Mastocytose: Huidaandoening met ophoping van mestcellen

Mastocytose is een zeldzame aandoening waarbij abnormale accumulaties (ophopingen) van mestcellen in de huid, het beenmerg en de inwendige organen (lever, milt, maag-darmkanaal en lymfeknopen) ontstaan. Wanneer de symptomen al bij kinderen starten, is veelal enkel de huid aangetast, terwijl deze bij volwassenen chronisch zijn en ook de organen en het bot treffen. Diverse vormen van mastocytose zijn mogelijk, waardoor de uitgebreidheid en variatie van de symptomen en de prognose ook erg verschillend is. Doorgaans leidt een hoge belasting van mestcellen door meer ernstige symptomen. Medicatie is voorhanden om de symptomen van deze aandoening te verlichten.

• Synoniemen mastocytose
• Epidemiologie huidaandoening
• Oorzaken: Ophoping van mestcellen
• Symptomen en soorten: Cutane (huid) en systemische mastocytose
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling mastocytosis
• Prognose goed bij kinderen, variabel bij volwassenen

Synoniemen mastocytose

Mastocytose (SMCD) is eveneens gekend onder deze synoniemen

• mastocytosis
• mestcelziekte
• systemische mestcelziekte

Epidemiologie huidaandoening

Mastocytose is een zeldzame huidaandoening. Cutane mastocytose komt vaker voor dan systemische mastocytose, maar het blijft nog steeds een zeldzame ziekte. Naar schatting 1 op de 1.000 patiënten die een dermatoloog (huidarts) bezoeken, lijdt aan cutane mastocytose. Systemische mastocytose is veel zeldzamer, hoewel de exacte frequentie niet bekend is. De prevalentie bedraagt naar schatting 1 op de 50.000 mensen. Mastocytose treft voorts mannen en vrouwen in gelijke aantallen. De diagnose gebeurt in de kindertijd of op volwassen leeftijd. Meestal zijn de symptomen bij kinderen reeds zichtbaar in de eerste twee jaar van het leven.

Oorzaken: Ophoping van mestcellen

Genmutatie

Vooral door mutaties (= wijzigingen) van het D816V-gen ontstaat een hogere mestcelproductie met een ophoping van mestcellen in verschillende weefsels. Ook andere mutaties zijn mogelijk.

Werking van mestcellen

De productie van mestcellen gebeurt in het beenmerg. Mestcellen leven doorgaans langer dan normale cellen. Mestcellen spelen een rol bij de eerste stappen van de coördinatie van helende reactie op een verwonding van het lichaam. Ze zijn daarnaast een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem en helpen infecties te bestrijden. Mestcellen komen uit lichaamsdelen die gevoelig zijn voor infectie, zoals de huid, de maag en de bekleding van de longen. Wanneer mestcellen een allergeen (een substantie die een allergische reactie veroorzaakt) detecteert, geven ze histamine en andere chemicaliën in de bloedbaan vrij. Histamine doet de bloedvaten verwijden en de omliggende huid jeuken en zwellen. Mestcellen zien soms per toeval onschadelijke stoffen zoals pollen aan voor infectueuze bacteriën, en zorgen dan voor een ontstekingsproces bij de patiënt. Hierdoor ontstaat een allergische reactie waarbij de huid rood en gezwollen is en jeukt. Bovendien ontstaat eveneens een ophoping van slijm (sputum) in de luchtwegen, die vernauwd zijn.

Symptomen en soorten: Cutane (huid) en systemische mastocytose

Cutane mastocytose: Huid bij kinderen

Cutane mastocytose treedt vooral op in de huid en niet elders in het lichaam. Omdat de aandoening haast enkel bij kinderen tussen de één en vier jaar voorkomt, is deze vorm ook bekend als "pediatrische mastocytose". Bij cutane mastocytose verzamelen mestcellen zich in de huid, waardoor urticaria pigmentosa letsels op de huid ontstaan. Dit zijn kleine, bruine, platte of verheven plekken of vlekken die omringd zijn door een rood gekleurde, jeukende huid die bekend staat als "het teken van Darier". Deze letsels zijn vaak duidelijker op huidgebieden die blootgesteld zijn aan druk of wrijven. Blaarvorming op de huidletsels komt uitsluitend voor bij kinderen jonger dan drie jaar. Diffuse (medische term voor "ver verspreide") cutane mastocytose is de meest ernstige vorm van cutane mastocytose die kinderen treft. De huid is hierbij diffuus verdikt en verkleurd. Bijkomende symptomen geassocieerd met cutane mastocytose zijn jeuk, blaarvorming, een verlaagde bloeddruk (hypotensie), diarree, gastro-intestinale bloedingen (bloedingen in het maagdarmkanaal), blozen en een anafylactische shock (ernstige allergische reactie).

Systemische mastocytose: Huid, organen en botten bij volwassenen

Bij systemische mastocytose die vooral volwassenen treft, verzamelen mestcellen zich in lichaamsweefsels, zoals de huid, de organen en de botten. Sommige patiënten met systemische mastocytose hebben episodes van ernstige symptomen die vijftien tot dertig minuten aanhouden. Maar ook heel wat patiënten zijn volledig asymptomatisch en ervaren dus geen problemen. Tijdens een episode zijn volgende symptomen mogelijk:

• braken en diarree
• episodes van vermoeidheid
• hoofdpijn
• huidreacties zoals jeuk en blozen
• spierpijn en gewrichtspijn
• stemmingswisselingen

Zowel fysieke als mentale factoren veroorzaken mogelijk deze episodes:

Fysieke factoren

• alcohol
• allergische reacties op voedingsmiddelen of angels
• bepaalde medicijnen zoals aspirine of antibiotica
• contrastmiddelen (vooral met lood)
• dentale en endoscopische behandelingen
• een chirurgische ingreep
• een lichamelijke inspanning
• medicatie: amfotericine B, anticholinergica (bijvoorbeeld scopolamine), aspirine en andere niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’S), bètablokkers, hoestmedicijnen, lokale anesthetica (plaatselijk verdovende geneesmiddelen), morfine, codeïne en derivaten (verdovende middelen), thiamine (vitamine B1) en vancomycine
• slaaptekort
• vaccins
• warmte of koude
• wrijven of druk op de huidletsels
• zonlicht

Mentale factoren

• angst
• emotioneel instabiel
• stress

Systemische mastocytose kent drie subtypen met name

1. indolente systemische mastocytose
2. agressieve mastocytose en
3. systemische mastocytose met bijhorende bloedaandoening.

Indolente systemische mastocytose
Indolente systemische mastocytose is de belangrijkste vorm van mastocytose bij volwassenen (90%). Deze komt slechts zelden voor bij kinderen. Deze vorm veroorzaakt kent slechts milde tot matige symptomen, waarbij de patiënt geen pijn heeft. Hij heeft wel een vergrote lever (hepatomegalie) of een vergrote milt (splenomegalie) en soms is het maagdarmkanaal ook aangetast.

Agressieve systemische mastocytose
Bij agressieve systemische mastocytose vermenigvuldigen mestcellen zich in organen (de milt, de lever, de darmen, het bot of het beenmerg). De symptomen zijn ruimer en ernstiger, hoewel huidletsels minder vaak voorkomen. Mogelijke complicaties hiervan omvatten:

• ascites (vocht in de buikholte)
• een vergrote lever met een verminderde leverfunctie
• een vergrote overactieve milt (die circulerende bloedcellen vernietigt)
• gemarkeerde cytopenie (lage bloedwaarden)
• gewichtsverlies
• malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen)
• osteolyse (afbraak van botweefsel) of osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• portale hypertensie (hoge druk in het bloedsysteem tussen de darmen en de lever).

Systemische mastocytose met bijhorende bloedaandoening
systemische mastocytose met bijhorende bloedaandoening is een aandoening waarbij de patiënt eveneens chronische leukemie ontwikkelt. Veelal is deze vorm van systemische mastocytose fataal.

Milde symptomen

De ernst van de symptomen die gepaard gaan met mastocytose variëren van mild tot levensbedreigend. De symptomen treden op als gevolg van het vrijkomen van stoffen uit de mestcellen waardoor de symptomen gepaard gaan met een allergische reactie. Oprispingen (boeren), brandend maagzuur, maagpijn, buikpijn en diarree zijn veel gehoord symptomen. Botzwakte, gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), zwelling van de lever (hepatomegalie), een verminderde leverfunctie, ascites (vochtophoping in de buik), portale hypertensie en malabsorptie zijn andere symptomen. Aanvullende niet-specifieke symptomen omvatten pijn, misselijkheid, hoofdpijn en/of malaise. Patiënten met een bijbehorende hematologische aandoening vertonen daarnaast nog vermoeidheid en gewichtsverlies.

Ernstige symptomen

In zeer ernstige gevallen is een anafylactische shock mogelijk. De meest voorkomende uitlokkende factoren omvatten onder andere bepaalde voedingsmiddelen, insectenbeten, fysische stress (hitte, koude, mechanische irritatie van de huid), emotionele stress, alcohol en medicijnen, waaronder aspirine en niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID'S), verdovende middelen, spierverslappers en radiocontrastmateriaal. Een verlaagde bloeddruk (hypotensie), een verhoogde hartslag (tachycardie) en bewustzijnsverlies zijn hierdoor mogelijk.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit. Naast de gemelde en zichtbare symptomen bemerkt de arts dat de lever, milt en lymfeklieren vergroot zijn bij sommige patiënten vergroot.

Diagnostisch onderzoek

Bij cutane mastocytose gebeurt de diagnose op basis van het uiterlijk van de huid. Een huidbiopsie onthult grote aantallen mestcellen. De diagnose van systemische mastocytose gebeurt via een beenmergpunctie, die een abnormaal hoog aantal mestcellen met abnormale verschijning vertoont. Verder is een bloedonderzoek nodig. Een echografisch onderzoek (echografie) is nodig om te kijken of de milt en lever zijn aangetast.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen vertonen symptomen die gelijkaardig zijn aan mastocytose en zijn daarom differentiële diagnoses:

• een myeloproliferatieve aandoening (polycythemia vera, essentiële trombocytemie, myelofibrose, chronische eosinofiele leukemie, ...)
• endocriene aandoeningen
• het mestcel activatie syndroom
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• inflammatoire darmaandoeningen
• malabsorptie
• netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op het huidoppervlak)

Behandeling mastocytosis

Voor mastocytose is geen genezende behandeling beschikbaar. H1 en H2 antihistaminica zijn wel essentieel om de symptomen te verlichten. Daarnaast zijn heel wat andere medicijnen voorhanden voor de behandeling van de symptomen. Steroïden zijn soms noodzakelijk bij patiënten die niet reageren op andere therapieën of lijden aan de ziekte in een gevorderd stadium. De hematoloog (specialist van bloedaandoeningen) behandelt voorts de geassocieerde hematologische aandoeningen (bloedziekten).

Prognose goed bij kinderen, variabel bij volwassenen

De symptomen van cutane mastocytose bij kinderen verbeteren na verloop van tijd en zijn veelal stabiel in de volwassenheid. In de meeste gevallen zijn de symptomen reeds veel verbeterd wanneer een kind de puberteit bereikt. De vooruitzichten voor systemische mastocytose variëren en zijn afhankelijk van het type en de ernst en uitgebreidheid van de symptomen. Patiënten met indolente systemische mastocytose hebben een normale levensverwachting, maar dit geldt soms ook voor de andere typen. Sommige patiënten ontwikkelen een ernstige bloedaandoening, zoals chronische leukemie.