Tay-Sachs-ziekte: Ernstige stofwisselingsziekte

De Tay-Sachs-ziekte is een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte. De ziekte tast zenuwcellen (neuronen) in de hersenen en het ruggenmerg aan en vernietigt deze. De patiënt komt hierdoor meestal op jonge leeftijd te overlijden. Het erfelijke en progressieve syndroom werd voor het eerst beschreven door de Engelse oogarts en chirurg Warren Tay en de Amerikaanse neuroloog en de psychiater Bernard (Barney) Sachs in 1881.

• Synoniemen Tay-Sachs-ziekte
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken en erfelijkheid afwijking
• Genmutatie
• Overerving
• Symptomen en indeling
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose ziekte van Tay-Sachs

Synoniemen Tay-Sachs-ziekte

De Tay-Sachs-ziekte (TSD) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Amaurotische Familiale Dwaasheid
• Amaurotische Familiale Infantiele Dwaasheid
• B variant GM2 gangliosidosis / gangliosidose
• Cerebromaculaire Degeneratie
• GM2 gangliosidosis / gangliosidose, Type 1
• Hexa-deficiëntie
• Hexoaminidase Alpha subunit Deficiency (Variant B)
• Hexosaminidase alfa-subeenheid deficiëntie (variant B)
• Hexosaminidase Een deficiëntie
• Infantiele Cerebral Ganglioside
• Infantiele Sipoidosis GM-2 Gangliosideosis (Type S)
• Lipidose, ganglioside, infantiele
• Sphingolipidosis, Tay-Sachs

Epidemiologie aandoening

De Tay-Sachs-ziekte is zeer zeldzaam in de algemene bevolking. De genetische mutaties die deze ziekte veroorzaken, zijn vaker te vinden bij mensen van Ashkenazi (Oost- en Midden-Europese) Joodse afkomst alsook bij een bepaalde Frans-Canadese gemeenschap van Quebec, de Oude Orde Amish gemeenschap in Pennsylvania, en de Cajun-bevolking van Louisiana. De incidentie bedraagt in deze gebieden 1 op 3.500 tot 1 op 67.000 pasgeborenen. In de algemene bevolking bedraagt dit 1 op de 112.000 tot 320.000 pasgeborenen. In het totaal zijn sinds het beschrijven van de ziekte een honderdtal patiënten gerapporteerd in de medische literatuur. Informatie over de raciale en etnische voorliefde zijn niet gevonden in de geraadpleegde bronnen.

Oorzaken en erfelijkheid afwijking

Genmutatie

Mutaties (wijzigingen) in het HEXA-gen veroorzaken de Tay-Sachs-ziekte. Door de mutaties ontbreekt een essentieel enzym-hexosaminidase A (Hex-A). Zonder dit enzym accumuleert GM2 ganglioside (een lipide, een vetachtige stof) in voornamelijk de zenuwcellen van de hersenen waardoor een progressieve schade aan deze cellen optreedt.

Overerving

De overerving van deze aandoening verloopt meestal op autosomaal recessieve wijze. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen meestal zelf geen symptomen van de aandoening.

Symptomen en indeling

De Tay-Sachs-ziekte is een multisystemische aandoening waarbij de patiënt afwijkingen heeft aan de hersenen en spieren en daarnaast mogelijk vele andere symptomen vertoont. De ernst, uitgebreidheid en het optreden van de symptomen variëren per patiënt. De aandoening bestaat in een infantiele vorm die het vaakst voorkomt, maar ook een juveniele vorm en een volwassen vorm zijn mogelijk. De aandoening is bij de infantiele vorm aanwezig bij de geboorte en de meeste symptomen presenteren zich in de kindertijd. Een patiënt ontwikkelt zich veelal normaal tot hij tussen de drie en zes maanden oud is.

Wanneer de patiënt drie tot zes maanden oud is, verzwakken de spieren voor beweging. De patiënt verliest tevens motorische vaardigheden zoals omdraaien, zitten, en kruipen. De patiënt ontwikkelt daarnaast een overdreven schrikreactie voor harde geluiden. In de vroege jeugd krijgt hij last van toevallen en heeft hij problemen met de ogen en de oren die ook achteruitgaan. Tevens heeft de patiënt een verstandelijke beperking, en vertoont hij verlammingsverschijnselen. Al deze symptomen zijn snel progressief.

De juveniele en volwassen vorm van de Tay-Sachs-ziekte zijn zeer zeldzaam. De symptomen verschijnen hierbij in de kindertijd, de adolescentie of volwassenheid en zijn meestal milder dan de klassieke infantiele vorm. Deze symptomen omvatten spierzwakte, verlies van spiercoördinatie (ataxie) en andere problemen met beweging, spraak, en psychische afwijkingen waarbij de ernst en uitgebreidheid eveneens sterk varieert.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van het syndroom gebeurt op basis van een grondig lichamelijk onderzoek op basis van de zichtbare symptomen. Een uitgebreid oogonderzoek via fundoscopie toont een typische kersrode vlek op het netvlies van het oog. Een vruchtwaterpunctie is prenataal mogelijk om het syndroom te diagnosticeren.

De differentiële diagnoses omvatten de ziekte van Sandhoff, het Leigh-syndroom, de ziekte Santavuori, de ziekte van Jansky Bielschowsky, het Kugelberg-Welander syndroom en myotrofe laterale sclerose (ALS).

Behandeling

Dit syndroom valt niet te genezen maar een ondersteunende en symptomatische behandelingswijze is wel mogelijk waarbij de artsen trachten de symptomen te verlichten. Anticonvulsiva helpen bij sommige patiënten om de toevallen (epileptische aanvallen) onder controle te krijgen. Een kinderarts, audioloog (medische term voor "oorarts"), oogarts, logopedist, een fysiotherapeut en andere zorgverstrekkers werken hierbij samen.

Prognose ziekte van Tay-Sachs

De prognose voor een patiënt met de Tay-Sachs-ziekte is in de meeste gevallen somber. Meestal resulteert de infantiele vorm van de aandoening in een overlijden binnen de drie tot vijf jaar. De patiënt is dan blind, verlamd en dement. Patiënten met de juveniele vorm overlijden meestal voor de leeftijd van zestien jaar. Bij volwassenen is de leeftijdsverwachting meestal normaal.