Wat is atherosclerose?

Het proces van atherosclerose wordt vaak beschreven als aderverkalking, deze beschrijving impliceert echter een onjuist ziekteproces. Atherosclerose is een welvaartsaandoening die ten grondslag ligt aan vele ziektes waarbij zuurstofgebrek een rol speelt, zoals een hersen- of hartinfarct. Het is een sluipend proces waarbij er ophoping van vetstoffen ontstaat in de binnenwand van het zuurstofrijke vaatstelsel. Complicaties bestaan uit vaatvernauwing (occlusie) en het ontstaan van een embolie (stolsel). Belangrijke risicofactoren die het proces beïnvloeden zijn een verhoogd cholesterol, een verhoogde bloeddruk, suikerziekte en roken. De preventie en juiste behandeling resulteren in een significante verlaging op het ontstaan van atherosclerose en haar complicaties.

Inhoudsopgave

• Waar komt de naam atherosclerose vandaan?
• Waarom is aderverkalking een onjuiste term?
• Hoe ontstaat atherosclerose?
• Wat is het gevaar van een plaque?
• Welke aandoeningen ontstaan door atherosclerose?
• Wat zijn risicofactoren voor atherosclerose?
• Wat kan de dokter tegen atherosclerose doen?

Waar komt de naam atherosclerose vandaan?

De door medici gebruikte term voor aderverkalking is atherosclerose. Deze term bestaat uit twee Griekse woorden, namelijk ‘athere’ (tarwebrij of pap) en ‘sclerose’ (hard worden). Deze beschrijving is op basis van de in de vaatwand aanwezige plaque. Tevens worden vaten die door atherosclerose zijn aangedaan minder elastisch.

Waarom is aderverkalking een onjuiste term?

Ten eerste zijn er geen aders maar slagaders betrokken bij atherosclerose. Een afgesloten ader heeft over het algemeen beperkte gevolgen (zoals bijvoorbeeld een spatader), een afgesloten slagader kan zeer ernstige gevolgen hebben (denk bijvoorbeeld aan een afgesloten kransslagader die een hartinfarct veroorzaakt).

Ten tweede speelt kalkafzetting een minimale en relatief late rol in het proces van atherosclerose. Het grootste gevaar bestaat uit het ontstaan van de vetachtige plaque. Hierin bevindt zich met name LDL cholesterol en restanten van macrofagen (opruimcellen).

Hoe ontstaat atherosclerose?

Het hele proces vindt plaats aan de binnenzijde van het zuurstofrijke vaatstelsel (de arteriën). Aldaar kunnen zogenaamde vetstrepen (‘fatty streaks’) ontstaan. Deze vormen zich door het neerslaan van vetdeeltjes (met name LDL cholesterol) in de binnenzijde van de vaatwand. De exacte reden waarom deze vetstrepen ontstaan op bepaalde plekken is nog niet bekend. Waarschijnlijk speelt deels de turbulentie in het bloedvat een rol.

De volgende stap is het vormen van een plaque. Een vetstreep vormt een goed punt voor nog meer LDL cholesterol om zich te hechten. Hierdoor kan een wit-gelige, vette substantie vormen aan de binnenzijde van het bloedvat. De aanwezige vetdeeltjes trekken macrofagen aan, die de intentie hebben deze op te ruimen. De balans tussen het aantal arriverende en vertrekkende opruimcellen bepaalt of de vetstreep zich tot plaque ontwikkelt. Op het moment dat er meer en meer macrofagen blijven en zich tot schuimcellen ontwikkelen ontwikkelt zich de plaque.

Wat is het gevaar van een plaque?

De gevolgen van een plaque uiten zich op twee verschillende wijzen. Ten eerste kan door geleidelijke groei in de arteriële vaatwand de bloeddoorstroom worden belemmerd. Een afsluiting van zeventig procent van de totale diameter kan bij de zuurstofvoorziening van het hart resulteren in inspanningsafhankelijke thoracale pijn. Negentig procent resulteert vaak in pijn in rust. Het is belangrijk te realiseren dat men dus pas in een zeer laat stadium van het proces last krijgt van klachten.

Het ontstaan van een embolie vormt de tweede complicatie van een plaque. Hierbij scheurt de binnenwand open en komt er een stolsel vrij. Dit stolsel raakt verderop in het bloedvat vast en zorgt vaak voor een stenose (volledige afsluiting). Op deze wijze kan bijvoorbeeld een acuut hartinfarct ontstaan.

Welke aandoeningen ontstaan door atherosclerose?

• Een vernauwing van de kransslagaders (coronairarteria) leidt tot een hartinfarct
• Een vernauwing van de cerebrale arteriën leidt tot een herseninfarct of een TIA (‘transient ischemic attack’)
• Geleidelijke vernauwing van het arteriële vaatsysteem van de benen leidt tot claudicatio intermittens (‘etalagebenen’)
• Afsluiting van de bloedvoorziening richting de darmen leidt tot mesenterische ischemie

Elk orgaan kan op deze wijze zijn aangedaan.

Wat zijn risicofactoren voor atherosclerose?

• Verhoogde bloeddruk
• Suikerziekte
• Hypercholesterolaemie
• Roken
• Inactiviteit
• Obesitas
• Ongezond eetpatroon
• Hyperhomocysteïnaemie
• Hoog gehalte C-reactief proteïne
• Mannenlijk geslacht

Wat kan de dokter tegen atherosclerose doen?

De goede behandeling van de risicofactoren en de preventie van het ontstaan hiervan zijn van evident belang. Elke aandoening heeft zijn eigen behandeling. Bij suikerziekte is het van belang het glucosegehalte binnen de juiste parameters te houden, bij een verhoogd cholesterol idem betreffende het cholesterolgehalte. Een verhoogde bloeddruk verdient frequente controle en voldoende behandeling.

Wanneer de atherosclerose eenmaal in significante mate aanwezig is zijn er grofweg twee behandelopties. De eerste betreft een dotterprocedure, waarbij men middels een katheter ballondilatatie uitvoert met als doel de diameter van het lumen te normaliseren. Een twee optie is het aanleggen van een bypass van de slagader, zoals bijvoorbeeld tijdens een bypassoperatie van het hart gebeurd.