Okselgezwellen: Oorzaken, symptomen en behandeling

Een okselgezwel is een zwelling of een bult onder de arm. Een zwelling onder de oksel heeft mogelijk diverse oorzaken die vaak goedaardig en onschuldig zijn, zoals onder andere cyste of goedaardige vetgezwellen. Soms zijn echter ook ernstigere oorzaken toe te schrijven aan een gezwel onder de oksel, zoals kanker of een ziekte. De grootte van een okselgezwel varieert van een erwt groot tot zelfs de grootte van een golfbal. Deze zijn pijnlijk of pijnloos, en beweegbaar of juist vast, en mals of hard. Soms gaan hiermee andere symptomen gepaard. Veel zelfzorgmaatregelen zijn voorhanden bij de aanwezigheid van een knobbel onder de oksel, maar in sommige omstandigheden is het aangeraden om professioneel medisch advies in te winnen. De arts gebruikt diverse diagnostische onderzoeken om de oorzaak te achterhalen en zet dan een gepaste behandeling in.

• Auto-immuunaandoeningen
• Borstchirurgie
• Cysten of abcessen
• Fibrocystische borsten
• Hidradenitis suppurativa
• Infecties
• Ingegroeide haartjes
• Kattenkrabziekte
• Lymfangiomen
• Medische behandelingen
• Niet-infectieuze aandoeningen
• Opbouw van keratine
• Overactieve schildklier
• Overproductie van talg
• Tumoren
• Zwanger
• Gerelateerde symptomen
• Diagnose onderzoeken van zwelling
• Prognose van knobbel onder oksel
• Tips bij okselgezwellen

Auto-immuunaandoeningen

Enkele auto-immuunaandoeningen resulteren mogelijk in knobbels onder de oksels, zoals systematische lupus erythematosus (schade aan gewrichten en organen), reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen) en juveniele reumatöide artritis.

Borstchirurgie

Chirurgische ingrepen rond het borstgebied zoals een chirurgische verwijdering van de borst (mastectomie) en een borstvergroting leiden soms tot knobbeltjes onder de oksel. Anderzijds wijst de aanwezigheid van knobbeltjes onder de oksel na een chirurgische verwijdering van de borst bij borstkanker soms op het weer opflakkeren van borstkanker.

Cysten of abcessen

Cysten (abnormaal gevormde holten in lichaam) of abcessen onder de huid produceren eveneens grote, pijnlijke knobbels onder de oksel waardoor okselpijn tot stand komt. Ze zijn het gevolg van het fout scheren of het werken met antitranspiratiemiddelen (geen deodoranten). Dit komt het vaakst voor bij kinderen en jongeren die zich net beginnen te scheren. Aangezien deze bulten onschuldig zijn, is een behandeling niet nodig. Dankzij een ander merk verdwijnen de symptomen veelal. Veroorzaken de gezwellen echter blijvende problemen of zijn ze lelijk, dan voert de arts mogelijk chirurgie of liposuctie uit, of hij geeft de patiënt een injectie met corticosteroïden (sterke ontstekingsremmende medicijnen). De arts bekijkt hiervoor de grootte van het knobbeltje en de ernst van de symptomen.

Fibrocystische borsten

Vrouwen die onmiddellijk voor de menstruatiecyclus last hebben van knobbeltjes in de borsten of borstpijn (gevoelige borsten) door fibrocystische borstveranderingen, krijgen mogelijk te maken met een gezwelachtig gevoel in de oksels. Dit treedt op wanneer de aandoening zich verspreid van het borstweefsel naar het okselweefsel.

Hidradenitis suppurativa

Hidradenitis suppurativa, een chronische huidontsteking van de haarzakjes, veroorzaakt pijnlijke knobbeltjes onder de oksels of lies die komen en gaan bij hormonale veranderingen.

Infecties

Lymfeklieren werken als filters die ziektekiemen of tumorcellen vangen en zijn bijgevolg belangrijk voor het afweersysteem. Wanneer ze in actie schieten tegen indringers, vergroten de lymfeklieren waardoor ze gemakkelijk voelbaar zijn. Daarom zijn de lymfeklieren in het okselgebied mogelijk vergroot. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij een ontsteking van de arm of borst (mastitis). Wanneer de haarzakjes ontstoken zijn, treedt ook een bultje op onder de oksels (folliculitis). Andere virale infecties, zoals gordelroos (virale infectie met huiduitslag aan de oksels en symptomen aan gezicht), varicella (waterpokken: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag), klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt), en hiv / aids veroorzaken vaak knobbels onder de oksels. Bobbeltjes die pijn doen, in enkele dagen toenemen in grootte en daarnaast rood en geïrriteerd zijn, wijzen vaak doch niet altijd op een infectie. Veelal gaan dan ook andere symptomen gepaard met deze zwelling. De zwelling neemt af wanneer de patiënt hersteld is van de infectie. Een behandeling is overbodig bij een virale infectie, al helpen hierbij wel vrij verkrijgbare geneesmiddelen. Heeft de patiënt last van een bacteriële infectie die een gezwel onder de oksel veroorzaakt, dan schrijft de arts antibiotica voor.

Ingegroeide haartjes

Scheren leidt zeker bij meisjes soms tot onschuldige ingegroeide haartjes, wat doet denken aan knobbeltjes onder de oksels.

Kattenkrabziekte

De kattenkrabziekte (aandoening met huidletsels en gezwollen lymfeklieren) is een bacteriële infectie die een patiënt krijgt nadat hij gekrabd, gelikt of gebeten is door een kat of kitten. Hierdoor ontstaat aanvankelijk een klein wondje dat lijkt op een insectenbeet, maar enkele weken later ontstaat een zwelling op één of meer lymfeklieren vlakbij deze wonde. Meestal ontstaat de zwelling in de nek of onder de oksels. Bij deze ziekte gaan nog diverse symptomen gepaard zoals vermoeidheid, een verlies van eetlust, hoofdpijn, een huiduitslag, keelpijn, koorts en een algemeen ziek gevoel. De patiënt herstelt meestal spontaan na twee tot vier weken, maar af en toe schrijft de arts wel antibiotica voor.

Lymfangiomen

Soms heeft een patiënt bij of kort na de geboorte (voor tweejarige leeftijd) één of meer lymfangiomen in de oksel. Dit zijn goedaardige gezwellen die zich vaak in het hoofd, de nek of de mond bevinden, maar soms ook optreden in de oksels.

Medische behandelingen

Enkele medische behandelingen veroorzaken mogelijk okselgezwellen zoals:

• bijwerkingen van vaccinaties, vaak bij:
• pokken
• tyfus (bacteriële infectie door besmette insectenbeet)
• mazelen (virale infectieziekte die gepaard gaat met symptomen aan de ogen (oogbindvliesontsteking) en een huiduitslag)
• bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren)
• rubella (rodehond: huiduitslag aan romp, gezicht, armen en benen)
• een allergische reactie op penicilline of jodium
• het gebruik van bepaalde medicijnen

De arts schrijft mogelijk bepaalde medicijnen voor tegen een allergische reactie, gekend als “antihistaminica”, of anders vermijdt de patiënt de uitlokkende factor.

Niet-infectieuze aandoeningen

Een okselknobbel vloeit mogelijk voort uit niet-infectieuze aandoeningen zoals het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid), een allergische reactie, borstweefsel dat zich verspreidt in de oksel, een trauma aan de schouder of onderarm of een lymfatische obstructie.

Opbouw van keratine

Een andere mogelijke oorzaak van gezwellen in de oksels is de opbouw van keratine, gekend als ‘epidermoïdgezwellen’. Epidermoïdgezwellen zijn goedaardige kleine knobbeltjes onder de huid. Epidermoïde gezwellen zijn overal op de huid mogelijk, maar ze zijn het vaakst te vinden op het gezicht, de nek en de romp. Ze groeien langzaam, zijn pijnloos en hebben geen behandeling nodig. Bij cosmetische problemen, pijnlijke, besmette of opengebroken gezwellen is een bezoek aan de arts wel nodig.

Overactieve schildklier

Wanneer de schildklier overmatig veel schildklierhormonen in het lichaam produceert (hyperthyreoïdie), ontwikkelt een patiënt sneller een knobbel onder de oksel. De klieren in de oksel zwellen hierdoor op.

Overproductie van talg

Stress of hormonale veranderingen tijdens de menstruatie en tijdens de zwangerschap veroorzaken af en toe okselgezwellen. Deze zijn het gevolg van een overproductie van talg waarbij de poriën verstoppen, wat resulteert in puistjes en knobbeltjes.

Tumoren

Goedaardig

Ook bij een goedaardig vetgezwel zoals een lipoom, of een goedaardig gezwel bestaande uit bindweefsel en epitheel (fibroadenoom) is een knobbel onder de oksel zichtbaar. Bij een lipoom en een fibroadenoom gaan geen extra symptomen gepaard en daarom is een behandeling niet nodig. Is het gezwel onder de oksel echter toch pijnlijk, dan helpt een warm kompres of maakt de patiënt gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers.

Kwaadaardig

Een okselgezwel is tevens zichtbaar bij kankers zoals bloedkanker in het beenmerg (leukemie), een lymfoom, een melanoom (huidkanker), borstkanker of uitgezaaide kanker die de lymfeklieren bereikt heeft. Een niet-beweegbare en vaak pijnloze knobbel wijst vaak doch niet altijd op kanker. Wanneer de patiënt de diagnose van kanker gekregen heeft, is chirurgie in combinatie met chemotherapie en/of radiotherapie (behandeling via bestraling) vereist.

Zwanger

Zwangere vrouwen ervaren mogelijk bulten onder de oksels. Dit is het gevolg van de aanwezigheid van overtollig borstweefsel dat tot aan de oksels reikt. Dit breidt zich nog uit in de latere stadia van de zwangerschap.

Gerelateerde symptomen

Okselgezwellen zijn microscopisch klein (enkele millimeters) of groot en merkbaar (tot circa vijf centimeter). Deze gezwellen bevinden zich op en rond of in de buurt van de oksels. Het meest voor de hand liggende symptoom van een okselgezwel is de abnormale klontvormige structuur die zich op de oksel ontwikkelt. De meeste gezwellen zijn pijnloos, tenzij ze openbarsten, besmet of ontstoken zijn. Ook groeien de meeste gezwellen in de oksel langzaam, en zijn ze glad wanneer ze met de hand bewogen worden onder de huid. Ze voelen aan als 'erwtjes'.

Bij sommige patiënten gaan symptomen gepaard bij de okselgezwellen zoals:

• braken
• doffe of juist scherpe pijn rond de onderarm
• een (plotseling) verlies van eetlust
• een gezwollen arm
• een huiduitslag
• een knobbeltje in de borst
• een knobbeltje in de lies (meestal door een vergrote lymfeklieren) of een ontsteking van andere lymfeklieren
• gewrichtspijn
• jeuk
• koorts
• misselijkheid
• onverklaarbare blauwe plekken
• onverklaarbare bloedingen
• pijn in de borst
• pusvorming die stinkt
• vermoeidheid

Enkele van de voorkomende symptomen van een geïnfecteerd okselgezwel zijn roodheid, gevoeligheid, pijn en warmte in de omgeving van het gezwel. Om een onderhuids abces te voorkomen, is een behandeling met een warm kompres nodig. Op die manier lekt het vocht uit het gezwel sneller weg.

Diagnose onderzoeken van zwelling

Lichamelijk onderzoek

De arts bevraagt de patiënt over volgende zaken:

• De eventueel andere aanwezige symptomen
• De eventuele wijziging van de zwelling
• De gevoeligheid/pijnfactor van de zwelling
• De mogelijke factoren waardoor de zwelling onder de oksel toeneemt
• De mogelijkheid dat de patiënte borstvoeding geeft
• De start van de zwelling

Daarna onderzoekt hij de patiënt en bekijkt en betast hij grondig en voorzichtig deze zwelling met de hand.

Diagnostisch onderzoek
Een bloedonderzoek is nodig om andere aandoeningen, een allergische reactie of een infectie uit te sluiten. Hierbij telt de patholoog het aantal rode en witte bloedcellen. Bij vrouwen is een mammografie (röntgenfoto van de borst) soms vereist om borstkanker uit te sluiten. Daarnaast is een allergieonderzoek nodig als de lichamelijke symptomen en de informatie van de patiënt wijzen op een allergische reactie. Een aspiratie is een ander mogelijk nuttig onderzoek, waarbij de arts vocht uit het bultje onder de oksel verwijdert door middel van een dunne naald. Soms is een CT-scan of echografie nodig om te kijken waaruit de zwelling bestaat. Tot slot voert de arts een biopsie uit van het okselgezwel als alle andere onderzoeken niets opgeleverd hebben. Daarbij verwijdert hij een stukje weefsel van het okselgezwel, wat hij dan microscopisch laat onderzoeken door de patholoog.

Prognose van knobbel onder oksel

De vooruitzichten van een gezwel onder de oksel zijn zeer variabel en afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Sommige okselgezwellen zijn permanent zoals bij een lipoom, maar ongevaarlijk. Andere zwellingen onder de oksel verdwijnen uiteindelijk nadat de onderliggende oorzaak behandeld of verdwenen is, zoals bij een virale infectie. Een snelle diagnose is echter nodig om de vooruitzichten bij een kankergezwel te verbeteren.

Tips bij okselgezwellen

Het is niet aangeraden om de bultjes uit te knijpen of om deze zelf door te prikken in de hoop dat het mogelijke vocht hieruit verdwijnt. Deze zaken veroorzaken namelijk mogelijk een ernstige infectie. Blijft een gezwel enkele weken aanwezig zonder vermoedelijk onderliggende oorzaak, of zijn hierbij symptomen aanwezig die verergeren, dan wint de patiënt best medisch advies in want dit wijst soms toch op een onderliggend probleem. Medisch advies is tevens nodig wanneer het okselgezwel gepaard gaat met ademhalingsproblemen of kortademigheid, epileptische aanvallen, koorts, verwardheid en veranderingen in het bewustzijn en warme, gevoelige en rood uitziende lymfeklieren.

Lees verder

• Okselpijn: Oorzaken en symptomen van pijn aan oksel(gebied)
• Tinea axillaris: Ringworm (schimmelinfectie) in oksels
• Uitslag op de oksel (huidirritatie): Oorzaken en symptomen
• Puistjes onder oksels: Oorzaken van bultjes onder onderarmen
• Jeuk onder de oksels: Oorzaken, symptomen en behandeling