Listeriose: Infectie bij zwangere, oudere & zwakke patiënten

Listeriose is een infectie die meestal veroorzaakt is door het eten van voedsel dat besmet is met de bacterie “Listeria monocytogenes”. Vooral zwangere vrouwen, ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem ervaren mogelijk ernstige symptomen. Deze symptomen situeren zich op het vlak van het maagdarmkanaal, maar ook neurologische en algemene symptomen treden op. De behandeling gebeurt veelal met behulp van antibiotica om de bacteriën te doden. Ondanks een snelle behandeling komen af en toe complicaties voor, waardoor de levensverwachting of de levenskwaliteit van de patiënt is aangetast. Dankzij enkele preventieve maatregelen valt een Listeria-infectie te voorkomen.

• Synoniemen listeriose
• Oorzaak: infectie is gevolg van bacteriën
• Risicofactoren: Zwangere, oudere en zwakke patiënten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Complicaties zijn soms ernstig
• Prognose is variabel
• Preventie Listeria-besmetting

Synoniemen listeriose

Listeriose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• een listeria-infectie
• foetale listeriose
• granulomatosis infantisepticum

Oorzaak: infectie is gevolg van bacteriën

De bacterie Listeria monocytogenes is de verwekker van de infectie listeriose. De bacteriën die listeriose veroorzaken zijn overal te vinden in de omgeving en dan met name in de bodem, in het oppervlaktewater, in de vegetatie en in een scala aan wilde dieren en huisdieren. Deze bacteriën maken vele dieren ziek, wat leidt tot een miskraam en doodgeboorte bij huisdieren. De meeste patiënten lopen de infectie op door het eten van besmet voedsel. De bacterie groeit vooral bij lage temperaturen, verdraagt zout en overleeft in verwerkt, bewaard, gekoeld en bevroren voedsel. Voedingsmiddelen die zijn geassocieerd met de verspreiding van listeriose zijn onder andere verwerkt vlees en vis, vleeswaren en hotdogs, zuivelproducten (zoals zachte kaas, boter en vooral ongepasteuriseerde melk), voorbereide salades, sandwiches en andere salades. Andere bronnen van infectie zijn een direct contact van dieren of de omgeving. Listeriose is ook door te geven van een zwangere vrouw aan haar baby via de placenta.

Risicofactoren: Zwangere, oudere en zwakke patiënten

De volgende patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van listeriose:

• een zwangere vrouw (risico ligt tien keer hoger dan bij de normale bevolking)
• foetussen
• pasgeborenen en kinderen jonger dan vier jaar
• patiënten die bepaalde medicatie nemen tegen reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• patiënten die chemotherapie krijgen
• patiënten die geneesmiddelen nemen om een afstoting te voorkomen bij een orgaantransplantatie
• patiënten die hoge doses corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmende medicijnen) nemen
• patiënten met alcoholisme
• patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte)
• patiënten met een auto-immuunaandoening
• patiënten met een leveraandoening
• patiënten met een nieraandoening of met nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• patiënten met een verzwakt immuunsysteem
• patiënten met hiv / aids
• patiënten met kanker
• patiënten ouder dan 65 jaar

Symptomen

De symptomen van listeriose starten meestal drie dagen tot uitzonderlijk zeventig dagen nadat de patiënt besmet is met de bacterie en houden dagen tot weken aan. Gezonde patiënten ontwikkelen meestal geen symptomen, maar voor een foetus of pasgeboren baby zijn de gevolgen mogelijk wel ernstig.

Bij zwangere vrouwen treedt koorts op in combinatie met andere niet-specifieke symptomen, zoals vermoeidheid en pijn. Een infectie in het begin van de zwangerschap veroorzaakt vaak een miskraam. De bacteriën passeren de placenta en infecteren de ontwikkelende baby. Infecties in de late zwangerschap leiden tot een doodgeboorte of een overlijden van het kind binnen een paar uur na de geboorte. Ongeveer de helft van de baby's besmet tijdens of rond de geboorte komt te overlijden.

Veelal hebben ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem daarnaast sepsis (bloedvergiftiging), encefalitis (hersenontsteking) en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek). Ook treden gastro-intestinale symptomen hierbij op, maar soms vertonen deze patiënten zelfs geen symptomen.

Koorts, spierpijn en gewrichtspijn zijn bij andere patiënten typische symptomen van listeriose, soms voorafgegaan door gastro-intestinale symptomen zoals braken, buikpijn, diarree, misselijkheid en/of een maagdarminfectie (gastro-enteritis). Vaak bevindt de infectie zich niet alleen in het maagdarmkanaal. De andere symptomen zijn zeer variabel. Volgende andere symptomen komen nog voor bij listeriose:

• ademhalingsproblemen
• conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)
• een abces
• een baarmoederslijmvliesontsteking (medische term: endometritis)
• een huiduitslag/huidletsel
• een longontsteking (pneumonie)
• een middenoorontsteking (otitis media)
• een ontsteking van de binnenkant van het hart (endocarditis)
• een schok
• een verlies van eetlust
• geelzucht (icterus)
• slaperigheid

Wanneer de infectie zich uitbreidt naar het zenuwstelsel, zijn volgende symptomen mogelijk: hoofdpijn, een stijve nek, verwardheid, een verlies van evenwicht, en convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) in combinatie met koorts en spierpijn.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts mogelijk diverse onderzoeken uit om listeriose te identificeren. De aanwezigheid van de bacteriën is namelijk te vinden in vruchtwater, in bloed, in feces en in urine. Een bloedonderzoek is in de meeste gevallen het meest effectieve onderzoeksinstrument om de diagnose van listeriose te bevestigen. Verder neemt de arts een punctie van ruggenmergvocht (cerebrospinaal vocht) tussen de doornuitsteeksels van de derde en vierde lumbale wervel (lendenwervel)

Behandeling

Bij een patiënt met milde symptomen is meestal geen behandeling vereist. Antibiotica doden de bacteriën die listeriose veroorzaken. Bij een snelle behandeling tijdens de zwangerschap valt de schade aan de foetus soms nog te beperken.

Complicaties zijn soms ernstig

Zuigelingen die listeriose overleven, ervaren dikwijls op lange termijn neurologische schade en hebben tevens een vertraagde ontwikkeling.

Prognose is variabel

Zelfs met een snelle behandeling komen soms toch patiënten met listeriose te overlijden. Dit vindt vooral plaats bij ouderen en bij patiënten met andere ernstige medische problemen. Maar ook wanneer listeriose een foetus of een pasgeboren kind treft, is dit in veel gevallen fataal. Wanneer de hersenen of het ruggenmerg geïnfecteerd zijn, is de levensverwachting bovendien slechter. Gezonde oudere kinderen en volwassenen hebben een hogere overlevingskans. De ziekte is minder ernstig indien enkel het maagdarmstelsel is aangetast.

Preventie Listeria-besmetting

Het is belangrijk om voedsel goed te koken, omdat de Listeria-bacterie ook koele en bevroren temperaturen overleeft. Rauwe groenten reinigen gebeurt met een (plantaardige) borstel en flink stromend water. Daarnaast is een goede handhygiëne (met warm water en zeep de handen grondig wassen) belangrijk voor en na het aanraken van huisdieren en boerderijdieren, bij het werken met dierlijke uitwerpselen maar ook bij het bereiden van voedsel.

Lees verder

• Gastro-intestinale perforatie: Gat in maag of darm