Ziekte van Ménière: Duizeligheid, oorsuizen en gehoorverlies

De ziekte van Ménière is een chronische aandoening van het binnenoor. Typische kenmerken omvatten duizeligheid, oorsuizen, fluctuerend gehoorverlies, en een drukkend gevoel in het oor. De binnenooraandoening is het gevolg van een ophoping van fluïdum in delen van het binnenoor wat interfereert met de normale evenwichts- en hoorsignalen. Via zelfzorgmaatregelen en tips vermindert de patiënt zelf de symptomen, maar de arts is met behulp van medicatie en één of meer operaties eveneens in staat om de symptomen te verminderen. De ziekte kent voorts heel wat lichamelijke gevolgen maar ook op psychologisch vlak is de aandoening niet te onderschatten. De Franse arts Prosper Ménière beschreef voor het eerst de ziekte in 1861.

• Synoniem ziekte van Ménière
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Aanvallen van duizeligheid, oorsuizen en gehoorverlies
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via zelfzorgmaatregelen, medicatie en operatie
• Tips
• Complicaties
• Prognose

Synoniem ziekte van Ménière

De ziekte van Ménière is ook nog gekend als “idiopathische endolymfatische hydrops”.

Epidemiologie

Nederland telt ongeveer 10.000 à 20.000 patiënten met de ziekte van Ménière. De prevalentie bedraagt ongeveer 2-5 op de 1.000 patiënten wereldwijd. De ziekte van Ménière treedt mogelijk op elke leeftijd op, maar het begint meestal tussen de leeftijd van twintig en vijftig jaar. Vrouwen zijn tot slot net iets vaker dan mannen getroffen.

Oorzaken

De symptomen van de ziekte van Ménière zijn te wijten aan de ophoping van fluïdum (uitvloeiende stof) in de compartimenten van het binnenoor (het labyrint). Het labyrint bevat de organen voor het evenwicht en van het gehoor (de cochlea). Het bestaat uit twee delen: het benige labyrint en het membraneuze labyrint. Het membraneuze labyrint is gevuld met endolymfe, een vloeistof die de receptoren van het lichaam bij beweging stimuleert in het evenwichtsorgaan. De receptoren geven dan aan de hersenen signalen door met betrekking tot de positie en beweging van het lichaam. In de cochlea wordt fluïdum samengeperst in reactie op geluidstrillingen. Deze stimuleren de sensorische cellen die op hun beurt signalen naar de hersenen sturen. Bij de ziekte van Ménière, interfereert de opbouw van endolymfe in het labyrint met de normale evenwichts- en hoorsignalen tussen het binnenoor en de hersenen. Deze afwijking veroorzaakt duizeligheid en andere symptomen van de ziekte van Ménière.

Risicofactoren

Enkele risicofactoren leiden tot de ziekte van Ménière met name:

• (overmatig) alcoholgebruik
• atherosclerose (aandoening van de middelgrote arteriën waarbij er een progressieve vernauwing optreedt: slagaderverkalking)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• dyslipidemie (verstoring van de vetstofwisseling/stoornis in het bloed)
• een abnormale respons van het immuunsysteem
• een allergie
• een binnenoorontsteking (medische term: labyrintitis)
• een familiale geschiedenis van de ziekte van Ménière
• een hoofdwonde
• een middenoorontsteking (otitis media)
• een virale infectie
• het gebruik van bepaalde geneesmiddelen
• hypertensie (een verhoogde bloeddruk)
• migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken
• slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling)
• stress

Symptomen: Aanvallen van duizeligheid, oorsuizen en gehoorverlies

Aanvallen van de ziekte van Ménière beginnen vaak zonder waarschuwing. De symptomen verergeren bij een beweging. Vaak moet de patiënt gaan liggen door de belangrijkste symptomen (duizeligheid en oorproblemen). De frequentie van de aanvallen neemt bij de meeste patiënten na verloop van tijd wel af maar bij sommigen treden de aanvallen na een lange afwezigheid plots weer op.

Duizeligheid

Draaiduizeligheid treedt veelal op in het beginstadium van de ziekte. De duurtijd van de draaiduizeligheid en de hiermee gepaarde evenwichtsproblemen bedraagt twintig minuten tot vierentwintig uur. Hierop bestaan uitzonderingen. Zo hebben sommige patiënten kortere of juist langere episodes van duizeligheid, soms zelfs tot dagen lang. Deze vinden op onregelmatige basis plaats, van dagelijks tot één keer per jaar. De ernst van elke aanval varieert, maar is vaak wel vrij ernstig. Voor de patiënt lijkt de wereld om zich heen rond te draaien. Omdat de patiënt de neiging heeft om snel te vallen, gaat hij vaak liggen. Wanneer de aanval verdwenen is, heeft de patiënt weinig symptomen, maar hij voelt zich wel onzeker en angstig.

Oren

De patiënt kampt met een veranderend (fluctuerend) gehoorverlies dat vaak slechts optreedt in één oor (eenzijdig gehoorverlies) maar sporadisch zelfs in beide oren. Daarnaast voelt hij vlak voor of tijdens de aanval een drukkend of verstopt gevoel in het oor of de oren. Ook het horen van een krakend, ploffend geluid in de oren is mogelijk. De patiënt kampt tevens met oorsuizen (tinnitus aurium). Tussen de aanvallen verbetert het gehoorvermogen, maar dit verergert wel na verloop van tijd. Hierdoor gaat het gehoor van geluiden met een lage frequentie (lage tonen) verloren. Het gehoorverlies neemt steeds toe waardoor de patiënt problemen met het begrijpen van spraak ervaart.

Andere symptomen

Misselijkheid, braken en zweten komen vaak voor. Diarree, buikpijn of buikkrampen zijn daarenboven gemeld bij sommige patiënten. Tot slot presenteert de patiënt zich mogelijk met hoofdpijn en/of oncontroleerbare, snelle oogbewegingen (nystagmus). Deze symptomen komen niet altijd en bij iedereen met de ziekte van Ménière tot uiting.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts baseert zich voor de diagnose op de drie typische symptomen van de ziekte van Ménière (draaiduizeligheid, oorsuizen en gehoorverlies van minstens 60 dB). De aanvallen van duizeligheid zijn minstens twee keer aanwezig geweest en duurden minimaal twintig minuten. Als een andere oorzaak aanwezig is voor deze symptomen, is geen sprake van de ziekte van Ménière. Hiervoor voert hij een neurologisch onderzoek uit.

Diagnostisch onderzoek

Een audiometrie (gehooronderzoek) is nodig om het gehoorverlies dat optreedt bij de ziekte van Ménière te tonen. Na een aanval is het gehoorvermogen meestal (bijna) normaal. Een warmte-stimulatie-test controleert de oogreflexen door het binnenoor met water op te warmen en af te koelen. Abnormale resultaten wijzen in de richting van de ziekte van Ménière. Andere diagnostische onderzoeken zijn nodig om mogelijk andere oorzaken van duizeligheid op te sporen:

• Een electrocochleografie (ECOG)
• Een electronystagmografie (ENG) of videonystagmografie (VNG) (evenwichtsonderzoek)
• Een MRI-scan van het hoofd

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen hebben een sterk gelijkende symptomenreeks en zijn daarom gekend als de differentiële diagnose van de ziekte van Ménière.

• acute otitis media (plotse middenoorontsteking)
• binnenoor labyrintitis (ontsteking van het labyrint, een deel van het binnenoor)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een gescheurd trommelvlies
• een hersenstamglioom (goedaardig hersengezwel bestaande uit steunweefsel van zenuwcellen)
• een intracraniële bloeding
• een schedeltumor
• een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen)
• een syncope (flauwvallen)
• een TIA (transient ischemic attack: tijdelijke functie-uitval met neurologische problemen)
• encefalitis (hersenontsteking)
• epilepsie
• goedaardige positionele vertigo (duizeligheid)
• het Susac-syndroom: Afwijkingen aan oren, ogen en hersenen
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• migraine
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• neuritis vestibularis (ontsteking van deel van binnenoor)
• neurosyfilis (complicatie van syfilis die zich verspreid heeft naar het centraal zenuwstelsel)
• polyarteritis nodosa (symptomen aan vele organen en weefsels)
• presbyacusis (leeftijdsgebonden gehoorverlies bij ouderen)
• reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• trombose (vorming van een bloedklonter in een ader, slagader of het hart)
• vergiftiging met salicylaten
• verwijdering van oorsmeer
• verwijdering van vreemd voorwerp uit het oor

Behandeling via zelfzorgmaatregelen, medicatie en operatie

De ziekte van Ménière is niet te genezen, maar dankzij enkele tips en een gezonde levensstijl leert de patiënt hiermee omgaan. Ook verlichten enkele behandelingen de symptomen.

Zelfzorg

Een evenwichtige, gezonde en zoutarme voeding (natriumbeperking) is nodig. Ook behoren regelmatige fysieke activiteiten tot een gezonde levensstijl. Cafeïne en alcohol beperkt de patiënt. Een regelmatig slaappatroon met voldoende rust is bovendien nodig. Tot slot zijn ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga, tai chi enzovoort nuttig om stress te voorkomen of om beter met de symptomen van de ziekte om te leren gaan.

Professionele medische zorg

Behandeling van symptomen
De arts behandelt de eventueel onderliggende aandoening waardoor de symptomen vaak verminderen of verdwijnen. Om de symptomen van de ziekte van Ménière te bestrijden, schrijft de arts medicijnen voor. Plaspillen (diuretica) nemen de druk in het binnenoor weg. Voor het behandelen van de misselijkheid en het braken zijn geneesmiddelen beschikbaar. De duizeligheid verlichten is mogelijk dankzij Diazepam (Valium) of reisziektemedicijnen, zoals Meclizine (Antivert, Bonine en Dramamine). Mogelijk injecteert de arts corticosteroïden of antibiotica (Gentamicine) in het middenoor om duizeligheid te verminderen. Een ooroperatie is nodig wanneer de symptomen ernstig zijn en de patiënt niet reageert op andere behandelingen. Hiervoor zijn verschillende operatietechnieken mogelijk. Hoortoestellen zijn nodig bij ernstig gehoorverlies. Af en toe schrijft de arts een prismabril voor om de evenwichts- en duizeligheidsklachten te verminderen. De bril is op een speciale manier geslepen en corrigeert een gebrekkige oogspierfunctie, die veroorzaakt is door een niet goed functionerend evenwichtsorgaan. Bij sommige patiënten werkt deze bril wel en dan is dit meestal onmiddellijk en blijvend, terwijl de bril bij andere patiënten niet effectief is. Alternatieve therapieën, cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) en een drukpulsbehandeling zijn daarnaast nog mogelijke behandelingsmethoden.

Behandeling van risicofactoren
Andere geneesmiddelen die de arts soms voorschrijft om de risicofactoren te bestrijden omvatten:

• anticoagulantia (antistollingsmiddelen)
• antihypertensiva (geneesmiddelen die een hoge bloeddruk bestrijden)
• diuretica (plastabletten)
• magnesiumsupplementen
• medicatie om migraineaanvallen te voorkomen

Tips

De patiënt blijft stil en rustig wanneer hij symptomen merkt. Zijn de symptomen aanwezig, dan mag de patiënt niet autorijden, zware machines bedienen of andere zware inspanningen leveren want dit is potentieel gevaarlijk. Felle lampen, tv kijken, en lezen tijdens de aanvallen is niet aangeraden omdat deze de symptomen verergeren. Ook plotselinge bewegingen verergeren de symptomen. Na een aanval start de patiënt geleidelijk aan weer met de activiteiten.

Complicaties

Naast de onzekerheid en angst tussen de aanvallen van de aandoening, zijn ook nog andere complicaties mogelijk. De ziekte van Ménière veroorzaakt mogelijk hyperacusis, een verhoogde gevoeligheid voor het horen van geluiden.

Prognose

De ziekte van Ménière valt onder controle te houden met de behandelingen. Des te vroeger de behandeling start, des te beter de symptomen te voorkomen zijn of de toestand verergert. In sommige gevallen is de ziekte van Ménière wel chronisch.

Lees verder

• Tinnitus aurium: Oorsuizen door ziekten of externe factoren
• Hyperacusis: Verhoogde gevoeligheid voor horen van geluiden
• Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel
• Perceptief en geleidend gehoorverlies: Oorzaken en symptomen