Mictiesyncope: Flauwvallen tijdens of na het plassen

Soms verliest een patiënt wel eens tijdelijk het bewustzijn tijdens of kort na het plassen. Dit heet een mictiesyncope of mictiecollaps. Deze vrij veel voorkomende aandoening treedt op vanwege een ernstige daling van de bloeddruk waardoor de hersenen onvoldoende zuurstof ontvangen. Mictiesyncope komt het meest voor bij mannen en gebeurt meestal 's nachts na een diepe slaap. Dit soort flauwvallen treedt eveneens sporadisch op bij het ontlasten, braken of hoesten. De behandeling is vooral preventief gericht waarbij er ook oog moet zijn voor de medische situatie en geschiedenis van een patiënt.

• Epidemiologie mictiesyncope
• Oorzaken aandoening: Daling bloeddruk
• Risicofactoren flauwvallen tijdens of na het plassen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Flauwvallen tijdens of na het plassen (vooral 's nachts)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling mictiecollaps
• Preventie ziekte
• Hulp na het flauwvallen
• Complicaties
• Prognose

Epidemiologie mictiesyncope

De prevalentie van mictiesyncope bedraagt 2,4 tot 8,4% van alle gevallen van flauwvallen bij volwassenen. Bovendien heeft 61% van de patiënten met mictiesyncope ook ervaring met andere vormen van syncope. Veelal presenteert het medisch probleem zich in de leeftijd van 30-49 jaar, maar patiënten van jongere en oudere leeftijd zijn ook gerapporteerd in de medische literatuur. De aandoening heeft een voorkeur voor mannen. Tot slot treedt mictiesyncope vooral 's nachts of na het ontwaken op.

Oorzaken aandoening: Daling bloeddruk

De precieze oorzaak van mictiesyncope is onduidelijk. Wellicht treedt er vasodilatatie (verwijding van de bloedvaten) op wanneer de patiënt opstaat, naar het toilet gaat en snel een volle blaas ledigt. Een snelle plasstraal stimuleert de nervus vagus. Dit veroorzaakt een vertraagd hartritme (bradycardie) omdat het hart niet genoeg bloed kan rondpompen, en een plotselinge daling in de bloeddruk (hypotensie).

Risicofactoren flauwvallen tijdens of na het plassen

Mictiesyncope kent diverse uitlokkende factoren, die toegespitst zijn op aandoeningen en omgevingsfactoren. Bij een aantal patiënten met mictiecollaps zijn echter geen risicofactoren of oorzaken bekend. Al deze factoren activeren mechanismen in het lichaam die de bloeddruk verlagen.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen leiden sneller tot mictiecollaps:

• akinetische toevallen
• bloedarmoede of mild bloedverlies
• braken
• een luchtweginfectie
• hysterische reacties
• koorts
• lage bloedsuikerspiegels (hypoglykemie)
• pijn
• prostatisch feochromocytoom (zeldzame tumor in de urineblaas)

Omgevingsfactoren

Mictiesyncope ontstaat bovendien vaker door een aantal omgevingsfactoren:

• alcoholmisbruik
• een slechte fysieke conditie
• emotionele stress of shock
• het inslikken van koude dranken
• hoesten
• honger
• ontlasting
• plassen
• uitputting
• uitdroging (dehydratie)
• vermoeidheid
• medicijnen:
• alfablokkers (zorgen voor een betere urineproductie bij mannen met prostaatproblemen)
• antidepressiva

Symptomen: Flauwvallen tijdens of na het plassen (vooral 's nachts)

Aanvallen van dit soort flauwvallen treden meestal op wanneer de patiënt net is opgestaan ​​nadat hij langere tijd gelegen heeft, bijvoorbeeld 's ochtends of 's avonds laat. Voordat de patiënt het bewustzijn verliest (bewustzijnsverlies), ziet hij er vaak bleek uit, ziet hij slecht, voelt hij zich misselijk, is hij bezweet, heeft hij maagpijn en voelt hij zich verzwakken. Bij sommige patiënten gaat mictiesyncope gepaard met schokkerige ledematen. Deze schokkende bewegingen doen denken aan de bewegingen die optreden bij convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn), maar bij mictiesyncope is echter meestal geen sprake van tongbijten, incontinentie of verwardheid na een aanval. De symptomen hoeven niet allemaal aanwezig te zijn maar veelal voelt een patiënt de syncope nog net aankomen. Een syncope doet zich niet alleen voor bij of na elke episode van urineren. Dit gebeurt veelal wanneer andere factoren aanwezig zijn bij de patiënt, zoals sufheid, alcohol of dehydratie (uitdrogingsverschijnselen).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts bevraagt de patiënt eerst grondig via een anamnese (vraaggesprek met de patiënt). De patiënt krijgt tevens een lichamelijk onderzoek. Vervolgens voert de arts een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart) uit hetgeen normale resultaten oplevert. Een bloedonderzoek is ook vereist. Deze onderzoeken zijn belangrijk om andere aandoeningen uit te sluiten. Bovendien is een Holter-monitoring (24-uurs bewaking van het hart met draagbaar toestel) en een liggend en staand bloeddrukonderzoek nodig. Daarnaast test de arts de autonome instabiliteit van de patiënt.

Differentiële diagnose
Volgende aandoeningen lijken qua symptomenreeks sterk op mictiecollaps, en zijn daarom bekend als de differentiële diagnose voor deze ziekte:

• hartritmestoornissen (aritmieën)
• het orthostatische tachycardiesyndroom (POTS) (versnelde hartslag bij het opstaan)
• hypovolemie (onvoldoende bloed in hetl ichaam)
• orthostatische hypotensie (plotseling duizelig na opstaan)
• structurele hart- en vaatziekten zoals bijvoorbeeld aortastenose (vernauwing van aortaklep in het hart) of hypertrofische cardiomyopathie (hartspieraandoening)

Behandeling mictiecollaps

Onderliggende aandoening behandelen
Voor mictiesyncope is geen effectief bewezen behandeling beschikbaar. Een arts onderzoekt echter grondig de symptomen van mictiesyncope omdat dit soms op een onderliggende medische aandoening wijst waarvoor hij wel een behandeling inzet. Zo injecteert de arts bijvoorbeeld botulinum A toxine injecties (botox) in de detrusorspier van de blaas bij patiënten met ruggenmergletsel. Door het aanpakken van de onderliggende ziekte, verdwijnen of verminderen de symptomen van het flauwvallen bij of na het plassen.

Uitlokkende factor vermijden
Bovendien veroorzaakt de bijwerking van bepaalde medicijnen mogelijk deze aandoening. Soms is het mogelijk deze medicatie af te bouwen of te elimineren zodat het probleem verdwijnt. Ook enkele andere uitlokkende factoren zoals onder andere alcohol, uitputting en uitdroging vermijden is een mogelijke behandelingsoptie.

Preventie ziekte

Enkele preventieve tips zijn voorhanden zodat het risico op ernstige letsels bij mictiecollaps vermindert. De badkamerdeur blijft best openstaan en het is aanbevolen om alle scherpe, gevaarlijke en bewegende objecten elders te plaatsen. Best drinkt de patiënt overdag geen overmatige hoeveelheid alcohol. Voor het slapengaan dient de patiënt altijd te gaan plassen om zo te vermijden dat hij hiervoor ’s nachts moet opstaan. Wanneer de patiënt toch aandrang voelt om naar het toilet te gaan ’s nachts, zit hij best eerst een tijdje aan de rand van het bed en beweegt hij dan de benen. De patiënt moet zeker zijn dat hij zich niet duizelig of licht in het hoofd voelt. Pas dan mag hij opstaan om naar het toilet te gaan. Het is namelijk wenselijk dat de patiënt voldoende wakker is alvorens hij gaat plassen. Plassen doet de patiënt trouwens best al zittend.

Hulp na het flauwvallen

Wanneer de patiënt toch flauw gevallen is op de grond, dient hij uit te rusten op de vloer tot het bewustzijn terugkeert. Koud water of producten met ammoniak om de patiënt weer tot leven te brengen, zijn ten stelligste af te raden. Er treedt steeds een volledig herstel op binnen enkele seconden tot minuten na de mictiesyncope. De patiënt heeft dan enkel de gebeurtenissen vlak voor de syncope onthouden.

Complicaties

Het grootste risico van deze aandoening zijn snijwonden, kneuzingen of een ernstig hoofdletsel tijdens een valpartij. Dit is vaak het gevolg van scherpe voorwerpen die zich in de buurt van de patiënt bevinden. Hoewel de meeste gevallen van situationele syncope onschadelijk zijn en vanzelf verdwijnen, is een medische onderzoek essentieel, vooral bij oudere patiënten. Sommige patiënten met mictiesyncope lijden bijvoorbeeld aan prostaatvergroting, hetzij door prostaathypertrofie of door prostaatkanker.

Prognose

Mictiesyncope is niet levensbedreigend en komt slechts af en toe voor. De patiënten herstellen volledig binnen enkele seconden tot minuten na de aanval. De patiënt herinnert zich daarna de gebeurtenissen net voor de aanval.

Lees verder

• Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn
• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Vasovagale syncope: Flauwvallen na uitlokkende factor