Adrenoleukodystrofie: Neurodegeneratieve aandoening

Adrenoleukodystrofie is een vorm van leukodystrofie, een hersenaandoening waardoor de witte stof in de grote hersenen achteruitgaat. Bij de erfelijke aandoening die haast enkel mannen treft, treedt schade op aan de myelineschede, het isolerend membraan van zenuwcellen in de hersenen. Naast de hersenachteruitgang ontwikkelt de patiënt bijnierfalen. Zowel een pediatrische als volwassen vorm zijn mogelijk. De pediatrische vorm is de meest ernstige vorm die fataal is na enkele jaren. Een ondersteunende en symptomatische behandeling zijn hierbij mogelijk, al valt het syndroom niet te genezen. De progressieve aandoening werd voor het eerst beschreven door Siemerling en Creutzfeldt in 1923.

• Synoniemen van adrenoleukodystrofie
• Epidemiologie hersenaandoening
• Oorzaken en erfelijkheid neurodegeneratieve aandoening
• Symptomen pediatrische en volwassen vorm: Hersenen (hersenachteruitgang) en bijnieren (bijnierfalen)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties adrenoleukodystrofie

Synoniemen van adrenoleukodystrofie

Adrenoleukodystrofie (ALD, X-ALD) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• adrenomyeloneuropathie
• cerebrale adrenoleukodystrofie
• melanodermische leukodystrofie
• Schilder-Addison Complex
• X-gebonden Adrenoleukodystrofie
• ziekte van Addison en cerebrale sclerose
• ziekte van Creutzfeldt-Siemerling
• ziekte van Schilder

Epidemiologie hersenaandoening

Ongeveer 1 op de 20.000-50.000 mensen is getroffen door adrenoleukodystrofie. De ziekte kent geen raciale voorliefde.

Oorzaken en erfelijkheid neurodegeneratieve aandoening

Etiologie

De neurodegeneratieve aandoening leidt tot de accumulatie (opbouw) van zeer lange keten vetzuren in het zenuwstelsel, de bijnieren en de testes waardoor de normale werking verstoord is.

Erfelijkheid

Een mutatie (medische term voor "wijziging") in het ABCD1-gen veroorzaakt adrenoleukodystrofie. Het is een X-gebonden recessief erfelijk gen. Over het algemeen vertonen mannen daarom symptomen terwijl vrouwen die het gen erven meestal gewoon drager zijn. In zeldzame gevallen vertonen zij milde symptomen.

Symptomen pediatrische en volwassen vorm: Hersenen (hersenachteruitgang) en bijnieren (bijnierfalen)

Het verlies van myeline (hersenachteruitgang) en het geleidelijk falen van de bijnier zijn de belangrijkste kenmerken van de neurodegeneratieve aandoening. Ook bestaat een type waarbij enkel de bijniersymptomen verschijnen. De symptomen treden op bij kinderen (pediatrische cerebrale vorm) of bij (jong)volwassenen. De snelheid waarmee deze aandoening vordert is variabel van traag tot zeer snel.

Bijnierfalen

De bijnier maakt bij alle vormen onvoldoende steroïden hormonen aan (ziekte van Addison). Volgende symptomen zijn mogelijk: braken, coma, een toegenomen huidskleur (pigmentatie), een verminderde eetlust en hierdoor een verlies van gewicht, een verlies van spiermassa en hierdoor ook spierzwakte.

Pediatrische cerebrale vorm

Kinderen hebben de meest ernstige symptomen. Deze verschijnen wanneer de patiënt tussen 4 en 10 jaar oud is. Symptomen van de pediatrische cerebrale vorm omvatten een achteruitgang van het zenuwstelsel (coma, verminderde fijne motoriek, verlamming), agressie, intermitterend braken, een verslechtering van het handschrift, een visuele handicap of blindheid, epileptische aanvallen, gehoorverlies, hyperactiviteit, leerproblemen, moeite met het begrijpen van gesproken taal, niet in staat zijn om te spreken (afasie), slikproblemen, strabisme (scheelzien), een progressieve dementie, veranderingen in de spierspanning (spierkrampen en spasticiteit) en vermoeidheid.

Volwassen vorm: Adrenomyelopathie

Deze vorm komt het vaakst voor. Bij adrenomyelopathie, die optreedt tussen de 21 en 45 jaar, heeft de patiënt iets mildere symptomen. Progressieve stijfheid, zwakte of verlamming van de onderste ledematen, incontinentieproblemen en een gestoord evenwicht. Daarnaast treden problemen op met de denksnelheid en het visueel geheugen.

Ziekte van Addison

Het derde type is de ziekte van Addison die op elke leeftijd mogelijk is, maar waarbij enkel de bijnieren getroffen zijn. Hierbij treedt bijnierfalen op. Mannen rond de middelbare leeftijd krijgen echter soms nog extra symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek en een MRI-scan van het hoofd zijn nodig om de hersenaandoening te bevestigen.

Differentiële diagnose

Acetyl-CoA-oxidase deficiëntie (pseudo adrenoleukodystrofie) is een aandoening die de arts soms verwart met adrenoleukodystrofie.

Behandeling

Voor deze aandoening bestaat geen effectief bewezen behandeling. De arts schrijft daarom steroïden (bijnierhormonen) voor wanneer de bijnier onvoldoende hormonen aanmaakt. Een beenmergtransplantatie is mogelijk bij sommige patiënten waardoor ze genezen. Fysiotherapie, psychologische ondersteuning en speciaal onderwijs zijn enkele ondersteunende behandelingsmogelijkheden.

Prognose

De levensverwachting van patiënten met deze hersenaandoening is afhankelijk van de ernst en uitgebreidheid van de symptomen, de leeftijd waarop deze verschijnen en de snelheid van het vorderen van de ziekte. De pediatrische cerebrale vorm van X-gebonden adrenoleukodystrofie is een snelle progressieve ziekte. Na ongeveer twee jaar nadat symptomen van het zenuwstelsel optreden, ontwikkelt de patiënt een langdurige coma (vegetatieve toestand). Deze toestand houdt 10 jaar of langer aan, totdat de dood intreedt. Bij de volwassen vorm duurt het tientallen jaren voordat alle symptomen zich ontwikkelen.

Complicaties adrenoleukodystrofie

Enkele potentiële complicaties van adrenoleukodystrofie zijn een bijniercrisis (Addison-crisis) en een langdurige coma.