Eierstokkanker: in het begin vage klachten als buikpijn

Bij eierstokkanker of ovariumcarcinoom gaat het om kanker aan één of aan beide eierstokken. Er is ook een erfelijke vorm van eierstokkanker. Bij eierstokkanker heeft een vrouw vaak al lang vage klachten zoals pijn in de buik of problemen met de ontlasting. Voordat de diagnose gesteld wordt, kan een poos duren en in die tijd heeft de ziekte zich verder ontwikkeld. Goede voorlichting is van groot belang voor het tijdig ontdekken van eierstokkanker. Wat is de oorzaak van eierstokkanker, hoe wordt de diagnose gesteld en wat zijn de mogelijkheden voor behandeling? Bij Stichting Olijf kunnen vrouwen met gynaecologische kanker (waaronder eierstokkanker) informatie krijgen over allerlei zaken en een luisterend oor.

Inhoud artikel

• Gynaecologie
• Eierstokken
• Eierstokkanker en de erfelijke vorm
• Andere benamingen voor eierstokkanker
• Bij wie komt eierstokkanker voor en hoe vaak komt het voor?
• Oorzaak eierstokkanker
• Risicofacoren eierstokkanker
• Verschijnselen, symptomen: hoe herken je eierstokkanker?
• Complicaties eierstokkanker
• Diagnose eierstokkanker
• Behandeling eierstokkanker
• Prognose, vooruitzichten eierstokkanker
• Stichting Olijf
• Expertisecentra

Gynaecologie

Gynaecologie wordt omschreven als het medisch specialisme dat gericht is op de vrouwelijke geslachtsorganen en de daarmee samenhangende aandoeningen en ziekten. Een gynaecoloog of vrouwenarts is gespecialiseerd in de gynaecologie.

Eierstokken

Een vrouw heeft twee eierstokken, een eierstok heeft de afmeting van een walnoot. De eierstokken liggen naast en een beetje achter de baarmoeder. Met bindweefselbanden zijn de eierstokken met de baarmoeder en met de buikwand verbonden. De baarmoeder is door middel van de eileiders (gespierde buis) verbonden met de eierstokken. De eierstokken hebben twee belangrijke taken: het vormen en rijpen van eicellen en het produceren van geslachtshormonen. Deze geslachtshormonen spelen een rol bij de diverse processen in het lichaam van de vrouw zoals de vruchtbaarheid en de menstruatie.

Eierstokkanker en de erfelijke vorm

Kanker (kwaadaardig gezwel) aan één of beide eierstokken. Er is een erfelijke vorm van eierstokkanker.
Er moet rekening worden gehouden met de erfelijke vorm:

• Als de kanker zich voor het vijftigste jaar openbaart.
• Als er in de familie meermalen eierstokkanker of borstkanker voorkomt.
• Een vrouw borstkanker en eierstokkanker heeft.
• Er in de familie naast eierstokkanker ook darmkanker en/of baarmoederkanker voorkomt (Lynch-syndroom).

Andere benamingen voor eierstokkanker

• Erfelijke eierstokkanker
• Familial ovarian cancer
• Hereditary ovarian cancer

Bij wie komt eierstokkanker voor en hoe vaak komt het voor?

In Nederland wordt per jaar bij circa twaalfhonderd vrouwen de diagnose eierstokkanker, ook wel bekend onder de naam ovariumcarcinoom, gesteld. Het grootste gedeelte van de vrouwen is ouder dan vijftig jaar (de gemiddelde leeftijd is zeventig jaar), maar eierstokkanker kan vrouwen van alle leeftijden treffen. Eierstokkanker komt frequenter voor bij vrouwen die een erfelijke afwijking in het BRCA1-gen of het BRCA2-gen dragen. Bij de erfelijke vorm van eierstokkanker kan de tumor zich op jongere leeftijd openbaren.

Oorzaak eierstokkanker

Er is nog niet veel bekend over hoe eierstokkanker ontstaat. Bij ongeveer tien procent van de getroffen vrouwen is er sprake van de erfelijke vorm. Er zijn vermoedens dat de kans op eierstokkanker verband houdt met het aantal eisprongen dat een vrouw heeft doorgemaakt tijdens haar leven. Hoe kleiner het aantal eisprongen, hoe geringer de kans op het krijgen van eierstokkanker.

Risicofacoren eierstokkanker

De exacte oorzaak is onbekend, maar er zijn wel factoren bekend die de kans op eierstokkanker vergroten. Zoals het hebben van geen of niet veel kinderen, op jonge leeftijd voor het eerst ongesteld worden en laat in de overgang komen. Tot slot, ook genoemd bij de oorzaak: erfelijkheid. Er zijn ook factoren te benoemen die de kans op het krijgen van eierstokkanker verkleinen zoals het hebben doorgemaakt van diverse zwangerschappen, borstvoeding geven en het gebruiken van de anticonceptiepil.

Verschijnselen, symptomen: hoe herken je eierstokkanker?

De eierstokken liggen ‘los’ in de buikholte en daarom heeft een vrouw in het beginstadium meestal geen of weinig klachten. Er zijn dan geen tekenen die waarschuwen dat er iets mis is. Later kunnen de volgende verschijnselen optreden: pijn in de buik, een opgeblazen gevoel, de buik kan opzetten, mogelijk problemen met de ontlasting (komt moeilijk), er kan onregelmatig bloedverlies optreden.

Complicaties eierstokkanker

Als bij eierstokkanker de kankercellen loskomen dan geraken ze in de buikholte en verplaatsen zich met het buikvocht. Ze kunnen uitzaaien naar de lymfklieren, middenrif en soms naar de longen. Als er sprake is van uitzaaiingen kan het buikvlies meer vocht aanmaken en deze ophoping van vocht in de buikholte wordt ascites genoemd.

Diagnose eierstokkanker

De arts kan erfelijke eierstokkanker vermoeden als een vrouw de kenmerken heeft die passen bij deze aandoening. Bevestiging van de diagnose kan door: lichamelijk onderzoek, onderzoek van het bloed, weefsel kan onderzocht worden en er kan een echo gemaakt worden. Erfelijk onderzoek kan verricht worden bij het vermoeden van de erfelijke vorm van eierstokkanker, maar men is nog niet op de hoogte van alle erfelijke factoren. De erfelijke aanleg wordt daarom niet altijd achterhaald.

Behandeling eierstokkanker

Meestal bestaat de behandeling uit operatief ingrijpen. Veelal worden eierstokken en baarmoeder weggehaald. Of er meer moet worden weggenomen hangt af van het stadium van de eierstokkanker. Bij uitzaaiingen (metastasen) zal chemotherapie voorgeschreven worden. Het is ook mogelijk dat eerst de chemotherapie wordt gegeven en dat er daarna geopereerd wordt. Heeft een vrouw de wens om zwanger te worden en is de kanker in een heel vroeg stadium ontdekt dan is overleg met de gynaecoloog heel belangrijk. Mogelijk wordt besloten om de eierstok die nog gezond is, te laten zitten.

Prognose, vooruitzichten eierstokkanker

Geregeld kiezen vrouwen die meer kans hebben op eierstokkanker ervoor om uit voorzorg de eierstokken en/of eileiders te laten verwijderen. De kans op eierstokkanker wordt op deze manier behoorlijk verkleind. Het is van groot belang dat eierstokkanker in een vroeg stadium wordt ontdekt, dan kan er snel gestart worden met behandelen en zijn de vooruitzichten beter. Helaas wordt eierstokkanker vaak pas laat ontdekt en kan er al sprake zijn van uitzaaiingen. Voorlichting is dus van groot belang. Heb je klachten, ook al zijn deze vaag, leg deze dan voor aan de huisarts en laat je zo nodig doorverwijzen.

Stichting Olijf

Twee vrouwen van in de twintig, Martha de Keizer en Suzanne Biewenga, hadden baarmoederhalskanker en gaven elkaar steun tijdens de behandeling (operatie, bestraling en chemo). Er was wel medische informatie, maar wat de behandeling met je deed en de invloed op het leven, werk, de toekomst, daar was weinig over te vinden. Suzanne schreef een boekwerk over haar ervaringen, Martha volgde een studie tot maatschappelijk werker. Ze bezochten andere vrouwen met gynaecologische kanker en namen het besluit in 1986 om een netwerk op te richten: Netwerk voor Vrouwen met Gynaecologische Kanker, afgekort NVGK. In 2010 werd deze wat zakelijk klinkende naam veranderd in Stichting Olijf. Wat is de gedachte achter de naam Olijf? De vrucht olijf zou je kunnen zien als het vruchtbare orgaan van een vrouw. Je kunt het woord Olijf ook uitspreken als O…lijf, dit verwijst naar het lijf dat de vrouw een hoop verdriet geeft. En tot slot kan Olijf ook verwijzen naar de olijfkern in de hersenen die helpt bij het (richting)horen. Olijf biedt een luisterend oor aan vrouwen die gynaecologische kanker hebben of hebben gehad. Olijf is in de loop van de jaren uitgegroeid tot een flinke organisatie met meer dan duizend leden. Vrouwen met baarmoederkanker, baarmoederhalskanker, eierstokkanker, vulvakanker of vaginakanker kunnen terecht bij de Stichting. Olijf kan ook informatie en steun geven aan naasten. Je kunt Stichting Olijf vinden op kankerpatient.nl/olijf, Olijf is ook te vinden op Facebook en te volgen via Twitter. Op LinkedIn kun je lid worden van de besloten groep Olijf, je kunt je ook abonneren op het YouTube kanaal van Olijf.

Expertisecentra

Er zijn in Nederland diverse expertisecentra:

• Expertisecentrum Erfelijke Tumoren (Maastricht UMC+)
• Expert Center for Hereditary Cancer (NKI/AVL)
• Centrum voor Erfelijke Kanker (RadboudUMC)
• Polikliniek Erfelijk Mamma-Ovarium Carcinoom (UMCG)
• Centrum voor Gynaecologische Tumoren Leiden (LUMC)
• Centrum Gynaecologische Oncologie Amsterdam (AMC)