Alport-syndroom: Symptomen aan nieren, urine, oren en ogen

Het Alport-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening gekenmerkt door een waaier van symptomen waaronder bloed en proteïne in de urine en hypertensie (hoge bloeddruk) de belangrijkste zijn. De aandoening werd in 1927 voor het eerst geïdentificeerd in een Britse familie door de Britse arts Cecil A. Alport. Het Alport-syndroom veroorzaakt progressieve nierschade waardoor dialyse of een niertransplantatie vaak reeds op jonge leeftijd vereist is. Er zijn drie genetische types van het Alport-syndroom waardoor de ernst van de symptomen en de leeftijd waarop de symptomen ontstaan, verschillen.

• Wat is het Alport-syndroom?
• Epidemiologie syndroom
• Oorzaken en erfelijkheid aandoening
• Symptomen: Nieren (nierfalen), urine (hematurie), bloeddruk, oren (gehoorverlies), ogen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose syndroom

Wat is het Alport-syndroom?

Het Alport-syndroom is een erfelijke nierziekte die ook het binnenoor (slakkenhuis) en de ogen aantast. De oorzaak is een genetische mutatie op het type IV collageen, een eiwit. Type IV collageen, een soort bindweefsel, is essentieel bij het vormen van belangrijke weefselstructuren zoals basale membranen die zich in alle weefsels bevinden waaronder de nier, het binnenoor en het oog.

Het Alport-syndroom veroorzaakt progressieve nierschade. De glomeruli (haarvaten in de nier) en andere normale nierstructuren zoals buisjes worden geleidelijk vervangen door littekenweefsel, wat leidt tot nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie). Alle jongens met het syndroom van Alport, ongeacht het genetische type, ontwikkelen uiteindelijk nierfalen. Deze jongens hebben vaak dialyse of een niertransplantatie nodig tijdens hun tienerjaren of op jongvolwassen leeftijd, al kan nierfalen bij sommigen ook later optreden (40-50 jaar). De meeste meisjes met de X-gebonden vorm van het Alport-syndroom ontwikkelen geen nierfalen. Bij vrouwen met de meer ernstige vorm van het syndroom van Alport, kan de zwangerschap wel de progressie van nierfalen versnellen. Nefrocalcinose (afzettingen van calcium in nieren) is een ander mogelijk kenmerk van de ziekte.

Epidemiologie syndroom

Betrouwbare wetenschappelijk gebaseerde informatie over de prevalentie van het Alport-syndroom in Europa is nergens te vinden. Daarom is enkel cijfermateriaal uit de Verenigde Staten opgenomen in dit artikel.

Het Alport-syndroom is een zeldzame ziekte die bij minder dan 200.000 mensen in de Verenigde Staten voorkomt. De incidentie van het Alport-syndroom wordt geschat op ongeveer 1 op 5000-10.000 mensen in de Verenigde Staten, waardoor ongeveer 30.000 – 60.000 mensen in de Verenigde Staten de aandoening hebben. Het Alport-syndroom is naar schatting goed voor 3% van de kinderen met een chronische nierziekte en 0,2% van de volwassenen met het eindstadium van een nierziekte in de Verenigde Staten.

Oorzaken en erfelijkheid aandoening

Er zijn drie genetische types van het Alport-syndroom:

• X-gebonden Alport-syndroom (XLAS): Dit is de meest voorkomende vorm (85%) door mutaties in het COL4A5-gen. Aangetaste mannen hebben meestal meer ernstige ziektesymptomen dan aangetaste vrouwen.
• Autosomaal recessief Alport-syndroom (ARAS): Dit komt bij ongeveer 10% van de patiënten voor. De ernst van de ziekte is bij aangetaste mannen en vrouwen hetzelfde.
• Autosomaal dominante vorm van het Alport-syndroom (ADAS): Dit komt bij ongeveer 5% van de patiënten voor. De ernst van de ziekte is bij aangetaste mannen en vrouwen eveneens hetzelfde.

Symptomen: Nieren (nierfalen), urine (hematurie), bloeddruk, oren (gehoorverlies), ogen

Nieren

Het Alport-syndroom beïnvloedt altijd de nieren. Het steeds aanwezige symptoom van de ziekte is bloed in de urine (medische term: hematurie). Jongens met het X-gebonden Alport-syndroom ontwikkelen hematurie in de kinderjaren. De grote meerderheid van de meisjes met het X-gebonden Alport-syndroom hebben ook hematurie, maar deze is eerder van terugkerende vorm (komen en gaan). De hematurie van het Alport-syndroom is meestal microscopisch, wat inhoudt dat het alleen met een microscoop of via een urinestaaltje kan worden gedetecteerd. Soms is de urine van kinderen met het syndroom van Alport bruin, roze of rood (bruto hematurie) gedurende meerdere dagen wanneer ze een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) of griep hebben. Dit type hematurie verdwijnt spontaan en is niet schadelijk, hoewel het beangstigend kan zijn.

Urine en bloeddruk

Wanneer jongens met het Alport-syndroom ouder worden, beginnen ze andere symptomen van de nierziekte te vertonen waaronder eiwit in de urine en een verhoogde bloeddruk. Deze symptomen zijn vaak aanwezig in de tienerjaren. Meisjes met het Alport-syndroom vertonen meestal geen eiwit in de urine en krijgen pas op latere leeftijd last van een hoge bloeddruk. Niettemin treden de symptomen ook op in de tienerjaren van meisjes met het Alport-syndroom.

Oren en oren

Veel mensen met het syndroom van Alport hebben daarnaast gehoorproblemen en oogafwijkingen, omdat het type IV collageeneiwitten belangrijk zijn voor de normale structuur en functie van het binnenoor en het oog.

Andere symptomen

Een hele waaier aan symptomen zijn daarnaast nog mogelijk; ze dienen echter wel niet allemaal tegelijkertijd aanwezig te zijn. Deze symptomen kunnen verschillend zijn afhankelijk van leeftijd, geslacht en het genetische type van het Alport-syndroom.

• Hematurie: Bloed in de urine, het meest voorkomende en vroegste symptoom van het Alport-syndroom.
• Hypertensie: Hoge bloeddruk: Wordt gewoonlijk waargenomen op latere leeftijd.
• Ogen: Ongeveer 15% van de mannen met het Alport-syndroom heeft een lensvormafwijking genaamd lenticonus anterior. Aan de voorzijde van de lens bevindt zich dan een soort kegelvormige uitstulping. Wanneer de lens aangetast is, zijn cataract en daarbij horende visusproblemen mogelijk. Deze visusproblemen komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.
• Oren: Progressief gehoorverlies is een ander belangrijk symptoom van het syndroom van Alport. Ongeveer 80% van de jongens met het syndroom van Alport ontwikkelt progressief gehoorverlies, vaak al in de tienerjaren. Meestal zijn beide oren progressief aangetast. Hoorapparaten zijn meestal zeer effectief bij deze patiënten. Meisjes het Alport-syndroom hebben soms ook progressief gehoorverlies, maar minder vaak dan jongens, en meestal ook pas op latere leeftijd. Het progressief gehoorverlies kan niet verbeterd worden met een niertransplantatie.
• Proteïnurie: Bij proteïnurie bevindt zich overmatig veel eiwit in de urine.
• zwelling van de benen, zwelling van de enkels en voeten en en zwelling rond de ogen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose wordt bevestigd door een aantal onderzoeken:

• Audiometrie: Kinderen met het Alport-syndroom in de familiegeschiedenis, dienen een audiometrie (gehooronderzoek) te ondergaan om de diagnose te stellen, alsook voor een regelmatige controle.
• Biopsie: Onderzoek van weefsel van de nieren en de huid naar de structurele afwijkingen. Een nierbiopsie geeft meestal de diagnose als dit eerder niet werd vastgesteld door een huidbiopsie.
• Genetisch onderzoek: Zo kan ook het genetisch type van het Alport-syndroom bepaald worden.
• Laboratoriumonderzoek: Een urineonderzoek onthult hematurie en proteïnurie; bloedonderzoek toont de mate van nierinsufficiëntie.
• Nierechografie: In de vroege stadia van het syndroom van Alport, toont een echografie gezonde nieren van normale grootte, bij nierfalen echter krimpen de nieren symmetrisch en geleidelijk aan.
• Oogonderzoek: Dit is van belang voor de vroege detectie en monitoring van de lensafwijking, alsook om maculavlakken en andere oogletsels op te sporen.

Behandeling

Voor het syndroom van Alport is geen effectief bewezen behandeling beschikbaar. Artsen dienen dus ook de behandelingen toe die ze aan patiënten met hoge bloeddruk en andere symptomen van nierziekte geven. Niertransplantatie is meestal zeer succesvol bij mensen met het syndroom van Alport, en is de beste behandeling bij nierfalen. Angiotensine-receptor remmers, angiotensine-converting enzyme (ACE-remmers) en cyclosporine worden soms ook gegeven aan patiënten met het Alport-syndroom om de proteïnurie en verhoogde bloeddruk te verbeteren. Ze zouden de progressie van het nierfalen ook kunnen vertragen maar hiernaar dient nog verder onderzoek te gebeuren. De huidige reeds voltooide studies zijn namelijk eerder klein en ongecontroleerd. Soms verwijdert de chirurg de ooglens chirurgisch en vervangt hij deze door een kunstlens.

Prognose syndroom

De nierprognose voor zowel mannelijke als vrouwelijke patiënten met een autosomaal recessieve ziekte is slecht; de meesten ontwikkelen nierfalen.

Lees verder

• Syndroom van Ascher: Afwijkingen gezicht, ogen & schildklier
• Syndroom van Felty: Afwijkingen aan bloed, gewrichten, milt
• Syndroom van Stickler: Bindweefselaandoening
• Syndroom van Von Hippel-Lindau (VHL)
• Aase-Smith-syndroom: Afwijkingen bloed (anemie) en duimen