Attention Deficit Disorder (ADD): symptomen en behandeling

Al meer dan honderd jaar wordt in de medische wereld onderkend dat extreem hyperactieve kinderen lijden aan een gedragsstoornis. In de jaren 70 kwam men erachter dat deze kinderen ook erg veel moeite hadden om hun aandacht bij een activiteit te houden. Weer een decennium later, in de tachtiger jaren, concludeerden onderzoekers dat sommige kinderen wel een chronisch aandachtstekort hadden, maar weinig tot geen last hadden van hyperactiviteit. Vanaf dat moment sprak men over twee verschillende soorten aandachtstekortstoornissen: die met, en zonder hyperactiviteit.

Artikelindeling

• ADD, een subtype van ADHD
• Symptomen van ADD
• Iedereen heeft toch wel eens last van dit soort aandachtsproblemen?
• Hebben ADD-ers constant last van aandachtsproblemen, bij alles wat ze doen?
• Kan een intelligent persoon ADD hebben?
• Hoe kun je een ADD-er herkennen?
• Kan iemand ADD hebben en daar pas als volwassene achter komen?
• Hoe kun je ADD het beste behandelen?

ADD, een subtype van ADHD

In 1994 werd de naam van de aandoening veranderd, hetgeen nog steeds tot de nodige verwarring leidt. Sindsdien heten alle vormen van de aandachtstekortstoornis namelijk officieel Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), gevolgd door een komma en een subtype. Dit zijn:

• Het overwegend onoplettende type: iemand met een serieus aandachtsprobleem, maar die weinig tot geen hinder ondervindt van hyperactiviteit;
• Het overwegend hyperactieve en impulsieve type: iemand wiens functioneren ernstig gehinderd wordt door hyperactiviteit en impulsiviteit, maar die weinig last heeft van aandachtsproblemen;
• Het gecombineerde type: iemand die zowel problemen heeft van hyperactiviteit/impulsiviteit als met het focussen van aandacht;
• Atypische vorm: iemand met duidelijk zichtbare kenmerken van ADHD, maar die niet voldoet aan de criteria van een van de bovengenoemde drie types.

Dit zijn de officiële termen voor de verschillende erkende vormen van ADHD. Tot 1994 stond het subtype overwegend onoplettend type echter simpelweg bekend als Attention Deficit Disorder (ADD). In het alledaagse spraakgebruik wordt de oude term ADD nog steeds veel gebruikt, zowel door professionals als leken.

Symptomen van ADD

Psychische stoornissen worden vastgesteld aan de hand van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, kortweg DSM. In dit handboek staat een lijst met negen kenmerken van een aandachtstekortstoornis. Bijna iedereen heeft bij tijd en wijle wel eens last van één of meerdere van deze symptomen. Mensen die het predicaat ADD krijgen worden in hun dagelijks functioneren serieus belemmerd door minimaal zes van deze indicatoren. Het dagelijks functioneren op het gebied van school, werk, gezinsleven en/of sociale interactie wordt hierdoor ernstig aangetast.

• Heeft vaak geen aandacht voor details of maakt slordige fouten tijdens (huis)werk of andere activiteiten;
• Heeft vaak moeite met aandacht vasthouden tijdens taken of spelen;
• Lijkt vaak niet te luisteren wanneer er rechtstreeks tegen hem/haar gesproken wordt;
• Volgt vaak aanwijzingen niet op en maakt (huis)werk of klusjes niet af (niet het gevolg van tegendraads gedrag of onvermogen om instructies te begrijpen);
• Heeft vaak moeite met het plannen van taken en activiteiten;
• Heeft vaak moeite met, of een hekel aan, taken waarvoor langdurige aandacht vereist wordt;
• Verliest vaak zaken die nodig zijn voor taken of activiteiten (speelgoed, huiswerkopdrachten, pennen, boeken, gereedschap);
• Is vaak snel afgeleid door externe prikkels;
• Is vaak vergeetachtig tijdens alledaagse activiteiten.

De bovenstaande criteria waren oorspronkelijk bedoeld voor diagnosticeren van ADD bij kinderen. Daarom heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de volgende vragenlijst opgesteld voor volwassenen die last hebben van aandachtsproblemen:

• Maak je vaak slordige fouten als je werkt aan een saai en ingewikkeld project?
• Vind je het vaak moeilijk om je aandacht bij saai en repetitief werk te houden?
• Vind je het vaak moeilijk om je te concentreren op wat mensen tegen je zeggen, zelfs als ze zich rechtstreeks tot jou richten?
• Vind je het vaak moeilijk om de laatste details van een project af te ronden, nadat het uitdagende deel ervan is uitgevoerd?
• Vind je het vaak moeilijk om je zaakjes op orde te krijgen wanneer je een taak moet uitvoeren waarvoor een goede organisatie van belang is?
• Stel je taken, waarvoor je veel inspanningen moet leveren, vaak uit?
• Vind je het vaak moeilijk om zaken terug te vinden, thuis of op het werk?
• Ben je snel afgeleid door activiteiten of geluiden om je heen?
• Vergeet je vaak afspraken of andere verplichtingen?

Iemand, die in zijn dagelijks functioneren ernstig belemmerd wordt door zes of meer van deze symptomen, heeft een grote kans om ADD te hebben.

Iedereen heeft toch wel eens last van dit soort aandachtsproblemen?

Dat klopt. Echter, alleen mensen die vrijwel voortdurend slecht functioneren als gevolg van deze symptomen komen in aanmerking voor de diagnose ADD.

Hebben ADD-ers constant last van aandachtsproblemen, bij alles wat ze doen?

Nee. Hoewel de aandachtsproblemen iemands functioneren chronisch moeten beperken om de diagnose ADD te kunnen rechtvaardigen, betekent dat niet dat ze alom aanwezig zijn. Alle ADD-ers hebben een aantal activiteiten die ze prima kunnen uitvoeren zonder dat ze moeite moeten doen om zich te focussen. Dat kan zijn op het gebied van sport, gamen, tv kijken, schilderen of modellen bouwen. Personen met ADD hebben geen moeite om zich op een activiteit te richten die ze interessant vinden, maar kunnen zich niet zetten tot taken die hen niet boeien, zelfs als ze weten dat iets belangrijk is. Hierdoor lijkt het vaak alsof ADD-ers simpelweg weinig wilskracht hebben, hetgeen niet het geval is.

Kan een intelligent persoon ADD hebben?

Ja, ADD heeft niets te maken met hoe slim iemand is. Sommige ADD-ers zijn hoogbegaafd, anderen hebben een gemiddeld IQ en weer anderen scoren laag op een IQ-test. Een intelligente ADD-er wordt vaak niet herkend als iemand met een aandachtsstoornis. Meestal denken leraren, ouders en therapeuten dat zo iemand gewoon lui, ongemotiveerd of verveeld is.

Hoe kun je een ADD-er herkennen?

Hyperactieve kinderen met ADHD worden vaak al vroeg opgespoord, als ze in de lagere klassen van de basisschool zitten. Vooral als ze de dagelijkse gang van zaken in de klas verstoren of onhandelbaar gedrag vertonen. De ADD-er - het overwegend onoplettend type - wordt echter meestal pas later herkend. Tegen die tijd blijkt dat ze voortdurend moeite hebben om hun aandacht bij een taak te houden, vergeten wat ze gelezen hebben en hun (huis)werk of andere taken niet af krijgen. Het wordt vooral problematisch vanaf de middelbare school, wanneer ze te maken krijgen met verschillende leraren, klassen en een dagelijkse portie huiswerk.

Kan iemand ADD hebben en daar pas als volwassene achter komen?

Ja, want regelmatig worden de symptomen van ADD toegeschreven aan luiheid of een gebrek aan motivatie. Tot voor kort wisten veel leraren, psychologen en artsen niet hoe ze ADD konden herkennen. Vaak komen ouders er pas achter dat ze zelf ook ADD hebben, nadat dit bij hun kind gediagnosticeerd is. Een volwassene met een vorm van ADHD zoekt gemiddeld 12 jaar hulp voordat de diagnose gesteld wordt. Om in aanmerking te komen voor deze diagnose, moeten de symptomen al in de kindertijd of puberteit aanwezig zijn geweest.

Hoe kun je ADD het beste behandelen?

Veel mensen stellen de behandeling van AD(H)D gelijk aan medicatie, zoals Ritalin. Het is echter belangrijk om te begrijpen dat deze medicatie niet voor iedereen even goed werkt. En als het wel een significant effect heeft, lost het niet alle problemen op en verdwijnen symptomen niet als bij toverslag.

Medicatie helpt vaak bij het verbeteren van de aandacht en concentratie, maar het doet weinig tegen symptomen zoals desorganisatie, slecht time management, vergeetachtigheid en uitstelgedrag - precies die dingen die de meeste problemen veroorzaken. Vandaar dat de behandeling meestal gepaard gaat met therapie. Die therapie is gericht op het beheersen van emoties en impulsen en/of het aanleren van betere organisatorische vaardigheden. Het aanbrengen van orde en structuur vormt namelijk meestal een van de grootste struikelblokken. Daarnaast worstelen ADD-ers vaak met stemmingswisselingen die voortkomen uit een patroon van langdurig onderpresteren, problemen op school en op het werk en relatieperikelen. Het is een goed idee om in zo'n geval met een therapeut te praten over gevoelens van lage zelfwaardering en schaamte, die vaak het gevolg zijn van ongediagnosticeerde ADD.