de lever beschadigd is, laat het enzymen in het bloed vrij. Tegelijkertijd worden eiwitten die de lever produceert om het lichaam gezond te houden, uiteen te vallen. Door de niveaus van deze enzymen en eiwitten te meten, is het mogelijk om een ​​beeld te krijgen van hoe goed de lever functioneert. Bovendien kan je bloed worden getest op infecties die erom bekend staan dat ze geelzucht veroorzaken, zoals malaria en hepatitis C.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek kan ook zinvol zijn, zoals:

• Echografie;
  MRI-scan / Bron: Istock.com/© james steidl
• CT-scan;
• MRI-scan;
• endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP): een diagnostische procedure die wordt gebruikt voor het opsporen van stenen of andere afwijkingen in de galblaas, galwegen en de afvoergangen van de alvleesklier.

Leverbiopsie

Een biopsie is een medische handeling waarbij een stukje weefsel uit het lichaam verwijderd wordt om onder de microscoop onderzocht te worden. Een biopsie kan worden aanbevolen om de conditie van het leverweefsel te beoordelen als het beschadigd kan zijn door een aandoening zoals cirrose of leverkanker. Tijdens een leverbiopsie, wordt je buik verdoofd met een plaatselijke verdoving, waarna een fijne naald wordt ingebracht, zodat een kleine steekproef van levercellen kan worden genomen en voor onderzoek onder een microscoop naar een laboratorium kan worden gestuurd.

Behandeling van geelzucht

De behandeling van geelzucht is afhankelijk van de onderliggende aandoening. Pre-hepatische icterus enper-hepatische icterus
wordt gewoonlijk medicamenteus behandeld. Bij een post-hepatische icterus zal vaak een operatieve ingreep nodig zijn.

Pre-hepatische geelzucht
Bij het behandelen van pre-hepatische geelzucht is het de bedoeling de snelle afbraak van rode bloedcellen te voorkomen. Een te hoog bilirubinegehalte wijst immers op een verhoogde bloedafbraak, beschadiging van de lever of probleem met de galblaas. In gevallen waarin pre-hepatische geelzucht is veroorzaakt door een infectie, zoals malaria, wordt meestal medicatie aanbevolen om de onderliggende infectie te behandelen. Voor genetische bloedstoornissen, zoals sikkelcelziekte of thalassemie, kunnen bloedtransfusies nodig zijn om de rode bloedcellen te vervangen.

Per-hepatische geelzucht
In het geval van per-hepatische geelzucht, kan er weinig gedaan worden om eventuele leverbeschadiging te herstellen, hoewel de lever zich vaak herstelt in de loop van de tijd. Het doel van de behandeling is om verdere leverschade te voorkomen. In geval van virale hepatitis kunnen antivirale medicijnen worden voorgeschreven om verdere schade te voorkomen. Als de schade wordt veroorzaakt door alcohol of blootstelling aan schadelijke stoffen, wordt geadviseerd om te stoppen met het gebruik van alcohol of om verdere blootstelling aan schadelijke stoffen te voorkomen. In ernstige gevallen van leverziekte, is een levertransplantatie geboden. Er is geen behandeling voor het syndroom van Gilbert.

Post-hepatische geelzucht
Bij aanhoudende pijn in geval van galstenen, wordt bekeken of de galblaas operatief verwijderd moet worden, bij voorkeur via een kijkoperatie.

Preventie en vóórkomen

De onderliggende medische aandoening die geelzucht veroorzaakt kan in sommige gevallen voorkomen worden. Preventieve maatregelen zijn onder meer de volgende:

• Vermijd overmatig alcoholgebruik (alcoholische hepatitis, cirrose en pancreatitis).
• Vaccins voor hepatitis (hepatitis A, hepatitis B).
• Neem medicijnen die malaria voorkomen als je naar risicogebieden reist.
• Vermijd hoog risicogedrag zoals intraveneus drugsgebruik of onbeschermde seksuele omgang (hepatitis B).
• Vermijd potentieel besmet voedsel of water, en neem goede hygiëne (hepatitis A) in acht bij de bereiding van voedsel.
• Vermijd medicijnen die hemolyse (het uittreden van hemoglobine uit de rode bloedlichaampjes) kunnen veroorzaken bij daarvoor gevoelige personen (zoals personen met glucose-6-fosfaat dehydrogenase (G6PD)).
• Vermijd medicijnen en toxinen die hemolyse kunnen veroorzaken of de lever direct kunnen beschadigen.
• Probeer een gezond gewicht te behouden en voorkom overgewicht/obesitas.
• Handhaaf een gezonde leefstijl: evenwichtige voeding eten, regelmatig bewegen en beperkt alcoholgebruik.

Prognose en vooruitzichten

De prognose van geelzucht hangt af van de onderliggende oorzaak. Sommige aandoeningen kunnen vrij eenvoudig worden behandeld en hebben een uitstekende prognose, terwijl anderen chronisch kunnen worden en een levenslange behandeling en follow-up vereisen. Sommige oorzaken van icterus kunnen fataal zijn zijn ondanks medische of chirurgische ingrepen. Bespreek de prognose met je arts zodra de diagnose is vastgesteld.

Lees verder

• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Icterus (geelzucht): symptomen, oorzaak en behandeling
• Gele ogen en gele huid: oorzaken, symptomen en behandeling
• Gele huid: oorzaken van gele huidverkleuring (xanthoderma)
• Geelzucht bij een baby: symptomen, oorzaak en behandeling