Factor V Leiden, bloedstolling en trombose

Factor V Leiden, ook wel APC-resistentie genoemd, is een genetische afwijking van één van de stollingsfactoren in het bloed. Men kan heterozygoot of homozygoot drager zijn van de factor 5 mutatie. De aandoening verhoogt de kans op stolsels in het bloed of vorming van trombose (trombofilie). 90% van de mensen met Factor V Leiden ontwikkelt tijdens hun leven géén bloedstolsels. Zij krijgen geen preventieve bloedverdunners. Bij anderen zal wel klontering van het bloed ontstaan, soms met ernstige gevolgen zoals Diep Veneuze Trombose, longembolie, problemen tijdens een zwangerschap of een infarct.

• Factor V Leiden en bloedstolling
• Gevolgen stolselvorming
• Redenen voor onderzoek
• Heterozygoot of homozygoot
• Behandeling met bloedverdunners
• Preventie, risico verminderen op trombose en stollingsproblemen
• Leefstijl en bloedstolling
• Factoren die de (bloed)gezondheid bevorderen

Factor V Leiden en bloedstolling

Factor V Leiden is een afwijking in de bloedstolling die genoemd is naar de stad Leiden, waar het gen in 1994 werd ontdekt. De schrijfwijze voor factor 5 vindt plaats door het Romeinse teken V. De kans op problemen door verhoogde stollingsneiging van het bloed is beduidend hoger bij mensen met Factor V Leiden. In het totale proces van bloedstolling zijn 12 stollingsfactoren betrokken, waarvan factor 5 een onderdeel vormt. Bij deze afwijking is de rem op de bloedstolling vertraagd, waardoor de kans op stolsels in de bloedvaten toeneemt.

Bloedstolling

Bloedstolling is een noodzakelijk en ingewikkeld proces in het lichaam, dat ervoor zorgt dat bloedverlies stopt zodra een bloedvat in het lichaam wordt beschadigd. In ons bloed bevinden zich eiwitten die voor de stolling zorgen: zij vormen zogeheten fibrine. Samen met de bloedplaatjes wordt vervolgens een bloedprop gevormd: de trombus. Bij de beschadiging van een bloedvat komt dit proces automatisch op gang, waarbij verschillende stollingsfactoren een belangrijke rol spelen. Het proces waarin bloedstolling plaatsvindt verloopt als een waterval, de bloedstollingscascade. Als één onderdeel niet goed werkt, dan heeft dit direct gevolgen voor de andere onderdelen in het proces. Als de bloedstolling in werking is getreden, moet dit proces ook weer stoppen, anders zou het gehele bloed stollen. Ook hierbij spelen stollingseiwitten een rol: zij kunnen de vorming van fibrine stoppen. De eiwitten om het proces te remmen worden in de lever aangemaakt. Bij Factor V Leiden bestaat ongevoeligheid voor één van de antistollingsstoffen, namelijk voor het eiwit proteïne C en wordt daarom ACP-resistentie genoemd. Het proces van bloedstolling wordt hierdoor onvoldoende geremd, zodat klonteringen in het bloed kunnen optreden.

Gevolgen stolselvorming

Trombose en embolie

Stolselvorming kan in alle bloedvaten optreden, zowel in slagaders als in aders. Slagaders transporteren zuurstofrijk bloed vanaf het hart en de aders transporteren zuurstofarm bloed naar het hart toe. Diepe aders hebben een rechtstreekse verbinding naar het hart en de longen. Vooral de grote bloedvaten in de benen, bekken of dijbeen worden relatief vaak door een trombose aangedaan. Dit wordt een trombosebeen, of Diep Veneuze Trombose (DVT) genoemd. Het stolsel kan losraken en vervolgens in de longen terechtkomen. Dit is een ernstige en gevaarlijke situatie en wordt een longembolie genoemd. Bij Factor V Leiden treedt naar verhouding minder vaak een longembolie op dan bij andere personen met een Diep Veneuze Trombose, dit wordt wel de Factor V Leiden-paradox genoemd. De reden waarom een longembolie minder vaak voorkomt is niet duidelijk.

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap kunnen problemen ontstaan, omdat er stolselvorming kan optreden in de placenta. Onvruchtbaarheid, miskramen of vroeggeboorten kunnen hiervan het gevolg zijn. Ook kan hoge bloeddruk ontstaan door problemen in de placenta. Het kindje kan een te laag geboortegewicht hebben omdat er onvoldoende voeding via het bloed naar het kindje komt.

Infarcten

Er zijn aanwijzingen dat een infarct vaker voorkomt bij dragers van Factor V Leiden. Het kan om een infarct van het hart of de hersenen (CVA of TIA) gaan. Daarnaast kan in zeldzame gevallen een ooginfarct optreden, het kan dan om een stolsel in een ader of een slagader gaan. Het netvlies krijgt onvoldoende zuurstof door de afsluiting, waardoor (gedeeltelijke) blindheid of onscherp zien kan optreden.

Tinnitus

Er bestaan vermoedens van een mogelijk verband tussen tinnitusklachten en Factor V Leiden. Er wordt gesuggereerd dat de doorbloeding in het middenoor minder goed verloopt, waardoor deze klachten kunnen ontstaan. Wetenschappelijk gezien is dit verband echter niet bewezen. Tevens is tinnitus een regelmatig voorkomende bijwerking van medicatie tegen een verhoogde bloeddruk en van bloedverdunners. Bij ernstige tinnitusklachten kan een verband bestaan met het gebruik van deze medicatie. Overleg met de behandelend arts is dan geadviseerd.

Redenen voor onderzoek

Diverse aanleidingen kunnen reden zijn om onderzoek te doen naar mogelijke aanwezigheid van het Factor V Leiden-gen.

• Diep Veneuze Trombose op relatief jonge leeftijd
• Terugkerende zwangerschapsproblemen, zoals niet zwanger kunnen worden, miskramen of vroeggeboorten
• Veel trombosegevallen in de familie
• Trombose op een ongebruikelijke plek of zonder dat er een aanleiding voor is in de vorm van een verhoogd risico
• Infarct op jonge leeftijd bij afwezigheid van andere risicofactoren (zoals roken, overgewicht of hoge bloeddruk)

Diagnose door DNA-onderzoek
Het vaststellen van de aanwezigheid van het gen voor Factor V Leiden wordt met behulp van genetisch onderzoek gedaan. Hiervoor wordt bloed afgenomen waarop DNA-onderzoek uitgevoerd wordt. Het duurt enkele weken voor dat de uitslag beschikbaar is.

Heterozygoot of homozygoot

Factor V Leiden komt relatief vaak voor, het is een autosomaal dominante aandoening. Naar schatting is 5% van de Nederlandse bevolking heterozygoot en is 0,5% van de Nederlanders homozygoot. Deze getallen liggen in Europa en het blanke deel van Noord-Amerika ongeveer gelijk. Onder Aziatische en Afrikaanse volken komt het Factor V Leiden-gen veel minder vaak voor. Er kan sprake zijn van 1 afwijkend allel, dan is men heterozygoot, het goede gen kan de aandoening niet compenseren. Als beide allelen afwijkend zijn, is men homozygoot, men heeft de aandoening dan in een ernstigere vorm. Voor heterozygoten is het risico op stollingsproblemen circa 7 maal hoger, bij homozygoten is het risico 80 maal hoger dan bij de gemiddelde bevolking. Van de mensen die een trombosebeen hebben, heeft 20% Factor V Leiden. Vrouwen hebben een grotere kans op het krijgen van stollingsproblemen, vooral door hormonale invloeden en door het nemen van hormonale medicijnen.

Behandeling met bloedverdunners

Als behandeling met bloedverdunners noodzakelijk is, dan zijn er verschillende mogelijkheden, afhankelijk van de aanleiding waarom behandeling met medicijnen nodig is. Na een trombose volgt over het algemeen een behandeling met een antistollingsmedicijn, zoals Sintrom, Coumadin of Marcumar. De duur van de behandeling is vaak 6 tot 12 maanden. Bij een ernstige aandoening of herhaald optreden van trombose, wordt langdurige of blijvende behandeling met antistollingsmedicijnen toegepast. Na het optreden van een infarct worden ook bloedverdunners voorgeschreven, vaak zijn dit lichtere bloedverdunners zoals acetylsalicylzuur (kinderaspirine). Over het algemeen gaat het om medicijnen die langdurig ingenomen moeten worden. Bij een zwangerschap zijn de meningen verdeeld of er (preventief) behandeld moet worden met bloedverdunners.

Preventie, risico verminderen op trombose en stollingsproblemen

Het afwijkende gen is (nog) niet behandelbaar. Het beleid is er niet op gericht om mensen met Factor V Leiden preventief met bloedverdunners te behandelen om het risico op klontering te verminderen. De reden hiervoor is dat heterozygote personen 10% kans hebben om tijdens hun leven getroffen te worden door een stolsel in het bloed. Behandeling met bloedverdunners verhoogt het risico op ernstige bloedingen, zowel in het maag- darmstelsel als door een ongeval. Het is wel van belang voor personen die (mogelijk) Factor V Leiden hebben, om zich bewust te zijn van het verhoogde risico tijdens bijzondere omstandigheden.

Risicofactoren voor dragers van Factor V Leiden:

• Anticonceptie door hormonen
• Hormoonaanvulling tijdens de overgang
• Zwangerschap en bevalling
• Bedlegerigheid met immobiliteit
• Vliegreizen of andere lange reizen, zonder mogelijkheid om te bewegen
• Immobilisatie van de benen (gips, spalken etc.)
• Kwaadaardige aandoeningen
• Ziekte met verlies van vocht (braken, diarree)
• Periode met langdurige warmte en risico op uitdroging
• Gebruik van enkele soorten medicijnen (cortisol in tabletvorm, Tamoxifen)

Leefstijl en bloedstolling

Tevens is het van belang om zich bewust te zijn van het risico op problemen met de bloedstolling door factoren die als ongezond beschouwd worden. De vorming van een bloedstolsel treedt met name op bij een combinatie van factoren. Dragers van het Factor V Leiden-gen lopen een verhoogd risico op een probleem met de bloedstolling bij de volgende omstandigheden:

• Verhoogde bloeddruk
• Hoog cholesterolgehalte
• Overgewicht
• Alcoholmisbruik
• Roken
• Weinig beweging

Stress

Er is weinig bekend over het verband tussen stress en het ontstaan van trombose. In het algemeen wordt stress als gezondheidsrisico gezien. Stress kan door een verandering in de hormoonsamenstelling de leverfuncties beïnvloeden, waar de aanmaak van eiwitten voor de bloedstolling plaatsvindt. Onder de invloed van stress vindt mogelijk minder opname van vitamine K in de darmen plaats, waardoor het de samenstelling van het bloed kan wijzigen.

Factoren die de (bloed)gezondheid bevorderen

Bewegen en sporten Om de bloedcirculatie te bevorderen is bewegen en sporten erg goed, ook als er eerder trombose opgetreden is. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen adviseert om minstens vijf dagen per week 30 minuten matig intensieve beweging te hebben. Voor mensen met overgewicht, kinderen en jongeren geldt een norm van minstens 60 minuten per dag. Bij sporters kan ook trombose of longembolie ontstaan, men is daar niet snel op bedacht omdat dit niet in verband gebracht wordt met een actieve leefstijl. Naast erfelijke aandoeningen zoals Factor V Leiden kunnen ook uitdroging of een verandering in het bloed door stoffen zoals Epo klontering van het bloed veroorzaken.

Sauna

Saunabezoek wordt niet afgeraden bij stollingsproblemen. Mensen die eerder een trombosebeen doormaakten, ervaren saunabezoek juist vaak als prettig. Vooral de afwisseling tussen warmte en koude wordt als positief beschouwd.

Voeding

Voeding heeft slechts weinig invloed op de bloedstolling. de kans op Diep Veneuze Trombose wordt verminderd door een voedingspatroon waarin veel verse vis, vezels en vitamine B6 voorkomt. Het eten van veel fastfood, rood vlees en geraffineerde granen verhoogd juist de kans op een Diep Veneuze Trombose. Voor mensen die de trombosedienst bezoeken gelden aanvullende voedingsregels: er wordt gestreefd naar een ideale INR (de bloedstollingswaarde). Groene groenten en koolsoorten (boerenkool, broccoli,spinazie en spruitjes) zorgen voor een toename van de bloedstolling vanwege het hoge gehalte aan vitamine K. Waar deze groenten vaak gezien worden als "superfoods", wordt aan mensen die onder behandeling zijn van de trombosedienst geadviseerd om deze groenten juist met mate en verdeeld over de week te eten.

Voordelen van Factor V Leiden

Naast de nadelen van een verhoogde stollingsneiging, bestaan er ook enkele voordelen om drager te zijn van het Factor V Leiden-gen. Bij ongevallen, operaties of een bevalling is er veel minder bloedverlies dan bij niet-dragers van het gen. Tijdens de evolutie kan de snellere bloedstolling juist een belangrijke factor geweest zijn om te overleven vanwege het ontbreken van medische hulp. Mogelijk komt het afwijkende gen daarom relatief vaak voor onder de westerse bevolking.

Lees verder

• Factor V Leiden bij vrouwen, zwangerschap en anticonceptie
• Factor V Leiden en erfelijkheid, heterozygoot of homozygoot