Actinische keratose: Huidletsels door blootstelling aan zon

Bij actinische keratose ontstaat een kleine, ruwe, verhoogde plek op de huid. Vaak ontstaan deze huidletsels op een huidgebied dat gedurende een langere tijd is blootgesteld aan de zon zoals o.a. op het gezicht, de hoofdhuid en de nek. Sommige patiënten met actinische keratosen ontwikkelen als gevolg hiervan een vorm van huidkanker. De arts verwijdert dan ook zo snel mogelijk deze gezwellen wat mogelijk is op diverse manieren. Het risico op het ontwikkelen van actinische keratosen valt te verminderen door het minimaliseren van de blootstelling aan de zon en het beschermen van de huid tegen ultraviolette (UV) straling.

• Synoniemen actinische keratose
• Epidemiologie huidaandoening
• Oorzaken en risicofactoren: Blootstelling aan de zon
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling door verwijderen van huidletsels
• Complicaties: Ontwikkelen van huidkanker
• Prognose is goed bij tijdige behandeling
• Preventie: Verminderen van blootstelling aan de zon

Synoniemen actinische keratose

Actinische keratose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• AK
• Keratosis actinica
• Zonne-keratose
• Zonnebrandkeratose

Epidemiologie huidaandoening

Hoe dichter iemand bij de evenaar leeft, hoe meer kans hij heeft op het ontwikkelen van actinische keratose. De prevalentie is het hoogst in Australië waar 40-60% van de Australische bevolking ouder dan veertig jaar lijdt aan actinische keratose. De incidentie is iets hoger bij mannen, omdat ze meer tijd doorbrengen in de zon en minder bescherming tegen de zon gebruiken dan vrouwen. Afro-Amerikanen, Iberiërs, Aziaten en andere personen met een donkere huidskleur zijn niet zo gevoelig als Kaukasiërs, maar huidkanker door actinische keratose is bij iedereen mogelijk. Ouderen (vijftigplussers) zijn tot slot het vaakst aangetast.

Oorzaken en risicofactoren: Blootstelling aan de zon

Zon

Actinische keratose is het gevolg van langdurige blootstelling aan zonlicht. Patiënten die dagelijks veel tijd doorbrengen in de zon (overmatige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van de zon), bijvoorbeeld door buiten te werken, hebben bijgevolg meer kans om deze huidziekte te krijgen. Dit geldt ook voor patiënten die veel en ernstige zonnebrand (rode, pijnlijke huid door blootstelling aan de zon) gehad hebben als kind of tiener. Blootstelling aan de zon is sterker in of in de buurt van oppervlakken die licht reflecteren, zoals water, zand, beton, en witgeschilderde gebieden. Ook is het zonlicht intenser aan het begin van de zomer. Daarnaast ontstaan brandwonden sneller op grote hoogte.

Andere risicofactoren

Ook patiënten met een verzwakt immuunsysteem door bijvoorbeeld een nier- of andere orgaantransplantatie, chronische leukemie, chemotherapie, aids, ..., lopen een verhoogd risico op de ziekte. Het gebruik van immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken), leidt tevens tot deze aandoening. De ziekte komt tot slot vaker voor bij patiënten met een blanke huidskleur, blauwe of groene ogen (oogkleur) en blond of rood haar.

Symptomen

De patiënt heeft veelal meer dan één actinische keratose en daarom zijn deze huidletsels vaak in het meervoud aangeduid. Actinische keratosen zijn meestal te vinden op het gezicht, de hoofdhuid, het gezicht, de oren, de lippen, de handrug, de onderarmen, de schouders, de nek, de borst, of andere plaatsen die vaak zijn blootgesteld aan de zon. In het begin ontstaan op de huid vlakke en schilferige gebieden. De getroffen gebieden zijn in het begin vaak makkelijker te voelen dan te zien. Ze hebben vaak een witte of gele korstige bovenkant. De gezwellen hebben een grijze, roze, rode of vlezige kleur. Later verharden deze gezwellen en krijgen ze een wratachtig, korrelig of ruw uiterlijk. De gezwellen groeien slechts langzaam en ze bereiken veelal een grootte die kleiner is dan een diameter van 2,5 cm. Af en toe jeuken ze of heeft de patiënt een prikkend of brandend gevoel door de actinische keratosen. Af en toe zijn ze ontstoken en dan is de omgeving hiervan rood. In zeldzame gevallen gaan actinische keratosen zelfs bloeden.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts bekijkt de huid om deze aandoening te diagnosticeren. Een huidbiopsie is nodig om kanker uit te sluiten. Voor de arts is het namelijk moeilijk is om onderscheid te maken tussen goedaardige vlekken en kankercellen.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen vertonen een gelijkaardige symptomenreeks als deze van actinische keratose, en zijn daarom bekend als de differentiële diagnose voor de huidziekte:

• basaalcelcarcinoom (langzaam groeiende vorm van huidkanker)
• discoïde lupus erythematosus (symptomen aan huid, haar en mond)
• invasieve plaveiselcelcarcinomen (vorm van huidkanker)
• ouderdomswrat (goedaardige, pijnloze gezwellen op de huid)
• porokeratose
• ziekte van Bowen (huidaandoening: voorstadium van huidkanker)

Behandeling door verwijderen van huidletsels

Het overgrote deel van actinische keratosen is goedaardig. Maar soms leidt de huidaandoening tot een vorm van huidkanker. Het is dan ook nodig om zo snel mogelijk de diagnose van deze goedaardige gezwellen te stellen, zodat de arts deze kan verwijderen voordat deze mogelijk uitgroeien tot kanker. Het verwijderen is mogelijk op verschillende manieren namelijk door deze weg te branden (elektrische cauterisatie), weg te schrapen en het met elektriciteit de resterende cellen doden (curettage en electrodesiccatie), chirurgisch weg te snijden (excisie) of te bevriezen (cryochirurgie). Bij de aanwezigheid van veel gezwellen zijn enkele therapievormen beschikbaar met name chemische peelings, crèmes zoals 5-fluorouracil (5-FU) en imiquimod en fotodynamische therapie (laserbehandeling) aangewezen.

Complicaties: Ontwikkelen van huidkanker

Tot 10% van deze huidgezwellen leidt tot een vorm van huidkanker met name een plaveiselcelcarcinoom. Dit is de tweede meest voorkomende vorm van huidkanker. In zeldzame gevallen resulteert actinische keratose ook in een basaalcelcarcinoom, de meest voorkomende vorm van huidkanker. Over het algemeen geldt ook dat het risico op het ontwikkelen van huidkanker verhoogt naarmate de patiënt meer gezwellen heeft.

Prognose is goed bij tijdige behandeling

De prognose voor actinische keratose is goed. De huidletsels zijn goed te verwijderen. Soms is hiervoor wel agressieve therapie nodig om kanker te voorkomen en ook moet de patiënt opletten voor een langdurige blootstelling aan de zon. Patiënten met veel of grote letsels die niet reageren op cryochirurgie en lokale therapie (op de huid aangebracht) krijgen een dermabrasiebehandeling, een chemische peeling of lasertherapie.

Preventie: Verminderen van blootstelling aan de zon

De beste manier om het risico op het ontwikkelen van actinische keratose en huidkanker te verlagen, gebeurt door de bescherming van de huid tegen de zon en ultraviolet licht (UV-licht). Dit houdt in dat de patiënt aangepaste kleding draagt zoals hoeden, lange mouwen, lange rokken, of een lange broek. Bij de keuze van een zonnebril, is een bril nodig die zowel UVA en UVB-licht blokkeert. Verder is zonnebrandcrème gedurende het hele jaar te gebruiken, dus ook in de winter. De zonnebrandcrème past de patiënt telkens toe wanneer hij naar buiten gaat. ’s Middags in de zon vertoeven is voorts afgeraden want dan is ultraviolet licht het meest intens. Verder zijn zonnelampen, zonnebanken, en zonnestudio’s af te raden.

Lees verder

• Huidschade door blootstelling aan UV-straling van de zon