Coma: wat het is en hoe wordt het behandeld?

Iemand die in coma is, heeft een zware vorm van het verlies van zijn bewustzijn. De patiënt is niet meer aanspreekbaar en kan niet worden geprikkeld. Coma is het gevolg van een hersenbeschadiging door bijvoorbeeld een ongeluk, beroerte of vochtophoping in de hersenen als gevolg van een operatie. Een coma kan van enkele uren tot dagen duren tot enkele jaren tot levenslang. Tijdens de coma moet iemand via een sonde worden gevoed en soms moet de patiënt worden beademd. Wanneer iemand wakker wordt, kan het zijn dat er schade aan de hersenen is, waardoor iemand last blijft houden van restverschijnselen.

Wat het is

Er wordt van coma gesproken wanneer iemand een zware vorm van bewustzijnsverlies heeft. Hij opent zijn ogen niet, kan niet praten en beweegt niet. In sommige gevallen kan iemand niet meer zelfstandig ademhalen en de bloeddruk- en temperatuurregulatie kan aangedaan zijn. Het lijkt op een hele diepe slaap, maar iemand kan niet wakker gemaakt worden. Er zijn verschillende vormen van bewustzijnsverlies en deze worden beschreven aan de hand van de zogenaamde Glasgow Coma Scale. Op basis van deze methode wordt bepaald hoe diep het bewustzijn is gedaald aan de hand van reacties op prikkels. Hoe lager de score is hoe lager het bewustzijn. Wanneer iemand langer dan een maand in coma is, wordt er gesproken over een langdurige coma.

Oorzaken

Er zijn meerdere oorzaken waardoor iemand in coma kan raken. Meestal is er sprake van een beschadiging van de grote hersenen door een ongeluk of een beroerte. Maar er kunnen ook andere oorzaken zijn, bijvoorbeeld een ophoping van vocht als gevolg van een operatie, of vergiftiging als gevolg van alcohol, drugs of medicijnen. Ook kan coma het gevolg zijn een verhoogde schedeldruk door kneuzing of een tumor, infectie van het hersenweefsel of hersenvliesontsteking.

Diagnose

Wanneer iemand in een toestand van diepe bewusteloosheid in het ziekenhuis wordt binnengebracht, zal er gekeken worden naar de ademhaling, lichaamshouding en de pupilstand. Door middel van een bloedonderzoek kan er achterhaald worden of er sprake is van een vergiftiging van bijvoorbeeld drugs of alcohol. Om de diepte van de coma te bepalen, wordt er gekeken in hoeverre iemand reageert op verschillende prikkels. Op een MRI- of CT-scan kan worden onderzocht wat de schade aan de hersenen is. Op een röntgenfoto kan achterhaald worden of er scheurtjes in de schedel of hersenvlies aanwezig zijn.

Vegetatieve toestand

Sommige patiënten doen na enkele weken in coma te liggen, hun ogen open. Zij zijn niet wakker, ook al lijkt het alsof de patiënt aan het rondkijken is. De persoon is niet echt wakker, is zich niet bewust van de omgeving en het is niet mogelijk om contact te maken. Deze vegetatieve toestand wordt ook wel coma vigil genoemd. Men noemt het tegenwoordig ook het niet-responsief waaksyndroom. De patiënt ademt uit zichzelf, kan enkele geluiden maken, iets bewegen en heeft een dag- en nachtritme. Deze vorm van coma kan wel jaren duren tot levenslang.

Kunstmatige coma

In sommige gevallen is het noodzakelijk dat iemand kunstmatig in coma wordt gehouden, bijvoorbeeld omdat iemand anders te veel pijn zou hebben of om het lichaam rust te geven om te herstellen. Tijdens de kunstmatige coma wordt de lichaamstemperatuur verlaagd, zodat het beschadigde weefsel de tijd krijgt om te herstellen.

Uit coma komen

Meer dan de helft van de mensen die in coma raken herstellen vrij snel weer, zij zijn binnen enkele uren of dagen weer volledig bij bewustzijn. Een klein gedeelte van ongeveer 18 procent overlijdt. Wanneer iemand langer in coma blijft, is de kans om te sterven groter. Een klein deel van de patiënten die zich in een vegetatieve coma bevinden, zal ontwaken. Dit gaat meestal geleidelijk. Mensen die snel uit coma komen, hebben soms nog wat last van restverschijnselen zoals moeite met bewegen, waarnemen en denken. Een klein deel blijft last van restverschijnselen houden.

Restverschijnselen

Er kunnen verschillende restverschijnselen zijn, zoals coördinatiestoornissen, spasmen, problemen hebben met spraak en taal, geheugenproblemen, niet goed kunnen concentreren en een vertraagde informatieverwerking. Daarnaast kan iemand psychische stoornissen eraan over houden en het karakter kan blijvend veranderen. Iemand kan vaak sneller vermoeid zijn en kan meestal minder belast worden. In sommige gevallen zullen de restverschijnselen verdwijnen.

Behandeling

Het is niet aan te geven hoe lang de coma gaat duren en ook niet in hoeverre iemand er (blijvend) letsel aan over houdt. Het is belangrijk om de oorzaak van de coma te behandelen, waarbij hartslag, bloeddruk en lichaamstemperatuur onder controle staan. In sommige gevallen is het deel van de hersenen dat zorgt voor de ademhaling aangedaan en moet iemand kunstmatig beademd worden. Tijdens de coma is fysiotherapie vaak nodig om het ontstaan van doorligplekken en vergroeiingen zoveel mogelijk te beperken. Er is geen gerichte behandeling om mensen weer te kunnen laten ontwaken uit en coma.

Hersendood

Wanneer iemand hersendood is verklaard, is er sprake van een zeer diepe coma waarbij alle functies van de hersenen blijvend zijn uitgevallen. Je hersenen reageren niet meer op prikkels en dat zal ook niet meer gebeuren, eigenlijk zijn de hersenen dood. De patiënt kan alleen in leven worden gehouden door alle hersenfuncties kunstmatig uit te laten voeren. Omdat er geen kans meer is op herstel en de patiënt niet meer bij bewustzijn is, wordt er in veel gevallen gekozen om de beademing te stoppen.

Contact maken met comapatiënt

Of iemand tijdens een coma kan zien of horen, is niet bekend. Sommige patiënten openen hun ogen en lijken ermee te kijken, maar het kan best zijn dat er niets wordt gezien. Het is nooit zeker in hoeverre een comapatiënt iets kan horen of begrijpen. Daarom kan het geen kwaad door tegen de patiënt te praten en te doen alsof hij je kan horen. Pak zijn hand vast en praat over allerlei leuke dingen en laat eventueel wat lievelingsmuziek horen. Wanneer iemand langere tijd in een vegetatieve coma ligt, kan hij in staat zijn om pijn te voelen. Sommige patiënten huilen veel, dit is dwanghuilen en vindt onbewust plaats.

Na een coma

Als iemand bijkomt uit een coma, gebeurt dit meestal geleidelijk. Eerst reageert hij op licht, geluid en pijn en opent hij zijn ogen. De patiënt zal mensen en de omgeving herkennen en proberen opdrachten uit te voeren. Het kan een tijdje duren voordat iemand weer kan spreken en schrijven. Hoe langer de coma heeft geduurd, hoe groter er een kans is dat er een blijvende hersenbeschadiging is. Iemand moet na een coma vaak lang revalideren.

Lees verder

• De anatomie van de hersenen