Auto-immuunaandoening: Lichaam tast eigen immuunsysteem aan

Bij een auto-immuunaandoening gaat het eigen immuunsysteem per toeval gezonde lichaamscellen aanvallen omdat het lichaam denkt dat dit vreemde stoffen zijn. Het is onbekend waarom dit proces optreedt, maar dit vindt plaats bij tal van meestal chronische aandoeningen. Koorts, vermoeidheid en een huiduitslag zijn slechts enkele symptomen van auto-immuunaandoeningen die het lichaam aantasten. De arts behandelt de ziekte en ondersteunt de patiënt met medicatie of andere therapievormen. De vooruitzichten zijn sterk afhankelijk van de oorzaak van de auto-immuunziekte maar zijn in de meeste gevallen goed wanneer de patiënt een behandeling krijgt.

• Oorzaken auto-immuunaandoeningen
• Reactie op eigen immuunsysteem
• Oorzaak onbekend
• Reactie van het lichaam op een auto-immuunaandoening
• Voorbeelden auto-immuunziekten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Complicaties bij de aantasting van het immuunsysteem
• Prognose auto-immuunziekte

Oorzaken auto-immuunaandoeningen

Reactie op eigen immuunsysteem

Bloedcellen in het immuunsysteem van het lichaam beschermen het lichaam tegen schadelijke stoffen zoals bacteriën, virussen, parasieten, schimmels, toxinen, kankercellen en bloed en weefsel van buiten het lichaam. Deze stoffen bevatten antigenen. Antistoffen, die ook gekend zijn als antilichamen, gammaglobulinen of immunoglobulinen, zijn eiwitten die het lichaam produceert als reactie op antigenen. Een auto-immuunaandoening is een ziekte die ontstaat als gevolg van de productie van deze antistoffen tegen het eigen lichaamsweefsel. Een auto-immuunziekte valt met andere woorden het immuunsysteem van het eigen lichaam aan en vernietigt dan per ongeluk het gezonde lichaamsweefsel. Het lichaam maakt dan namelijk geen onderscheid tussen gezond weefsel en antigenen.

Oorzaak onbekend

De precieze oorzaak van het ontstaan van een auto-immuunziekte is onbekend. Een theorie is dat sommige micro-organismen (zoals bacteriën of virussen) of geneesmiddelen veranderingen teweegbrengen waardoor het immuunsysteem verward is. Dit komt vaker voor bij patiënten met bepaalde genen die meer vatbaar zijn voor een auto-immuunziekte.

Reactie van het lichaam op een auto-immuunaandoening

Een auto-immuunaandoening tast één of meer organen of weefseltypen aan. Vaak getroffen gebieden zijn onder andere:

• de aderen
• de bindweefsels
• de bloedvaten
• de gewrichten
• de hersenen
• de huid
• de longen
• de nieren
• de ogen
• de rode bloedcellen
• de spieren
• de zenuwen
• endocriene klieren zoals de schildklier of alvleesklier
• het hart
• het spijsverteringskanaal

Voorbeelden auto-immuunziekten

Meer dan tachtig verschillende soorten auto-immuunaandoeningen zijn bekend. Bij sommige auto-immuunziekten zijn de (auto-)antistoffen gericht tegen antigenen die overal in het lichaam voorkomen. Enkele voorbeelden van auto-immuunziekten zijn:

• acute gedissemineerde encefalomyelitis (ADEM)
• acute necrotiserende hemorragische leukoencefalitis
• agammaglobulinemie
• alopecia areata: Haaruitval met ronde, kale plekken
• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen met symptomen aan hart, huid, maag en darmen, lever, nieren en hersenen)
• antifosfolipidensyndroom: bloedstolsels in (slag)aders chronische agressieve hepatitis
• anti-GBM / anti-TBM nefritis (nierontsteking)
• auto polyglandulaire syndromen type I, II en III
• auto-immune angio-oedeem (onderhuidse zwelling van de diepere huidlagen)
• auto-immune aplastische anemie
• auto-immune binnenoorziekte (AIED)
• auto-immune dysautonomie (aandoening aan het autonome zenuwstelsel)
• auto-immune hepatitis (ontsteking van de lever)
• auto-immune hyperlipidemie
• auto-immune immunodeficiëntie
• auto-immune myocarditis (ontsteking van de hartspier)
• auto-immune oöforitis
• auto-immune pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
• auto-immune retinopathie (netvliesaandoening)
• auto-immune trombocytopenische purpura (ATP)
• auto-immune urticaria (netelroos: huidziekte met jeukende bultjes op de huid))
• axonale & neuronale zenuwaandoeningen
• cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• chronische atrofische gastritis (infectie en verschrompeling van maag)
• chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP)
• chronische recurrente multifocale ostomyelitis (CRMO)
• coeliakie (maag- en darmproblemen na het eten van gluten)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• collageenziekten
• conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)
• Coxsackie myocarditis
• de CREST-ziekte
• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• de ziekte van Balo (aandoening met hoofdpijn)
• de ziekte van Bechterew: Blijvende gewrichtsontsteking
• de ziekte van Behçet (aandoening met zweren en o.a. uveitis)
• de ziekte van Castleman
• de ziekte van Chagas (infectieziekte door beet van parasiet)
• de ziekte van Duhring
• de ziekte van Evans (vernietiging van bloedcellen en bloedplaatjes)
• de ziekte van Graves (auto-immuunaandoening met overproductie van schildklierhormonen) en oogziekte van Graves (schildklieraandoening)
• de ziekte van Kawasaki: Ontstoken bloedvaten in de slagaders
• reactieve artritis (Reiter-syndroom)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten) (chronische vorm)
• de ziekte van Ménière: Duizeligheid, oorsuizen en veranderend gehoorverlies
• de ziekte van Mucha-Habermann
• de ziekte van Werlhof
• demyeliniserende neuropathieën
• dermatitis herpetiformis (huidziekte na het eten van gluten)
• dermatomyositis (huiduitslag en spierproblemen)
• diabetes mellitus type 1
• discoïde lupus erythematosus (symptomen aan huid, haar en mond)
• een oogzenuwontsteking
• een zweer van Mooren
• endometriose (cellen van baarmoederslijmvlies in andere lichaamsdelen met pijn rond menstruatie bij vrouw)
• eosinofiele fasciitis (verdikking en zwelling van de huid)
• eosinofiele oesofagitis (slokdarmontsteking)
• erythema nodosum (acuut ontstane pijnlijke rode onderhuidse zwelling met pijnlijke knobbeltjes)
• essentieel gemengde cryoglobulinemie (symptomen aan huid, nieren en zenuwen)
• experimentele allergische encefalomyelitis
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• fibroserende alveolitis
• glomerulonefritis (ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors)
• Hashimoto-thyroïditis (chronische ontsteking van de schildklier vooral bij vrouwen, veroorzaakt door auto-immunisatie tegen thyroglobuline)
• hemolytische anemie voortijdige afbraak van rode bloedcellen)
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• herpes gestationis
• het Churg-Strauss-syndroom
• het Cogan-syndroom: Blijvende ontsteking van de ogen en oren
• het Dressler-syndroom (hartaandoening door schade aan het hart)
• het Evans-syndroom
• het fenomeen van Raynaud (wijzigingen in de huidskleur met koude, gevoelloosheid en pijn)
• het Goodpasture-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan nieren en longen)
• het Guillain-Barré syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• het Kawasaki-syndroom
• het Lambert-Eaton-syndroom
• het Parry Romberg-syndroom
• het POEMS-syndroom
• het postmyocardiaal infarct syndroom
• het postpericardiotomie syndroom
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in onderbenen)
• het Schmidt-syndroom
• het Sjögren-syndroom
• het stijve persoon-syndroom
• het Susac-syndroom: Afwijkingen aan oren, ogen en hersenen
• het Tolosa-Hunt-syndroom: Pijn aan de oogkas en oogspierverlamming (oftalmoplegie)
• het Wegener-syndroom (granulomatose met polyangiitis)
• hypogammaglobulinemie
• idiopathische leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen van onbekende oorsprong)
• idiopathische longfibrose (littekenweefsel in longen door onbekende oorzaak)
• idiopathische trombocytopenische purpura (ITP)
• IgA nefropathie
• immunoregulatore lipoproteïnen
• interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn)
• jeugdreuma
• leukocytoclastische vasculitis
• lichen planus (symptomen aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid)
• lichen sclerosus (huidaandoening aan urogenitale gebied)
• MCTD: Syndroom dat kenmerken vertoont van meerdere collageenziekten tegelijk.
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• myasthenia gravis (chronische auto-immuunaandoening met spierzwakte aan het gezicht = gezichtszwakte, de ledematen en de ogen)
• myositis (spierontsteking met pijn en zwakte)
• narcolepsie (overmatig slaperig en verlies van controle ledematen)
• neuromyelitis optica: Aantasting van ruggenmerg en ogen
• neutropenie (verlaagd aantal neutrofielen (soort witte bloedcellen))
• oculaire cicatriciale parapemphigus
• ouderdomshypothyroïdie
• palindroom reuma
• PANDAS (Pediatrische Auto-immune neuropsychiatrische aandoeningen geassocieerd met Streptococcus)
• paraneoplastische cerebellaire degeneratie
• parapemphigus: Huidziekte met blaren, vooral bij ouderen
• paroxismale nachtelijke hemoglobinurie (PNH)
• pars planitis (perifere uveïtis)
• Parsonnage-Turner-syndroom
• pemphigus
• perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten)
• periveneuze encefalomyelitis
• pernicieuze anemie (falen van absorptie van vitamine B12 met een vitamine B12-tekort als gevolg, met symptomen van bloedarmoede en neurologische tekenen)
• polyarteritis nodosa (symptomen aan vele organen en weefsels)
• polymyalgia rheumatica (ontstekingsziekte aan de spieren)
• polymyositis (auto-immuunaandoening waarbij de spieren ontsteken met spierzwakte als gevolg)
• primair myxoedeem (complicatie van een te traag werkende schildklier)
• primaire biliaire levercirrose
• primaire scleroserende cholangitis (ontsteking van galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht)
• progesteron dermatitis (huidontsteking)
• psoriasis
• psoriatische artritis (vorm van artritis met symptomen aan huid en gewrichten)
• pyoderma gangrenosum (huidaandoening met diepe, pijnlijke zweren)
• recidiverende polychondritis (ontsteking en vernietiging van kraakbeen)
• reflex sympathische dystrofie
• retroperitoneale fibrose (ziekte met blokkering van urineleiders)
• reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie met symptomen aan gewrichten, hart, hersenen en huid)
• reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• sarcoïdose (aandoening aan ogen, longen, huid en zenuwstelsel)
• scleritis
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• sperma & testis auto-immuniteit
• spierreuma
• subacute bacteriële endocarditis (SBE): ontsteking van de binnenkant van het hart
• sympathische oftalmie (sympathische oogontsteking: vorm van uveïtis)
• systemische lupus erythematosus (SLE)
• systemische vasculitis
• Takayasu arteritis: Zeldzame ontsteking van de bloedvaten
• temporale arteritis / arteriitis temporalis / Giant cell arteritis
• thyrotoxicose (levensbedreigende complicatie van een overactieve schildklier met veel te hoge schildklierhormoonspiegels)
• transversale myelitis
• trombocytopenische purpura (TTP)
• uveïtis
• vesiculobulleuze dermatose
• vitiligo (huidaandoening met witte vlekken op de huid)

Symptomen

De symptomen variëren afhankelijk van het type en de locatie van de defecte immuunrespons. Veel voorkomende symptomen zijn onder meer:

• een algemeen slecht gevoel (malaise)
• een huiduitslag
• gewrichtspijn
• koorts
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

Een volledig bloedonderzoeken urineonderzoek zijn noodzakelijk voor het diagnosticeren van een auto-immuunaandoening. De lichamelijke symptomen zijn verder sterk afhankelijk van het type auto-immuunziekte.

Behandeling

De behandeling is afhankelijk van het type auto-immuunaandoening, maar gebeurt symptomatisch en ondersteunend aangezien de aandoening zelf niet te genezen is. Ontbreekt er bijvoorbeeld een stof in het lichaam, dan vult de arts dit aan (insuline, schildklierhormoon, vitamine B12, …). Bij een aantasting van het bloed is mogelijk een bloedtransfusie vereist. Zijn de spieren en/of gewrichten getroffen, dan is fysiotherapie een goede oplossing. Voorts zijn immunosuppressiva beschikbaar. Dit zijn geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken. Ook pijnstillers en ontstekingsremmers zoals corticosteroïden zijn mogelijk in te zetten medicijnen.

Complicaties bij de aantasting van het immuunsysteem

Complicaties zijn afhankelijk van de ziekte. Geneesmiddelen om het immuunsysteem te onderdrukken geven soms ernstige bijwerkingen, zoals een verhoogde kans op infecties.

Prognose auto-immuunziekte

De vooruitzichten van een patiënt met een auto-immuunaandoening zijn op voorhand niet te voorspellen. De ernst en uitgebreidheid van de symptomen zijn voor elke patiënt anders en daarnaast hangt de prognose ook sterk af van het type auto-immuunaandoening. De meeste auto-immuunziekten zijn chronisch, maar veelal is een vrij effectieve behandeling voorhanden. De patiënt heeft vaak perioden waarin weinig tot geen symptomen verschijnen (remissie), maar plots flakkeren de symptomen dan weer terug op (opflakkering). Een auto-immuunziekte leidt tot slot tot:

• De abnormale groei van een orgaan
• De vernietiging van lichaamsweefsel
• Veranderingen in orgaanfuncties