Blessure bij hardlopers: stressfractuur

Hardlopen is een hoge impactsport, en elke hardloper zal wel eens kampen met een blessure. Een stressfractuur is een van die typische blessures die een fanatieke hardloper aan de zijlijn kunnen houden, maar niet altijd even goed te herkennen is. Gelukkig is deze blessure in de meeste gevallen goed te behandelen, als er tenminste tijdig wordt ingegrepen. Dus hoe herken je een mogelijke stressfractuur, en hoe behandel je het?

Een stressfactuur

Een stressfactuur, ook wel vermoeidheidsfractuur genoemd, is een veel voorkomende blessure bij hardlopers. Stressfacturen in het onderlichaam vormen zo'n 85% van alle stressfacturen, en zijn daarmee verreweg het meest vertegenwoordigd. Bij hardlopers vormen stressfacturen zo'n 16% van alle blessures, een aanzienlijk deel dus. Stressfacturen ontstaan wanneer de hoeveelheid door druk ontstane microfracturen zo snel groter wordt, dat het het herstellend vermogen van het bot te boven gaat. Bij hardlopers gaat het vooral om het scheenbeen, het kuitbeen en de voorvoet, en minder om de voetwortel, het bovenbeen of het bekken.

Diagnose

Voor het diagnosticeren bestaat geen eenduidige aanpak. Op basis van de historie van de patiënt kun je al wel enigszins een vermoeden hebben. Heeft de patiënt de intensiteit van het trainen in korte tijd erg omhoog geschroefd, of is de frequentie van de trainingen omhoog gegaan dan kan i.c.m. klachten al gedacht worden aan een overbelastingsblessure. Bij lichamelijk onderzoek zien we bij een stressfactuur meestal dat het gebied waar de stressfactuur zit wat zachter is, met zwelling. Het kan zijn dat de bult te zien is.

Een stressfactuur kan in twee categorieën geplaatst worden: lage risico stressfacturen en hoge risico stressfacturen. Bij hoge risico stressfacturen bestaat het risico, zoals de naam al zegt, dat er een complete fractuur ontstaat in het bot. De beste manier om een acute stressfractuur op te sporen, is met behulp van MRI. MRI geeft namelijk niet alleen zacht weefsel weer, maar ook oedeem, vocht, in het bot. En laat dat nou net één van de eerste kenmerken zijn van een stressfactuur. Ook radiografie kan gebruikt worden, maar hierbij moet rekening worden gehouden met het feit dat het drie weken kan duren voordat er onregelmatigheden in het bot te zien zijn. Daarnaast is een stressfractuur lang niet altijd zichtbaar op een röntgenfoto.

Veel voorkomende plaatsen voor een stressfactuur

De middenvoetsbeentjes

Stressfacturen in het tweede en derde middenvoetsbeentje maken wel zo'n 20% uit van alle stressfacturen aan de benen en voeten bij hardlopers. Stressfacturen aan het vijfde middenvoetsbeentje zijn zeldzamer, en worden meestal voorafgegaan door eerder trauma. Stressfactuur in de middenvoetsbeentjes kan voorkomen als gevolg van vermoeidheid en verzuring van de spieren die voor de zogenaamde plantairflexie zorgen, de beweging die de voet van het lichaam af maakt als de enkel gebogen wordt. Dit komt vooral vooral voor bij langdurige inspanningen als duurlopen. De middenvoetsbeentjes vangen grotere klappen op waardoor uiteindelijk een stressfractuur kan ontstaan.

Tarsale botjes

Een stressfactuur in tarsale botjes, en dan vooral in de voetwortelbeentjes, maken ook zo'n 20% van de stressfacturen in de lagere extremiteiten. Deze botjes zijn ook extra gevoelig om zo'n fractuur op te lopen, omdat ze minder goed doorbloed worden en het herstellend vermogen van het bot daardoor minder groot is in vergelijking met andere botten. De diagnose wordt bemoeilijkt doordat de pijn meestal niet focaal is, maar verspreid door de hele middenvoet. Een MRI kan nuttig zijn.

Het kuitbeen

Stress facturen in het kuitbeen zorgen voor zo'n 10% van alle stressfacturen. Hardlopers lopen de stressfacturen vaak aan de uiteinden van het kuitbeen op, terwijl sporters die veel springen deze fracturen vaak in het midden van het bot oplopen. De symptomen zijn kenmerkend voor een stressfractuur.

De tibia

De tibia, oftewel het scheenbeen, is de meest voorkomende plek voor stressfacturen bij hardlopers. Een stressfractuur op deze plaats kan een oorzaak zijn van shin splints, ook wel scheenbeenvliesontsteking genoemd. De stressfacturen bevinden zich meestal aan de achterzijde van het bot, en zijn dan lage risico fracturen. De fracturen die zich aan de voorzijde van het bot bevinden zijn een stuk gevaarlijker en geven kans op een complete fractuur. Mensen met een kleinere dwarsdoorsnede van de tibia lopen doorgaans meer kans op het oplopen van een stressfractuur. Het diagnosticeren is vaak nog lastig omdat de symptomen ook op andere aandoeningen kunnen wijzen. Op een MRI zien we vaak een verhoogde hoeveelheid beenmerg, als reactie op de ontsteking, wat tot de misconceptie kan leiden dat er een tumor is.

De knieschijf

Zowel transversale als longitudinale stressfacturen zijn ontdekt in de knieschijf. De symptomen van een stressfractuur in de knieschijf kunnen wijzen op de Sinding-Larsen-Johansson-ziekte, en deze dient eerst uitgesloten te worden alvorens te denken aan een stressfractuur.

Het dijbeen

Ook in het dijbeen kunnen stressfracturen ontstaan. De pijn die hierbij gepaard gaat kan gevoeld worden in de heup, de dij, de liesstreek en de knie, afhankelijk van waar de fractuur zich bevindt. Stressfracturen in het dijbeen zijn meestal hoge risico, ten gevolge van de trekkrachten die aan beide kanten van het bot werken.

Het bekken

Stressfracturen in het bekken beslaan maar 1%-2% van alle stressfracturen. Bij hardlopers zijn deze stressfracturen vooral gelokaliseerd in de pubic rami. De pijn uit zich in de onderrug, bil, lies en dij. Door diep te palperen kan onderscheid gemaakt worden tussen pijn aan het zachte weefsel rondom het bot en pijn in het bot zelf.

Behandeling

De behandeling bestaat meestal of uit rust, of, bij ernstige hoge risico stressfracturen, uit een chirurgische behandeling.
Meestal kan met rust en het beperken van risicofactoren, zoals het oplossen van een bepaald tekort, of een overvloedige menstruatie bij vrouwen, het stressfractuur helen in zo'n acht weken.

De rustperiode bestaat doorgaans uit twee fasen. In de eerste fase wordt er gebruik gemaakt van fysiotherapie en eventueel pijnstilling. Er mogen spierversterkende oefeningen worden gedaan, maar impactsporten zijn uit den boze. Zwemmen en fietsen zijn een goede manier om de conditie te onderhouden. NSAID's zoals aspirine en ibuprofen mogen niet gebruikt worden, omdat zij mogelijk een vertraagd herstel van het bot veroorzaken. In de tweede fase wordt er weer langzaam opgebouwd naar de oude intensiteit. In deze fase moet de focus liggen op de zogenaamde corestability en de stabiliteit van de heup tijdens het rennen.
Een goede manier om weer op te bouwen is de 10% regel, waarbij elke week de omvang van de training en de intensiteit van de training met niet meer dan 10% toeneemt.

Hardlopers die plotseling van ondergrond wisselen, of veel heuveltraining doen zijn gevoeliger voor stressfracturen. Daarom is het zeker in de opbouwfase belangrijk om op ondergrond te trainen die je gewend bent, en zeker geen heuveltraining te doen. Ook schoenen die niet op tijd gewisseld worden geven een verhoogde kans op een stressfractuur.

Over het positieve effect van supplementen zoals calcium en vitamine D bestaat discussie. Het zou kunnen helpen, maar alvorens met zulke supplementen te beginnen zou het voedingspatroon onder de loep moeten worden genomen.