Laxantia: antrachinonen en Aloe

Aloe vera, een alom bekende vetplant is nu vooral als cosmetisch ingrediënt in gebruik maar was vroeger vooral bekend als een goed en sterk werkzaam laxeermiddel. In het blad van de plant, net onder de schil, zijn zogenaamde antrachinonhoudende harsen aanwezig, die zorgen voor een stimulerende werking in de dikke darm. Alle anthrachinonhoudende planten hebben vooral een laxerende werking. De werkzame stoffen zijn de anthrachinon-glycosiden, en de splitsingsprodukten daarvan. Maar de werking is per verbinding enigszins verschillend. Ze hangt af van de structuur van de betreffende stof.
In de natuur komen ook anthrachinon-verbindingen voor zonder suikers. Daardoor hebben ze een andere werking, en heten ze anthrachinonderivaten (derivaten zijn afleidingsprodukten). Sommige onderzoekers menen, dat anthrachinonglycosiden een rol spelen bij de opslag van reservevoedsel in de plant. Ze worden gevormd in de bovengrondse plantendelen. Daarna gaan ze naar de organen voor de opslag van reservevoedsel. Al naar gelang de behoefte worden de anthrachinon-glycosiden ge­splitst, waarbij de suikers naar de verbruiksplaatsen gaan. Het zou kunnen dat het transport van suikers de enige taak is van deze verbindingen, maar dat is nog lang niet zeker.
In de groep van de anthrachinonhoudende planten zitten een paar van de meest belang­rijke laxerende kruiden. De anthrachinon-glycosiden werken vooral in op de dikke darm. Bekende laxeermiddelen zijn prepara­ten van aloë, sennabladeren en -peulen, rabarberwortel en vuilboombast.

De werking van de antrachinonen

De glycoside-molecule wordt gesplitst in de dikke darm. De molecule valt uiteen in twee delen. De suiker(s) en de rest van de molecule, ook wel aglycon (zonder suiker) genoemd. Dit suikerloze deel van de molecule heeft invloed op de darmperistaltiek (de darmbewegingen) en op de indikking van de darminhoud ( het watergehalte van de ontlasting). Zodat de darminhoud gemakkelijker wegloopt.

Aloësoorten (Aloëferox, A. succotrina, A. africana)

Bij Aloë-soorten is het de hars die tussen de schil en de slijmkern van het blad zitten, die de antrachinonen bevatten en dus laxerend zijn. Al werken ze iets anders dan bvb bij senna en vuilboom. In senna en vuilboom zitten ook looistoffen, deels gebonden als glycoside. De be­langrijkste werkzame stoffen in aloë zijn aloïne (20%), hars (40 tot 80%) en verder kaneelzuur, etherische oliën en eiwitten. Aloïne kan door haar structuur chemisch zowel anthrachinonglycoside als bitterstof genoemd worden.
De werking van het anthrachinon-glycoside be­rust ook bij aloë op de effecten van het aglycon (het suikervrije deel van de molecule). Dat dus vrijkomt wanneer de volledige molecule door darmbacteriën wordt gesplitst. De darmperistaltiek wordt geprikkeld en er wordt meer slijm afgescheiden. Bij senna, rabarber, vuilboom, kortom bij alle planten uit deze groep, gebeurt er precies hetzelfde. Maar bij aloë komt er nog de sterke werking van de bitterstoffen bij. Daardoor oefent deze plant een grote invloed uit op het poortadersysteem van het onder­lijf (de poortader neemt alle aderen in de onderbuik op en voert hun bloed naar de lever). Ook zijn de chemische structuren van de harsen in aloë andere, dan die in, bijvoorbeeld, sennabladeren. De darm­vloeistof neemt daardoor toe. Men moet echter al­tijd oppassen geen grote hoeveelheden van de aloë te gebruiken. Dat kan een te grote bloedtoevoer in andere lichaamsdelen tot gevolg hebben, en soms ook ontstekingen. Vooral zwangere vrouwen moe­ten hier bijzonder voorzichtig mee zijn.

Dosering en mogelijke bijwerkingen van de antrachinonen

Trouwens, alle planten uit deze groep moeten nauwkeurig worden gedoseerd. Ondeskundige toe­passing zou tot ontstekingen in de dikke darm en andere organen in de buikholte kunnen leiden. Aloëharsen zijn een goed middel om kort te gebruiken bij verstopping, bij een dosis van 0,2 - 0,5 gram volgt na acht tot twaalf uur half-vaste ont­lasting zonder krampen. Liefst niet langdurig gebruiken. Gewenning en nog meer verstopping zou het gevolg kunnen zijn.