Acute hartdood (hartstilstand)

Plotseling houdt het hart ermee op. De betreffende persoon valt 'dood' neer. De oorzaak kan asystolie zijn, waarbij het ecg vlak is (een horizontale streep op de monitor). Vaak is er echter sprake van ventrikelfibrilleren. Het hart trekt dan nog wel samen, beter gezegd het trilt, maar de effectieve pompfunctie is verloren gegaan, zoals bij een hartstilstand. In veel gevallen is onmiddellijk reanimeren levensreddend. Na vier tot zeven minuten zal het immers zeer moeilijk zijn om het hart weer op gang te krijgen. Bovendien is er dan al hersenbeschadiging ontstaan. In klinische omstandigheden is reanimeren binnen de 'veilige marges' een vanzelfsprekendheid. Thuis, op straat of op het werk ligt dat om begrijpelijke redenen anders, ondanks het feit dat er overal in het straatbeeld defibrillatorkastjes (AED) zijn verschenen.

Inhoud

• Wat is acute hartdood (hartstilstand)?
• Karakteristieke verschijnselen (symptomen) van acute hartdood
• Andere symptomen van acute hartdood
• AED (Automatische Externe Defibrillator)
• Voornaamste oorzaak van acute hartdood (hartstilstand of kamerfibrilleren)
• Andere cardiogene en niet-cardiogene oorzaken
• Hartinfarct

Wat is acute hartdood (hartstilstand)?

In de volksmond wordt dat hartstilstand genoemd. Genuanceerd gezegd komt acute hartdood erop neer dat de bloedcirculatie plotseling stilstaat. De pompfunctie van het hart is om de een of andere reden teloorgegaan. De directe oorzaak daarvan is een hartstilstand (asystolie, waarbij het ecg dus vlak is) of ventrikelfibrilleren. In het laatste geval is er sprake van een ongecoördineerde elektrische geleidingsactiviteit – in een zeer hoge frequentie – van de hartkamers, vergelijkbaar met boezemfibrilleren.

Pompfunctie van het hart
Door de chaotische samentrekkingen (trillen) van de hartspier valt, mechanisch gezien, de pompfunctie weg en staat de bloedcirculatie volledig stil, met fatale gevolgen. De patiënt zal dan ook binnen enkele minuten gereanimeerd moeten worden. De achterliggende oorzaak van acute hartdood kan cardiogeen zijn, zoals een hartinfarct, of niet-cardiogeen, bijvoorbeeld als gevolg van een gescheurd aneurysma, ofwel een plaatselijke verwijding in een grote lichaamsslagader. Vaak is dat de buikaorta.

Karakteristieke verschijnselen (symptomen) van acute hartdood

Typisch is de aanvankelijk stokkende ademhaling en vervolgens de ademstilstand. Er is bovendien geen polsslag voelbaar. Direct ingrijpen met hartmassage en mond-op-mondbeademing is van cruciaal belang. Onderwijl wordt er een ecg gemaakt. Op straat of op het werk kan dat met behulp van de plakelektrodes van een AED, de afkorting van Automatische Externe Defibrillator. Deze apparaten zijn op strategische plaatsen aangebracht, zoals in sportcomplexen, winkelcentra en in straten.

Meteen reanimeren
Aan de hand van het ecg op het defebrillatorkastje wordt ventrikelfibrilleren aangetoond. Alleen in dat geval mag en moet er direct worden gedefibrilleerd. Volg daarbij de instructies op. Meteen met hartmassage en mond-op-mondbeademing beginnen is van levensbelang, dus vóórdat de AED wordt aangesloten, die meestal een heel eind weg aan een muur hangt. Direct reanimeren zorgt er immers voor dat de zuurstofvoorziening van de hersenen enigszins gewaarborgd blijft. Door de ademstilstand ontstaat er namelijk een anaërobe stofwisseling (geen zuurstoftoevoer met als gevolg acidose, ofwel verzuring).

Andere symptomen van acute hartdood

• Aanvankelijk trekt de patiënt bleek weg en wordt duizelig. De adem stokt. Er is geen pols, ook niet in de lies (arteria femoralis) of hals (arteria carotis). Evenmin zijn met de stethoscoop harttonen hoorbaar.
• Na ongeveer 10 seconden treedt volledige bewusteloosheid op met wijde pupillen en ademstilstand als gevolg van hersenanoxie. De patiënt trekt grauw weg. Spiertrekkingen en convulsies volgen na ca. 20 seconden.
• Bij geen of een onsuccesvolle reanimatie is de hersenbeschadiging na 4 tot 5 minuten onherstelbaar.
• Na 5 tot 7 minuten kan het hart niet meer op gang worden gebracht en volgt onherroepelijk de dood.

AED (Automatische Externe Defibrillator)

Bij acute hartdood mag in de thuissituatie, op straat of op het werk geen tijd worden verspild aan secundaire zaken, zoals het maken van een ecg met de AED (in plaats van direct reanimeren). Het kan niet genoeg benadrukt worden dat het van primair belang is dat de reanimatie met behulp van hartmassage en mond-op-mondbeademing meteen van start gaat in afwachting van iemand die een AED haalt en aansluit. Uiteraard waarschuwt een van de omstanders onmiddellijk de ambulance (bel 112).

Hersenbeschadiging
Waar het om gaat is dat de circulatie na 4 à 5 minuten op ongeacht welke wijze geheel of gedeeltelijk hersteld dient te zijn om ernstige hersenbeschadiging te voorkomen. Die doelstelling blijkt in de praktijk al moeilijk genoeg. Door onkunde, paniek en tal van andere factoren overleeft slechts een zeer klein aantal van de patiënten die buiten het ziekenhuis geveld worden door acute hartdood (hartstilstand of ventrikelfibrilleren). Daar komt bij dat succesvol reanimeren afhankelijk is van de duur van de hartstilstand of fibrillatie.

Voornaamste oorzaak van acute hartdood (hartstilstand of kamerfibrilleren)

In de meeste gevallen is een hartinfarct de onderliggende oorzaak van acute hartdood. Denk daarbij aan de kransslagaderen die ernstig in gebreke blijven door zuurstoftekort (vernauwing) of door coronairtrombose. In veel gevallen is er dan al een jarenlange lijdensweg vol hartklachten aan voorafgegaan.

Andere cardiogene en niet-cardiogene oorzaken

• Hartinfarct, zoals hierboven genoemd, door ischemie (zuurstoftekort door vernauwing of trombose). Een infarct kan ernstige ritmestoornissen veroorzaken, zoals een elektromechanische dissociatie, ofwel polsloze elektrische activiteit. Er is dan nog enige elektrische geleiding, maar die is zo chaotisch dat er geen effectieve pompfunctie van het hart meer is, de bloedcirculatie dus stilstaat (geen polsslag) en er sprake is van een cardiogene shock.
• Hartfalen, zoals decompensatio cordis.
• Hartruptuur (hartbloeding).
• Hartklepgebreken.
• Overdosis medicijnen (intoxicatie). Zeer sporadisch treedt acute hartdood op als bijwerking van geneesmiddelen tegen hartritmestoornissen.
• Een ongeval thuis of op het werk, zoals elektrocutie, verdrinking, bloedverlies.
• Verstoring van de mineralenhuishouding (elektrolyten), zoals de kalium-natriumbalans.
• Soms als gevolg van intense prikkeling van de nervus vagus (vagusprikkeling), zoals tijdens intubatie bij narcose-toediening (operatie).
• Complicatie bij hartkatheterisatie en angiocardiografie.
• Aneurysma, zoals van de buikaorta (grote lichaamsslagader).
• Longembolie en epilepsie.
• Aangeboren hartafwijkingen en -ziekten.
• Hartritmestoornissen, waaronder hartblok, tachycardieën die overgaan in ventrikelfibrilleren, lange QT-tijd syndroom (LQTS).

Hartinfarct

De bovenstaande lijst pretendeert beslist geen volledigheid. Het toont alleen hoe talrijk de onderliggende oorzaken van acute hartdood zijn. Vooral in de sportwereld ontstaat telkens veel ophef als een topsporter erdoor geveld wordt, al dan niet als gevolg van een verborgen ritmestoornis of andere hartaandoening. In de 'gewone wereld' is acute hartdood in het overgrote deel van de gevallen te wijten aan een hartinfarct (tussen de 80 en 90 procent). Ten overvloede moet gezegd zijn dat een ongezonde leefstijl in dat opzicht veel risicofactoren in zich draagt. Ter voorkoming van een hartinfarct bij risicopatiënten, en dus het risico van een acute hartdood, worden vaak ook cholesterolverlagers, bloeddrukverlagende medicijnen (o.a. perindopril) en bloedverdunners voorgeschreven, zoals edoxaban (Lixiana).

Lees verder

• Hart in nood – cardiogene (cardiale) shock
• Eerste hulp bij een hartinfarct
• Dreigend hartinfarct – de eerste signalen
• Angina pectoris (hartkramp), vaak een stille voorbode
• Hartritmestoornissen – tachycardie (snelle hartslag)