Syndroom van Stickler: Bindweefselaandoening

Het syndroom van Stickler is een erfelijke bindweefselaandoening die tot stand komt door een verandering in het erfelijk materiaal. Een opvallende gelaatsuitdrukking, oogafwijkingen, gehoorverlies en gewrichtsproblemen zijn kenmerkend voor het syndroom dat bestaat in diverse types. Een genetisch onderzoek is nodig om de diagnose van het Stickler-syndroom te bevestigen. De behandeling van de ongeneesbare ziekte is ondersteunend en symptomatisch bedoeld. De ziekte werd voor het eerst in de medische literatuur beschreven door de Amerikaanse arts Gunnar Stickler in 1960.

• Synoniemen syndroom van Stickler
• Bindweefselaandoening
• Epidemiologie Stickler-syndroom
• Types
• Oorzaken en erfelijkheid bindweefselziekte
• Symptomen aan gezicht, gewrichten en spieren, ogen en oren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Contactgroep: Wagner-syndroom

Synoniemen syndroom van Stickler

Het Syndroom van Stickler is gekend onder een hele resem van synoniemen:

• erfelijke arthro-oftalmokompensatory-dystrofie
• erfelijke arthro-oftalmopathie
• erfelijke arthro-ophthalmopathie
• Stickler dysplasie
• Stickler-syndroom

Bindweefselaandoening

Bindweefsel bevat collagene, elastische en reticulaire vezels. De collagene vezels komen het meeste voor: zij zijn wit van kleur en rekken niet mee (trekvast). De elastische vezels zijn opgebouwd uit complexe eiwitten en zij rekken wel tot ruim twee keer hun oorspronkelijke lengte (niet trekvast). Collagene vezels zijn opgebouwd uit eiwitten wat de bouwstenen zijn van ons lichaam. Bij het Stickler-syndroom werkt dit collageen niet goed of is er minder collageen aanwezig. Het bindweefsel ontwikkelt zich hierdoor niet goed wat resulteert in onderstaande symptomen.

Epidemiologie Stickler-syndroom

1 op de 7.500 tot 10.000 pasgeborenen heeft het Stickler-syndroom. Nederland telt naar schatting 1.700 patiënten die lijden aan het Stickler-syndroom. Het syndroom presenteert zich bij evenveel mannen als vrouwen.

Types

Volgende soorten zijn mogelijk, afhankelijk van de genetische wijziging:

• Stickler-syndroom, COL2A1 (75% van de gevallen van Stickler)
• Stickler-syndroom, COL11A1
• Stickler-syndroom, COL11A2 (niet-oculair)
• Stickler-syndroom, COL9A1 (recessieve variant)

Oorzaken en erfelijkheid bindweefselziekte

Mutaties (veranderingen) in de genen COL11A1, COL11A2 en COL2A1 veroorzaken het Stickler-syndroom. Deze genen zijn betrokken bij de productie van type II en type XI collageen. Collagenen zijn complexe moleculen die de structuur en sterkte van bindweefsel voorzien (het weefsel dat de gewrichten en de organen van het lichaam ondersteunt). Mutaties in elk van deze genen verstoren de productie, verwerking of samenstelling van type II of type XI collageen. Defecte collageenmoleculen of verlaagde collagenen beïnvloeden de ontwikkeling van botten en andere bindweefsels, wat leidt tot de meest karakteristieke kenmerken van het Stickler-Syndroom. Andere, vooralsnog onbekende, genen veroorzaken mogelijk ook het Stickler-syndroom omdat niet alle patiënten met de aandoening mutaties in één van de drie geïdentificeerde genen hebben.

Symptomen aan gezicht, gewrichten en spieren, ogen en oren

Het Stickler-syndroom kent een scala van symptomen die niet iedereen heeft; dit is individueel en per vorm afhankelijk, en ook de ernst is per persoon verschillend.

Gezicht

Een typisch kenmerk van het Stickler-syndroom is een afgevlakte gelaatsuitdrukking. Deze verschijning is het gevolg van achtergebleven botten in het midden van het gezicht, zoals de wangen en de neusbrug. Andere problemen zijn een kleine kaak, een naar achter gezakte tong (tong die te groot is voor de ruimte gevormd door de kleine onderkaak), een hazenlip en een gespleten gehemelte (schisis). Dit leidt tot voedings-, slik- en ademhalingsproblemen.

Gewrichten, spieren en skelet

De meeste patiënten met het Stickler-syndroom hebben skeletafwijkingen die de gewrichten aantasten. De gewrichten van de getroffen kinderen en jongvolwassenen zijn los en zeer flexibel (hypermobiliteit), hoewel de gewrichten zelf minder flexibel zijn met het verouderen. Artritis (gewrichtsontsteking) ontstaat vaak op jong leeftijd en veroorzaakt gewrichtspijn of spierstijfheid. Problemen met de botten van de wervelkolom (ruggenwervels) zoals scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom) of kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) en afgeplatte wervels (platyspondylie) behoren eveneens tot de mogelijkheden. Deze rugafwijkingen leiden tot pijn.

Ogen

Veel patiënten met het Stickler-syndroom lijden aan (ernstige) bijziendheid (medische term is "myopie"). In sommige gevallen heeft het glasvocht (heldere gel die de oogbol vult) een ander uiterlijk. Een vertroebeling van de ooglens resulteert in staar (cataract). Andere oogproblemen komen ook vaak voor, zoals een verhoogde druk in het oog (glaucoom) en een netvliesloslating (ablatio retinae). Deze oogafwijkingen leiden tot verminderd gezichtsvermogen of blindheid in sommige gevallen.

Oren

Bij patiënten met het Stickler-syndroom, varieert het gehoorverlies in ernst. De gehoorafwijkingen zijn mogelijk progressief waardoor de patiënt gehoorverlies ervaart. Bovendien treden bij patiënten vaker oorinfecties op.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose is moeilijk te stellen omdat heel veel patiënten de overduidelijke symptomen zoals gespleten gehemelte, ernstige gehoorproblemen en gewrichtsproblemen net niet of slechts in een milde vorm hebben. De arts stelt de diagnose door: een genetisch onderzoek, een lichamelijk onderzoek en te kijken naar de symptomen. De diagnose bij een ongeboren kind met het Stickler-syndroom gebeurt als de verandering in het erfelijk materiaal bekend is. De macula heeft een typisch uitzicht bij alle types. Daarom is een bezoek aan een gespecialiseerde oogarts noodzakelijk.

Differentiële diagnose

De differentiaaldiagnoses omvatten het Knobloch-syndroom, het Wagner-syndroom, meervoudige epifysaire dysplasie en metatropische dysplasie.

Behandeling

Diverse specialisten zijn betrokken bij dit syndroom: craniofaciale chirurgen, kaakchirurgen, oor/neus/keel-specialisten, oogartsen, audiologen en reumatologen. De behandeling is vooral symptomatisch en ondersteunend gericht waarbij de artsen elke patiënt individueel beoordelen.

• Gezicht: Een patiënt krijgt een ingreep aan het gezicht, bijvoorbeeld om de hazenlip te verhelpen.
• Ogen: Bij slechtziendheid heeft een patiënt baat bij leeshulpmiddelen zoals een handloep, een bril, contactlenzen en soms is een operatie vereist.
• Oren: hoorapparaat
• Skelet: fysiotherapie

Contactgroep: Wagner-syndroom

Het syndroom van Stickler heeft gelijkenissen met het syndroom van Wagner, maar bij die laatste zijn enkel oogafwijkingen betrokken. De patiëntenorganisatie van het Wagner-syndroom heeft evenwel informatiepagina's rond het Stickler-syndroom online gezet. Deze pagina's zijn evidence based en bieden nuttige informatie over de symptomen, de verschillen tussen Wagner en Stickler, genetica en netvliesloslating. Daarnaast is het mogelijk een nieuwspagina te volgen en een zelftest te doen, al is een bezoek aan een gespecialiseerde oogarts vereist voor een definitieve diagnose.