Oogziekte van Graves: Schildklierziekte met uitpuilende ogen
Jaarlijks presenteren zich in Nederland enkele honderden nieuwe patiënten met oogafwijkingen veroorzaakt door de ziekte van Graves, een auto-immuunaandoening. Hierbij zijn het vetweefsel in de oogkas en de spieren in de oogkas ontstoken door een ontstekingsreactie tegen het eigen weefsel. Een snelle behandeling is vereist omdat de oogziekte van Graves mogelijk blindheid als gevolg heeft. De oogaandoeningen als gevolg van de ziekte van Graves krijgen voornamelijk een symptomatische behandeling.
Ziekte van Graves
Een auto-immuun
schildklierziekte ontstaat wanneer het lichaam antistoffen van de schildklier aanvalt. Bij sommige patiënten vallen deze zelfde antilichamen ook de weefsels rond de oogbol aan. Het is niet precies bekend waarom dit bij sommige patiënten wel en bij andere patiënten niet gebeurt. De ziekte van Graves is een auto-immuunziekte die meestal optreedt in combinatie met een overactieve schildklier. Soms treedt de oogziekte van Graves op wanneer de schildklier normaal lijkt te werken. Patiënten met een ogenschijnlijk normale schildklier hebben bij de oogziekte van Graves echter veelal vroeger een abnormale schildklierfunctie gehad of soms treedt de abnormale schildklierfunctie in de toekomst nog op.
De
ziekte van Graves is een
auto-immuunaandoening die vaker bij vrouwen (16/100.000) dan bij mannen (3/100.000) voorkomt. De oogziekte treedt meestal op op middelbare leeftijd. Symptomen zijn onder andere uitpuilende ogen, lichtschuwheid, vaak ook een
struma (kropgezwel) en een verhoogd
metabolisme (vermagering, zenuwachtigheid,
hartkloppingen, …). De arts diagnosticeert dit klinisch of via een
bloedonderzoek. Een patiënt neemt hiervoor schildklierproductieremmers en jodiumtabletten hetgeen de schildklier lam legt. Het kropgezwel valt chirurgisch te verwijderen.
Oorzaken: Ontsteking vetweefsel en spieren in oogkas
Ongeveer 30% van de patiënten met de ziekte van Graves vertoont Graves’ oftalmopathie (oogziekte van Graves). De oorzaak van de oogziekte van Graves is meestal een te snel werkende schildklier, maar soms is een te traag werkende of een normale schildklier toch ook de oorzaak van de ziekte. Waarom de ziekte niet bij alle Graves-patiënten optreedt, is niet duidelijk, maar
roken is een mogelijke risicofactor.
Symptomen: Uitpuilende ogen
Bij de oogziekte van Graves ontstaat er een ontsteking aan de spieren in de ogen en het vetweefsel in de oogkas. Een zwelling in de oogkassen duwt de inhoud als het ware naar buiten. De patiënt heeft daarom uitpuilende ogen (exophthalmus,
exoftalmie) die als het ware wijdopen gesperd en bol zijn. De ogen zijn
pijnlijk (
oogpijn) en ook het
oogknipperen is mogelijk pijnlijk. Verder is het oog
rood of ontstoken (
oogontsteking), en de
oogleden zijn gezwollen of ingetrokken. Verder heeft hij het gevoel dat er iets korrelig in zijn ogen zit, heeft hij
droge ogen, heeft hij
glazige ogen en voelt hij druk op de ogen. De patiënt ziet wazig (
wazig gezichtsvermogen) en ook
dubbelzien (diplopie) is mogelijk door de mindere werking van de oogspieren. Soms presenteert een patiënt zich met
lagoftalmie, een symptoom waarbij de patiënt de oogleden niet meer volledig kan sluiten. De patiënt is daarnaast
lichtschuw (
medische term is "fotofobie"). Tot slot lijdt een patiënt mogelijk aan visusverlies. Bij sommige patiënten vallen de uitpuilende ogen mee, maar dit is gevaarlijk daar de druk in de oogkas dan stijgt. De oogzenuw raakt vervolgens beklemd wat resulteert in blindheid. Gelukkig komt dit laatste zelden voor omdat de behandeling tijdig gebeurt bij de meeste patiënten. Mensen met
diabetes mellitus lopen meer kans op “Dysthyreoïde opticus neuropathie” (afgeklemde oogzenuw met mogelijke blindheid als gevolg).
Diagnose en onderzoeken
Diagnostisch onderzoek
De arts stelt de diagnose op basis van de klinische symptomen en via een bloedonderzoek. Soms beveelt hij een
CT-scan van de oogkas en ogen of
MRI-scan van de oogkas aan. Bij de scan ziet hij de zwelling van de oogspieren of een toename van het oogkasvet. De oogarts doet verder een
grondig oogheelkundig onderzoek. Bij ernstige gevallen doet de arts een
gezichtsveldonderzoek, een
kleurentest, en eventueel een elektrofysiologisch onderzoek waarmee hij de conditie van de oogzenuw beoordeelt.
Differentiële diagnose
De differentiële diagnoses omvatten:
NOSPECS-classificatie schildklierziekte
De NOSPECS-classificatie is een classificatiesysteem om de gradering aan te geven van de oogziekte van Graves:
- N = no disease,
- O = only signs (symptomen, bijv. het achterblijven van het bovenste ooglid bij het naar beneden kijken, symptoom van Von *Graefe),
- S = soft tissue involvement (ooglidzwelling),
- P = *proptose >3mm,
- E = extraocular muscle involvement (beperking van de oogbewegingen),
- C = corneal involvement (laesies van het hoornvliesepitheel door uitdroging),
- S = sight loss (visusdaling).
Behandeling oogziekte
Milde symptomen van de oogziekte van Graves behandelt de arts door de patiënt
oogdruppels,
oogzalf, ooggel of
kunsttranen voor te schrijven. Als de symptomen ernstiger zijn, zijn andere
geneesmiddelen of behandelingen vereist. De oogziekte van Graves verbetert niet altijd met deze behandelingsmethoden. Mogelijk verergeren de symptomen gedurende drie tot zes maanden. Daarna stabiliseren ze om tot slot spontaan te beteren. Deze behandelingen zijn mogelijk:
Corticosteroïden verminderen de zwelling achter de ogen. Hierdoor krijgt de patiënt mogelijk wel
vochtretentie (het vasthouden van vocht), een
gewichtstoename, een verhoogde bloedsuikerspiegel, een
verhoogde bloeddruk en
stemmingswisselingen. Oogkasverruimende chirurgie (decompressieoperatie) is ook mogelijk. Hierbij verwijdert de arts het bot tussen de oogkas (baan) en de sinussen (de luchtruimten naast de baan). De ogen krijgen daardoor meer ruimte om terug te keren naar hun oorspronkelijke plaats. De arts voert deze ingreep uit als de druk de oogzenuw te hoog is wat het gezichtsvermogen bedreigt. De patiënt gaat hierna mogelijk dubbel zien wat de arts vervolgens verhelpt via een
scheelzienoperatie. Bij orbitale
radiotherapie (bestraling van de oogkas) krijgt de patiënt gedurende enkele dagen doelgerichte röntgenstralen wat een deel van het weefsel achter de ogen vernietigt. De arts beveelt dit aan als de oogproblemen verergeren en
corticosteroïden niet het gewenste effect hebben of de patiënt deze niet kan verdragen. Het dubbelzien als gevolg van een ziekte of als een neveneffect van de operatie voor Graves is te verhelpen met een prismabril. Dit helpt wel niet bij iedereen. De patiënt krijgt best een verwijzing naar een
orthoptist.. Soms krijgt de patiënt radiotherapie om de zwelling in het oog tegen te gaan. Deze behandeling gebeurt dan naast andere behandelingsvormen.
Complicaties
De meeste patiënten ontwikkelen geen blijvende complicaties. Maar ze zijn wel mogelijk, zeker bij patiënten die zich niet of laattijdig laten behandelen of wanneer de oogziekte van Graves ernstig is (geweest). Patiënten die ouder zijn, patiënten met diabetes en patiënten die
roken hebben eveneens meer kans op complicaties.
Bij complicaties van schildklieroogaandoening valt te denken aan schade aan het hoornvlies, permanent scheel zien of dubbelzien, schade aan de oogzenuw, wat resulteert in slecht zien of kleurzienproblemen en een apart uiterlijk.
De geneesmiddelen van de ziekte geven soms ook bijwerkingen. Een operatie van een schildklieroogaandoening geeft soms opnieuw dubbelzienproblemen; en zeer sporadisch treedt na een operatie een verlies van het gezichtsvermogen op.
Prognose
De ziekte komt en gaat (actieve en uitgebluste fase), ook zonder behandeling. Het is onmogelijk om een termijn te plakken op de actieve en uitgebluste fase daar dit per patiënt verschillend is. Meestal gebeurt er geen herhaling van de oogproblemen. Bij de meeste patiënten is de oogaandoening mild en zijn smeermiddelen zoals kunsttranen in combinatie met regelmatige controleonderzoeken voldoende. Bij patiënten met een ernstige ziekte zijn de vooruitzichten afhankelijk van hoe vroeg de diagnose is gesteld en hoe intensief de behandeling is. Ongeveer 1 op de 4 patiënten eindigt met een verminderde gezichtsvermogen.
Tips bij de oogaandoening
Enkele tips helpen de patiënt om de oogziekte van Graves onder controle te krijgen.
De patiënt gebruikt
koele kompressen op de ogen. Door het toegevoegde vocht ontspannen de ogen meer.
De patiënt houdt in bed
zijn hoofd best hoger dan de rest van het lichaam. Hierdoor vermindert de vochtophoping in het hoofd wat de druk op de ogen verlicht. Een
zonnebril is aan te bevelen. Uitpuilende ogen zijn kwetsbaarder voor ultraviolette stralen (
UV-stralen) en gevoeliger voor fel licht. De
zonnebril moet goed dicht zijn aan de zijkanten van het hoofd zodat de
oogirritatie vermindert bij wind.
Kunsttranen verlichten het droge, krassende gevoel op het oppervlak van de ogen.
Roken is ten stelligste af te raden; dit verergert de oogziekte van Graves. Tot slot is een goede
nachtrust nodig zodat er minder
wallen rond de ogen ontstaan.
Lees verder