Epididymitis: Pijnlijke ontsteking van de bijbal

De bijbal, een lange, sterk opgewikkelde buis die zich boven en achter elk testikel bevindt, is de opslagplaats voor zaadcellen. Bij epididymitis is de bijbal gezwollen en ontstoken. Meestal is een bacteriële infectie hiervan de oorzaak, maar ook enkele andere factoren resulteren in deze pijnlijke ontsteking waarbij onder andere koorts, plasproblemen en een afscheiding uit de penis voorkomen. Antibiotica, chirurgie en enkele zelfzorgmaatregelen verlichten de symptomen, al houden deze soms toch nog enkele weken aan nadat de behandeling is ingezet. Epididymitis brengt tot slot enkele complicaties met zich mee.

• Epidemiologie epididymitis
• Oorzaken: Bacteriële infectie of andere factoren
• Risicofactoren bijbalontsteking
• Symptomen: Pijn, zwelling en roodheid van het scrotum
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via o.a. medicatie en/of chirurgie
• Prognose
• Complicaties aandoening
• Preventie van pijnlijke ontsteking van de bijbal

Epidemiologie epididymitis

Epididymitis komt vooral voor bij jonge mannen tussen 19 tot 35 jaar. De ontsteking van de bijbal is de vijfde meest voorkomende urologische aandoening die voorkomt bij mannen tussen de 18-50 jaar. De jaarlijkse incidentie bedraagt circa 1 op de 1.000 mannen.

Oorzaken: Bacteriële infectie of andere factoren

Bacteriële infectie

Een bacteriële infectie is meestal de oorzaak van epididymitis. De infectie begint vaak in de urethra, de prostaat of de blaas. Gonorroe (symptomen aan urinewegen, ogen, keel en bloedbaan) en chlamydia (bacteriële infectie met symptomen aan genitaliën) zijn meestal de oorzaak van het probleem bij jonge heteroseksuele mannen. Bij kinderen en oudere mannen, is het vaker het gevolg van een infectie met Escherichia coli en andere bacteriën. Mycobacterium tuberculosis (TB) (tuberculose), Ureaplasma en andere bacteriën zijn mogelijk ook de verwekker van epididymitis.

Andere factoren

Andere oorzaken van epididymitis omvatten bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren), het gebruik van een geneesmiddel dat hartritmestoornissen voorkomt (amiodarone), een liesblessure en urine in de bijbal die naar achteren stroomt als gevolg van zwaar tillen of persen.

Risicofactoren bijbalontsteking

De volgende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van epididymitis:

• een anatomische afwijking aan de urinewegen
• een onbesneden penis
• een prostaatvergroting waardoor een blaasontsteking (cystitis) en bijbalontsteking sneller optreden
• een regelmatig gebruik van een urinekatheter
• een verleden van prostaat- en urineweginfecties
• geslachtsgemeenschap met meer dan één partner en het niet gebruiken van condooms
• recente chirurgie

Symptomen: Pijn, zwelling en roodheid van het scrotum

Epididymitis begint vaak met milde koorts, koude rillingen en een gevoel van zwaarte in de omgeving van de testikel. Dit gebied wordt geleidelijk gevoeliger voor druk en is pijnlijk bij de progressie van de aandoening. Een infectie in de bijbal verspreidt zich eenvoudig naar de zaadbal (orchitis).

Andere symptomen zijn onder meer:

• bloed in het sperma
• een afscheiding uit de urethra (de opening aan het uiteinde van de penis)
• een bult op of in de buurt van de zaadbal
• een gevoelig, gezwollen en pijnlijk liesgebied (liespijn) op de aangetaste zijde
• gezwollen testikels
• koorts en koude rillingen (minder vaak)
• ongemak in de onderbuik of het bekken
• plasproblemen: pijn bij het plassen (dysurie), een branderig gevoel tijdens het plassen, frequent plassen (pollakisurie) of dringender moeten plassen
• pijn tijdens een zaadlozing
• pijnlijke zwelling van het scrotum en roodheid van het scrotum (balzak: hierin bevinden zich de testes) die tevens warm aanvoelt
• testikelpijn die verergert tijdens het maken van stoelgang

Epididymitis die langer dan zes weken aanhoudt of terugkeert, is gekend als “chronische epididymitis”. Symptomen van chronische epididymitis treden zeer geleidelijk op. Het scrotum is niet opgezwollen maar eerder “verhard”. Soms is de oorzaak van chronische epididymitis niet gekend.

Plotselinge en ernstige pijn in het scrotum is een medische noodsituatie. Hierbij gaat de patiënt meteen naar de arts.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk en digitaal rectaal onderzoek bevestigt de aanwezigheid van een rode, gevoelige bult op de aangetaste zijde van het scrotum. De patiënt heeft vooral in een klein gebied van de zaadbal, waar de bijbal hangt, pijn. Een groot deel van de zwellingen ontwikkelen zich rond de bult. De lymfeklieren in de lies zijn mogelijk vergroot, en uit de penis komt een afscheiding (penisafscheiding). Een rectaal onderzoek onthult een gevoelige prostaat of een prostaatvergroting.

Diagnostisch onderzoek

Deze onderzoeken zijn mogelijk om een bijbalontsteking op te sporen:

• een Doppler-echografie (beeldvormend onderzoek van bloedvaten om een testikeltorsie uit te sluiten)
• een onderzoek naar de aanwezigheid voor chlamydia en gonorroe
• een scan van de testis
• een urineonderzoek
• een volledig bloedonderzoek

Differentiële diagnose

Epididymitis kopieert de symptomen van testikeltorsie, waarbij de bloedtoevoer naar de zaadbal afgesneden is. Testikeltorsie is een medische noodsituatie waarbij chirurgie zo snel mogelijk vereist is. Bij testikeltorsie treden bovendien nog misselijkheid en braken op als bijkomende symptomen.

Dit zijn nog andere differentiële diagnoses:

• de ziekte van Behçet (aandoening met o.a. zweren en uveitis)
• een epididymale congestie na een vasectomie
• een epididymale cyste (abnormaal met vocht gevormde blaasvormige holte in lichaam)
• een liesbreuk (uitstulping of zwelling in lies of balzak)
• een scrotaal trauma
• een testis seminoom
• een testis trauma
• een testistumor (bloeding in de tumor)
• een urineweginfectie
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• hydrocele (waterzakbreuk met pijn of zwelling in de teelbal)
• idiopathische scrotum oedeem (zwelling)
• niet-seminomateuze testistumoren
• orchitis
• polyarteritis nodosa (symptomen aan vele organen en weefsels)
• pyocele
• reactieve hydrocele
• scrotum hernia
• spermatocele
• tunica vaginalis tumoren: mesothelioom
• varicocèle (zakaderbreuk: gezwollen ader in balzak)
• vasculitis (bloedvatontsteking)

Behandeling via o.a. medicatie en/of chirurgie

Zelfzorg

De pijn verlichten is voorts mogelijk door het scrotum iets hoger te leggen en te rusten en koelpakken aan te brengen op de pijnlijke plek. Ook is het tillen van zware voorwerpen en geslachtsgemeenschap tijdelijk uit den boze. Zitbaden zijn wel raadzaam.

Professionele medische zorg

Medicatie
De arts schrijft medicatie voor om de infectie van de bijbal te behandelen. Hij schrijft tevens specifieke antibiotica voor bij seksueel overdraagbare aandoeningen. Daarnaast is een behandeling van de seksuele partners nodig. Pijnstillers en anti-inflammatoire geneesmiddelen (ontstekingsremmers) verlichten eveneens de symptomen. Is de aandoening het gevolg van het nemen van bepaalde medicijnen, dan zet de arts andere medicatie in of past hij de dosis aan. De patiënt krijgt verder regelmatig een controlebezoek bij de arts om zeker te zijn dat de infectie verdwenen is.

Chirurgie
Bij de vorming van een abces is soms een operatie nodig om het vocht hieruit weg te voeren ((abcesdrainage: pus afvoeren)). Af en toe is een operatie nodig waarbij de chirurg de bijbal geheel of gedeeltelijk verwijdert, hetgeen in medische termen gekend is als “epididymectomie”. Chirurgie is mogelijk eveneens vereist wanneer de ontsteking van de bijbal het gevolg is van een structurele afwijking.

Prognose

Epididymitis verbetert meestal met een behandeling met antibiotica, al duurt het soms wel enkele weken voordat de pijn en gevoeligheid volledig verdwenen is. De meeste patiënten hebben op lange termijn geen seksuele en reproductieve problemen. Soms komt de aandoening wel terug.

Complicaties aandoening

Complicaties zijn onder meer:

• chronische epididymitis
• een abces in het scrotum (een met pus gevulde infectie in het scrotum)
• een opening op de huid van het scrotum
• een verminderde of volledige onvruchtbaarheid (mannelijke onvruchtbaarheid)
• epididymo-orchitis (ontsteking van bijbal en testikels), als de aandoening zich verspreidt van de bijbal naar de testikel
• het afsterven van testikelweefsel door een gebrek aan bloed (testikelinfarct)

Preventie van pijnlijke ontsteking van de bijbal

Complicaties van epididymitis zijn te voorkomen door tijdig een behandeling te krijgen. Soms schrijft de arts reeds antibiotica voor alvorens een risicovolle operatie voor het ontwikkelen van epididymitis plaatsvindt. Veilig vrijen (meerdere seksuele partners vermijden en condooms gebruiken) voorkomt epididymitis veroorzaakt door seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA).

Lees verder

• Orchitis: Ontsteking van de teelbal (teelbalontsteking)
• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Epididymo-orchitis: Ontsteking van bijbal en testikels