Ziekte van Kufs: Neurodegeneratieve aandoening

De ziekte van Kufs is een zeer zeldzame neurodegeneratieve aandoening die vooral het zenuwstelsel aantast. De belangrijkste symptomen van deze progressieve aandoening zijn problemen met de motoriek en een cognitieve achteruitgang, al zijn er nog een waaier van symptomen mogelijk. De ernstige ziekte komt tot meestal uiting bij mensen die tussen de dertig en veertig jaar zijn. De levensverwachting van deze patiënten is verkort. De ziekte is ook gekend als “volwassen/adulte neuronale ceroïdlipofuscinose” of "CLN4".

• Epidemiologie ziekte van Kufs
• Types
• Oorzaken en erfelijkheid adulte neuronale ceroïdlipofuscinose
• Symptomen aan motoriek (spieren) en zenuwstelsel (hersenen)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling neurodegeneratieve aandoening
• Prognose ziekte van Kufs

Epidemiologie ziekte van Kufs

De ziekte van Kufs is een aandoening die onder een groep aandoeningen valt: neuronale ceroid lipofuscinosen (NCL’s). Deze aandoeningen tasten het zenuwstelsel aan en leiden doorgaans tot progressieve problemen met het gezichtsvermogen, de motoriek (beweging) en het denkvermogen. De verschillende soorten NCL’s worden onderscheiden door de leeftijd waarop de klachten en symptomen voor het eerst verschijnen. De incidentie van alle vormen van NCL bedraagt naar schatting op 100.000 mensen wereldwijd. NCL’s komen vaker voor in Finland en Zweden, waar ongeveer 1 op de 12.500 mensen de aandoening hebben. De ziekte van Kufs vertegenwoordigt ongeveer 1,3-10 procent van de NCL’s.

Types

Er zijn twee soorten ziekte van Kufs beschreven, met name type A en type B. Ze hebben een verschillende genetische oorzaak en een ander erfelijkheidspatroon, en ook de symptomen verschillen. Type A wordt gekenmerkt door een combinatie van aanvallen en oncontroleerbare spierschokken (myoclonische epilepsie), een afname van de intellectuele functie (dementie), verminderde spiercoördinatie (de medische term hiervoor is "ataxie"), onwillekeurige bewegingen zoals tremors of tics en spraakproblemen (dysartrie). Type B deelt vele functies met type A, maar wordt gekenmerkt door persoonlijkheidsveranderingen en is niet geassocieerd met myoclonische epilepsie of dysartrie.

Oorzaken en erfelijkheid adulte neuronale ceroïdlipofuscinose

Genetische verandering

Soms is de oorzaak van de ziekte van Kufs onbekend. Maar soms ligt de oorzaak in een genmutatie. Een mutatie (wijziging) in het CLN6- of PPT1-gen leidt tot het ziektetype Kufs A, en een mutatie in het DNAJC5- of CTSF-gen resulteert in het ziektetype Kufs B. Bij de ziekte van Kufs is het lichaam van een patiënt met het gemuteerde gen niet in staat om langketenige vetzuren (lipofuscinen) af te breken. Dit resulteert in een ophoping van overtollige stoffen en pigmenten in het lichaam.

Overervingspatroon

De ziekte van Kufs type A heeft een autosomaal recessief overervingspatroon. Bij een autosomaal recessieve overerving bezitten beide kopieën van het gen in elke cel de mutaties. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar meestal vertonen ze geen symptomen van de aandoening. De ziekte van Kufs type B heeft een autosomaal dominant overervingspatroon. Bij een autosomaal dominante overerving is één kopie van het gemuteerde gen in elke cel voldoende om de aandoening te veroorzaken. De meeste gevallen van ziekte van Kufs type B komen voor bij mensen zonder familiale voorgeschiedenis.

Symptomen aan motoriek (spieren) en zenuwstelsel (hersenen)

De symptomen van de ziekte van Kufs verschijnen meestal tussen de leeftijd van dertig en veertig jaar, maar ze kunnen zich op elk moment tussen de adolescentie en de late volwassenheid ontwikkelen. De symptomen van de ziekte van Kufs verslechteren naarmate de patiënt veroudert. Wanneer de ziekte optreedt, overleven aangetaste patiënten gemiddeld nog vijftien jaar.

Spieren

De progressieve stofwisselingsziekte kenmerkt zich door een verminderde spiercoördinatie, epileptische aanvallen, snelle onwillekeurige schokkerige bewegingen (chorea), en zelden treedt blindheid op. Het gezichtsvermogen van patiënten blijft namelijk bij deze aandoening veelal intact. Meestal is epilepsie het eerste syndroom dat zich presenteert.

Hersenen en zenuwen

De neurologische symptomen van de ziekte van Kufs beginnen meestal na twintigjarige leeftijd en dit lijkt dan op een psychische aandoening. De patiënt vertoont verwardheid en psychotisch gedrag. Deze symptomen leiden tot een verstandelijke handicap en gegeneraliseerde convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn). Overtollig pigment in vet (lipofuscinen) dat zich ophoopt in de hersenen van patiënten met de ziekte van Kufs is de oorzaak van de symptomen.

Huid

Daarnaast presenteren sommige patiënten zich met een droge en ruwe huid. Dit ontstaat als gevolg van overproductie en/of retentie van keratine (voornaamste bestanddeel van de huid).

Diagnose en onderzoeken

Veelal is de diagnose moeilijk, ook al omdat de symptomen erg variabel zijn. De patiënt krijgt in het begin wel eens de diagnose van een psychische aandoening of van vroegtijdige dementie. De diagnose gebeurt via een klinisch onderzoek waarbij de arts kijkt naar de voorgeschiedenis, en de patiënt fysiek en neurologisch onderzoekt. Klinische bevindingen zijn myoclonus, ataxie, parkinsonisme (sommige symptomen van de ziekte van Parkinson en andere neurologische symptomen) , chorea, spasticiteit en cognitieve stoornissen. De arts doet mogelijk een genetisch onderzoek waarbij hij de genmutaties kan opsporen, al is dit niet vereist voor de diagnose.

Behandeling neurodegeneratieve aandoening

Er is geen effectief bewezen behandeling voorhanden. Daarom is de behandeling voornamelijk symptomatisch en ondersteunend gericht. Anti-epileptica helpen om de epileptische aanvallen te minderen. Verder volgt een patiënt best kinesitherapie, ergotherapie en logopedie om zo lang mogelijk gebruik te blijven maken van de lichaamsfuncties. Voorts is psychotherapie aangewezen, ook voor de omgeving.

Prognose ziekte van Kufs

De leeftijd waarop een aangetast patiënten komt te overlijden, is variabel. De levensverwachting van iemand die lijdt aan de ziekte van Kufs is echter wel verkort.

Lees verder

• Alström-syndroom: Symptomen van zwaarlijvigheid en blindheid
• Syndroom van Ascher: Afwijkingen gezicht, ogen & schildklier
• Syndroom van Felty: Afwijkingen aan bloed, gewrichten, milt
• Syndroom van Stickler: Bindweefselaandoening
• Syndroom van Von Hippel-Lindau (VHL)