COPD en de longfunctie, klachten, diagnose en behandeling

COPD is een chronische longaandoening met als belangrijkste klachten kortademigheid, hoesten en het produceren van slijm. In Nederland hebben circa 360.000 mensen deze aandoening. Wereldwijd staat COPD hoog in de lijst met aandoeningen waaraan mensen overlijden. Vanwege de ernst van deze ziekte is het van belang om het ontstaan van COPD zoveel mogelijk te voorkomen en de achteruitgang in longfunctie te beperken.

Wat betekent COPD

COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) is de verzamelnaam voor chronische ziekten van de luchtwegen, waarbij de ademhaling belemmerd wordt en een verlies aan longfunctie opgetreden is. De longunctie is de werking van het ademhalingssysteem, waarbij vooral het orgaan de longen zeer belangrijk is. Ingeademde lucht gaat via de luchtwegen naar de longblaasjes waar de zuurstof uit de lucht gehaald en naar het bloed vervoerd wordt. Het zuurstofrijke bloed voorziet de organen van zuurstof. Afvalstoffen worden via het bloed naar de longen uit het lichaam verwijderd. Aandoeningen die onder COPD vallen zijn:

Chronische bronchitis

Bij chronische bronchitis is er sprake van een blijvende ontsteking van de bronchiën. De bronchiën zijn de vertakkingen van de luchtpijp naar de longen. Door de ontsteking wordt continu slijm aangemaakt met hoesten en ademhalingsproblemen tot gevolg. Ook wordt het slijmvlies van de bronchiën dikker door de ontstekingen. Door de vernauwing treden extra benauwdheidsklachten op.

Longemfyseem

Er is sprake van een aantasting van de longblaasjes (alveoli) in de longen. Longblaasjes zorgen ervoor dat zuurstof uit de longen in het bloed opgenomen wordt. Bij een vermindering van het aantal longblaasjes kan minder zuurstof in het bloed opgenomen worden, waardoor benauwdheidsklachten optreden.

Oorzaken van COPD

Roken

COPD wordt in circa 80 tot 90 procent van de gevallen veroorzaakt door roken of meeroken. Langdurige blootstelling aan irriterende factoren veroorzaken een ontstekingsreactie in de longen en afbraak van longweefsel. Roken maakt de klachten erger en de ziekte ontwikkelt zich sneller. Ook na het stoppen met roken kan nog COPD optreden vanwege de beschadiging die eerder aan de longen heeft plaatsgevonden.

Overige oorzaken

• Luchtverontreiniging en slechte ventilatie
• Beroepsmatige blootstelling aan stoffen zoals (hout)stof, lijm, gifstoffen, verfdampen
• Longziekten,met name astma of een longontsteking
• Erfelijke ziekten

Voeding en het ontstaan van COPD

In februari 2015 heeft een team van Franse en Amerikaans onderzoekers een belangwekkend onderzoek gepubliceerd over de invloed van voeding op het ontstaan van COPD. Uit een vergelijkend onderzoek van de gegevens van 120.000 personen, is gebleken dat de voeding ook van invloed is op de gezondheid van de longen. Personen die vooral volkoren granen, meervoudig onverzadigde vetzuren, noten en omega-3 vetten aten én slechts weinig rood- of verwerkt vlees, geraffineerde granen en gezoete dranken gebruikten ontwikkelden minder vaak COPD dan gemiddeld.

Symptomen en klachten

Eerste symptomen

In de beginfase van COPD staan milde klachten op de voorgrond, zoals hoesten, slijm opgeven en benauwdheid bij inspanning. Vaak beginnen de eerste verschijnselen rond de leeftijd van 45 jaar met hoesten, vaak ’s morgens bij het opstaan. In de daarop volgende jaren zal het hoesten en sputum opgeven ongewijzigd blijven bestaan tot een leeftijd van 60 à 70 jaar. Dan zal een toename van de klachten plaatsvinden, zeker als dan nog sprake is van (mee)roken.

Latere symptomen

Naarmate de aandoening vordert nemen de klachten toe en zal meer kortademigheid bij inspanning optreden. Het hoesten wordt ernstiger, evenals het slijm opgeven. In sommige gevallen treedt een longinfectie op met een extra toename van klachten tot gevolg. In eerste instantie is het lopen buitenshuis beperkt, later zal ook het lopen in huis beperkt worden. In een latere fase leidt geringe inspanning zoals praten of aankleden tot ernstige kortademigheidsklachten. Traplopen is dan niet meer mogelijk.

Diagnose van verminderde longfunctie

Om de diagnose COPD te stellen vinden een aantal onderzoeken plaats naar de longfunctie. De arts bespreekt de aanwezige klachten, met name of er sprake is van hoesten, gewichtsverlies en kortademigheid. Andere aandoeningen, zoals hartproblemen, spelen een belangrijke rol in de opsporing van COPD. Eventueel kan een röntgenfoto van de longen, lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, een CT-scan en/of een zuurstofmeting van het bloed plaatsvinden. Een belangrijk hulpmiddel om COPD te kunnen vaststellen is het spirometrie onderzoek.

Spirometrie-onderzoek

Een spirometrie-onderzoek kan in de huisartsenpraktijk gedaan worden door een hiervoor opgeleide huisartsassistente. Tijdens het onderzoek wordt onder meer de hoeveelheid lucht gemeten die in één seconde uitgeademd kan worden (FEV1). Deze waarde wordt vergeleken met de te verwachten luchtwegcapaciteit op basis van leeftijd en geslacht. De betrouwbaarheid van het spirometrie-onderzoek staat enigszins ter discussie, omdat het COPD niet altijd opspoort. Een studie van Prescott Woodreff (NEJM 2016) liet zien dat De helft van de mensen met een goede uitkomst van het spirometrie-onderzoek geeft aan klachten te hebben.

Longfunctie en GOLD-classificatie

Nadat de onderzoeken uitgevoerd zijn, kan een indeling in de GOLD-classificatie bepaald worden. De GOLD-classificatie is een internationale classificatie, waarin de vermindering in longfunctie wordt uitgedrukt. Naast de afgenomen longfunctie zal ook vaak sprake zijn van andere klachten.

COPD Behandeling

Als de longfunctie door COPD aangetast is, dan is herstel van de verloren longfunctie niet meer mogelijk. Ook bij gezonde mensen gaat de longfunctie vanaf het 30e levensjaar achteruit. Bij COPD verloopt dit proces echter sneller. Door het toepassen van een goede medische behandeling en zelfmanagement kan de achteruitgang in longfunctie vaak vertraagd worden.

Behandeling
De behandeling van COPD door de huisarts of longarts omvat een aantal stappen, afhankelijk van de ernst van de aandoening op dat moment. De behandeling waarmee de symptomen zoveel mogelijk verminderd of verlicht worden zijn:

• Niet-medicamenteuze adviezen: bewegen, stoppen met roken, een gezond gewicht verkrijgen.
• Advies om andere irriterende stoffen zoveel mogelijk te vermijden (fijnstof, mistig weer, spuitbussen etc.).
• Een zelfmanagementprogramma opstarten, in samenwerking met de Praktijkondersteuner Huisarts.
• Verwijzing naar fysiotherapie voor bewegings- en ademhalingsoefeningen.
• Eventueel inzetten van longrevalidatie om de klachten en beperkingen te accepteren en de conditie te verbeteren.
• Jaarlijkse griepvaccinatie toedienen.
• Medicatie voorschrijven zoals luchtwegverwijders, corticosteroïden en antibiotica.
• In een latere fase kan zuurstoftoediening voor enige verlichting van de klachten zorgen
• Bij zeer ernstige klachten kan sinds enkele jaren operatief een éénrichtingsventiel geplaatst worden.

Zelfmanagement

In een zelfmanagementprogramma komen een aantal onderwerpen aan bod, waardoor meer kennis en herkenning van klachten optreedt. Enkele onderwerpen die in veel zelfmanagementprogramma’s aan bod komen zijn: uitleg over COPD, het omgaan met dagelijkse klachten, aanpassen van de leefstijl, correct medicatiegebruik en reageren op een verandering of toename van klachten. Hiermee wordt geprobeerd om de ernst van de klachten en het aantal ziekenhuisopnames vanwege een acute aanval (exacerbatie) terug te brengen. Doordat op een actievere wijze omgegaan wordt met COPD en een aanpassing van de levensstijl plaatsvindt, worden positieve effecten ervaren ten aanzien van de beperkingen, conditie en spiermassa.

Prognose

De prognose voor de lichtere vormen van COPD is relatief gunstig, mits er gestopt wordt met roken. De longfunctie zal dan redelijk stabiel kunnen blijven en de klachten zullen in de loop der jaren weinig toenemen.
Als er sprake is van een matige tot ernstige vorm van COPD dan is er een ongunstige prognose, met een groot risico op overlijden. Ook de complicaties die bij COPD vaak optreden veroorzaken een verhoogd overlijdensrisico. Onderzoek van de Universiteit van Gent en Rotterdam (juni 2015) wees uit dat het risico op plotselinge hartdood (SCD) driemaal zo groot is dan bij mensen die geen langdurige en ernstige COPD hebben. Vooral personen die langer dan 5 jaar de diagnose COPD hebben met regelmatige exacerbaties, lopen een verhoogd risico. Verklaring voor de toename van de plotselinge hartdood bij deze groep wordt mogelijk veroorzaakt door chronisch zuurstoftekort, waardoor de structuur van het hart en de bloedvaten verandert.
Naast de verkorte levensduur is er in de jaren van ernstige COPD sprake van forse beperkingen en een groot verlies aan kwaliteit van leven. Om deze reden is het behoud van een goede longfunctie van levensbelang.