Ziekte van Dent: Chronische nieraandoening bij mannen

De ziekte van Dent is een chronische nieraandoening die haast enkel mannen treft. De erfelijke ziekte kent twee types. Type 1 beperkt zich tot urine- en nierproblemen terwijl bij type 2 nog bijkomende symptomen mogelijk zijn. Naast de slechte nierfunctie treden ook nog botproblemen op. De behandeling gebeurt via supplementen, medicatie en andere therapievormen. De vooruitzichten voor patiënten met deze zeldzame ziekte zijn zeer variabel. Drs. Dent en Friedman beschreven de ziekte van Dent voor het eerst in de medische literatuur in 1964.

• Synoniemen ziekte van Dent
• Epidemiologie chronische nieraandoening bij mannen
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen: Problemen met de nieren en botproblemen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling type 1 en 2
• Prognose: Soms nierfalen

Synoniemen ziekte van Dent

De ziekte van Dent is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Dents’ ziekte
• idiopathische laag moleculair gewicht proteïnurie met hypercalciurie en nefrocalcinose
• X-gebonden recessieve hypercalciuric hypofosfatemische rachitis (botaandoening met tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat)
• X-gebonden recessieve nephrolithiasis met nierfalen

Epidemiologie chronische nieraandoening bij mannen

De ziekte van Dent is een zeldzame chronische nierziekte. Sinds het beschrijven van de aandoening zijn enkele honderden getroffen families gerapporteerd. Wellicht lijden meer patiënten aan deze aandoening, maar patiënten met milde symptomen krijgen geen of een foute diagnose, of anders overlappen ze met andere nieraandoeningen. De ziekte is onderverdeeld in twee types. Type 1 komt vaker voor dan type 2 (slechts enkele tientallen patiënten).

Oorzaken en erfelijkheid

Genmutatie

De ziekte van Dent resulteert uit mutaties (= wijzigingen) in het CLCN5- of OCRL-gen. Mutaties in het CLCN5-gen veroorzaken type 1, wat het vaakst voorkomt (60%). Type 2 vloeit voort uit mutaties in het OCRL-gen (15%). Bij de andere patiënten is de genetische oorzaak van de ziekte niet bekend. De eiwitten geproduceerd uit de betrokken genen spelen een cruciale rol in de normale nierfunctie. De reabsorptiefunctie van de proximale tubuli (nierbuisjes) zijn verstoord door de genmutatie, hetgeen resulteert in progressieve nierproblemen bij patiënten met de ziekte van Dent.

Overerving

De ziekte van Dent heeft een X-gebonden recessieve overervingswijze. De CLCN5- en OCRL-genen liggen op het X-chromosoom, wat één van de twee geslachtschromosomen is. Bij mannen, die die slechts één X-chromosoom bezitten, is daarom een veranderde kopie van het gen voldoende om de symptomen van de ziekte te activeren. Vrouwen hebben twee X-chromosomen en daarom zijn hierbij mutaties in beide kopieën nodig opdat de ziekte tot uiting komt. Dit gebeurt haast nooit en daarom zijn vrijwel enkel mannen aangetast. Vrouwen zijn wel drager van het gemuteerde exemplaar van het gen. Ze geven het met andere woorden mogelijk door maar vertonen meestal zelf geen of slechts milde symptomen van de aandoening, waaronder proteïnurie (verlies van eiwit in de urine) en hypercalciurie (te hoog calciumgehalte in de urine). Ernstige nierproblemen, waaronder chronisch nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie), zijn zeldzaam bij draagsters.

Symptomen: Problemen met de nieren en botproblemen

De symptomen van de ziekte verschijnen in de vroege kinderjaren en verergeren na verloop van tijd. De snelheid van de progressie en de ernst en uitgebreidheid van de symptomen variëren sterk bij patiënten. Ook zijn niet altijd alle symptomen aanwezig.

Nieren

De patiënt verliest een grote hoeveelheid eiwitten in de urine, hetgeen gekend is als tubulaire proteïnurie. Ook heeft de patiënt een te hoog calciumgehalte in de urine (hypercalciurie). In de nieren treden kalkafzettingen (nefrocalcinose) en nierstenen (nefrolithiase) op. Bij nierstenen gaan volgende tekenen gepaard: buikpijn, pijn bij het plassen (dysurie), de drang om te plassen, vaak plassen (pollakisurie), een verstopping van de urinewegen, herhaalde urineweginfecties en bloed in de urine (hematurie). Nierfalen is het eindstadium van de progressieve nierproblemen. Dit gebeurt veelal in bij patiënten in de vroege tot midden volwassenheid. De aandoening is levensbedreigend wanneer de nieren niet langer in staat zijn om vloeistoffen en afvalstoffen te filteren uit het lichaam. Wel gaat type 2 niet steeds gepaard met nierafwijkingen.

Rachitis

Rachitis is een botaandoening waarbij de patiënt een tekort heeft aan vitamine D en bepaalde mineralen (waaronder calcium). Bij kinderen gaat rachitis gepaard met gebogen en vervormde benen en een geleidelijke verweking van de botten (osteomalacie). Kinderen groeien trager dan normaal dus zij hebben een iets kleiner dan normaal gestalte. De groeiplaat is niet aanwezig bij volwassen dus osteomalacie is dan een logisch gevolg. Ook heeft de patiënt botpijn en moeite met lopen. Osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken) is tevens mogelijk. Door de botafwijkingen heeft de getroffen patiënt een verhoogd risico op fracturen.

Bijkomende symptomen type 2

Patiënten met type 2 hebben niet steeds een slechte nierfunctie, maar wel hebben ze dan een lichte verstandelijke handicap, een zwakke spierspanning (hypotonie), en een vertroebeling van de ooglens, wat in medische termen gekend is als cataract. Deze oogafwijking veroorzaakt bij de patiënt nauwelijks tot geen symptomen. Sommige patiënten met de ziekte van Dent hebben een tekort aan vitamine A, wat leidt tot een verminderd nachtzicht en droge ogen (xeroftalmie). Sommige wetenschappers plaatsen de ziekte van Dent type 2 ook onder het Lowe-syndroom (milde variant van het syndroom).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De symptomen starten reeds in de kindertijd maar de diagnose vormt een uitdaging en gebeurt daarom soms in de volwassenheid. Wanneer de patiënt proteïnurie heeft in combinatie met hypercalciurie en één van de volgende aandoeningen, wijst dit mogelijk op de ziekte van Dent:

• chronisch nierfalen
• hematurie
• hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
• nefrocalcinose
• nierstenen

Diagnostisch onderzoek

Een urineonderzoek is vereist. Daarnaast is een nierbiopsie aangewezen waarbij de arts een weefselmonster uit de nier neemt en microscopisch laat onderzoeken. De bevestiging van de diagnose van de ziekte van Dent gebeurt door middel van een genetisch onderzoek.

Differentiële diagnose

Deze aandoeningen en syndromen verwart de arts mogelijk met de ziekte van Dent omdat de symptomenreeks gelijkaardig is:

• acute tubulo-interestitiële nefritis (nierontsteking) met uveïtis (Tinu)
• adenine fosforibosyltransferase (aprt) deficiëntie
• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• auto-immune interstitiële nefritis (ontsteking van de ruimten tussen de nierbuisjes)
• bijwerkingen van een niertransplantatie
• cystinose (afwijkingen in nieren, ogen en andere organen)
• cystinurie (cystinestenen in nieren, urineleider en blaas met pijn in de zij of rug)
• de ziekte van Wilson
• familiaire hypercalciurie-hypomagnesiëmie-nefrocalcinose (michelis-castrillo syndroom)
• fructose-intolerantie
• galactosemie (falen van afbraak van galactose)
• glycogeenstapelingsziekte (ziekte van von Gierke)
• het Fanconi-syndroom (aandoening van de nierbuisjes)
• het Lowe-syndroom
• het Sjögren-syndroom
• lichte keten nefropathie (een multiple myeloom (ziekte van Kahler: bloedarmoede, botpijn en verhoogd calciumgehalte in het bloed))
• mitochondriale ziekten (cytochroom c-oxidase deficiëntie)
• nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in urine)
• primaire hyperoxalurie (terugkerende blaasstenen en nierstenen)
• tyronsinemie

Behandeling type 1 en 2

Anno oktober 2020 zijn door het lage aantal patiënten weinig grootschalige klinische studies uitgevoerd waardoor de behandeling van de ziekte moeilijk verloopt. De ziekte van Dent is niet te genezen, en daarom is een ondersteunende en symptomatische behandeling aanbevolen. Hierbij werken diverse artsen samen zoals een kinderarts, een internist, een nefroloog (nierarts), een uroloog, een diëtist, een oogarts en mogelijk nog andere zorgprofessionals.

Nieren

Nierstenen voorkomen en een lager calciumgehalte in de urine verkrijgen is mogelijk met medicatie. Niettemin zijn significante bijwerkingen mogelijk door het gebruik van deze medicijnen. ACE-remmers verlagen het proteïnegehalte in het bloed. Bij chronisch nierfalen is nierdialyse of een niertransplantatie nodig.

Rachitis

De patiënt krijgt een behandeling met vitamine D voor de behandeling van rachitis. Hiermee is de arts best voorzichtig want dit verhoogt mogelijk de hypercalciurie. Indien nodig krijgt de patiënt ook een supplement van vitamine A. Groeistoornissen behandelt de arts met groeihormoonsuppletie.

Prognose: Soms nierfalen

De vooruitzichten van de ziekte van Dent zijn erg variabel. Bij sommige patiënten verergeren de symptomen en ontstaat chronisch nierfalen tussen het derde en vijfde decennium. Hiervoor is dialyse of een niertransplantatie vereist. Bij andere patiënten ontstaan milde tot matige symptomen die aanwezig blijven tot op hoge leeftijd.

Lees verder

• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)
• Chronische nierziekte: Progressieve schade aan nierfunctie
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie