Oorzaken van prikkelbare darmsyndroom; drie hoofdpijlers

Prikkelbare darmsyndroom is een ziekte waar anno 2016 nog niet veel over bekend is. Het komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen en heeft mogelijk te maken met afwijkingen in de darmmotoriek, toegenomen gevoeligheid van de zenuwen vanuit de darmen en soms psychische factoren. Er is geen medicamenteuze behandeling voor. Het belangrijkste is om stressfactoren te verminderen.

Oorzaken van prikkelbare darmsyndroom

Bij het ontstaan van het prikkelbare darmsyndroom (PDS) spelen verschillende pathofysiologische mechanismen een rol. De drie belangrijkste mechanismen zijn: afwijkingen in de dunnedarm- en colonmotoriek, veranderde viscerale perceptie (gevoeligere zenuwen) en psychische factoren (bijvoorbeeld stress kan de darmbewegingen veranderen). Ook andere factoren kunnen een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld een doorgemaakte gastro-enteritis. Het is nog niet duidelijk in hoeverre de factoren elkaar beïnvloeden, maar er is wel degelijk een interactie (2016). Bovendien is onduidelijk of deze factoren PDS veroorzaken, of dat ze er een gevolg van zijn.

Afwijkingen in dunnedarm- en colonmotoriek

Diarree, obstipatie en een gevoel van onvolledige ontlasting zijn symptomen die erop wijzen dat er een veranderde motoriek aan het PDS ten grondslag ligt. Met manometrische technieken werd aangetoond dat er bij een deel van de PDS patiënten na de maaltijd een overdreven toename is van contractiele bewegingen van de dunne darm. Naast deze hyperreactiviteit worden ook abnormale motoriekcomplexen beschreven, zoals geclusterde contracties, afgewisseld met motorische rust. Deze geclusterde contracties kunnen pijnklachten veroorzaken. Een verhoogde activiteit van de darmbewegingen leidt tot klachten als gasvorming en diarree. Een verlaagde darmmotoriek leidt tot een langzame voedselpassage en zorgt voor harde, droge ontlasting en obstipatie.

Veranderde viscerale gevoeligheid

Een tweede factor die een rol kan spelen bij het ontstaan van PDS is de toegenomen viscerale gevoeligheid van het spijsverteringsstelsel. Bij een veranderde viscerale gevoeligheid kan een normale, onschadelijke stimulus als pijnlijk worden ervaren (allodynie) of kan de drempel voor een pijnlijke stimulus verlaagd zijn (hyperalgesie). Bij ongeveer 90% van de PDS-patiënten kan een veranderde perceptie worden vastgesteld. Deze mensen ervaren meer pijn dan normaal als de darmen door gas of ontlasting worden opgerekt. De regulatie van de hersen-darm-as werkt hierbij anders dan normaal, waardoor er een overreactie ontstaat op normale fysiologische veranderingen van de darmen tijdens de spijsvertering. Er zijn een aantal factoren die mee kunnen spelen bij de veranderingen in de hersen-darm-as:

• Een genetische predispositie voor ontwikkeling van PDS
• Een darminfectie voorafgaand aan het begin van de symptomen
• Chronische stress of andere psychosociale factoren

Psychische factoren

Het is al jaren bekend dat stress de motoriek van het maag-darmkanaal kan beïnvloeden en het wordt steeds duidelijker dat psychosociale factoren bijdragen aan het ontstaan, verergeren en voortduren van PDS-klachten (stress is hierbij vooral een bijdragende factor, en geen eenduidige oorzaak van PDS). Vooral chronische stressoren zoals een scheiding, relatieproblemen en een ernstige ziekte kunnen de symptomen bij het PDS verergeren. De klachten van PDS kunnen op hun beurt ook stress veroorzaken, waardoor er een vicieuze cirkel van stress en klachten kan ontstaan. Verder is bij PDS een hogere comorbiditeit van psychiatrische aandoeningen vastgesteld, zoals angst- en paniekstoornissen en depressieve aandoeningen.

Symptomen van PDS

PDS-klachten zijn erg individueel en zijn dus bij iedereen anders. Ook zijn de klachten bij één patiënt de ene keer vaak anders dan de andere keer. Het meest kenmerkende symptoom is hevige buikpijn, die ofwel zeurend, krampend of stekend van aard is. Deze buikpijn komt het meeste 's nachts voor en is dan ook het hevigst. Bij sommige patiënten verlicht de buikpijn bij het ontlasten of bij het laten van een wind.

Het ontlastingspatroon is bij PDS erg onregelmatig en kan ook bij één persoon per dag verschillen. Diarree en verstopping wisselen elkaar vaak af, zelfs binnen één dag. Wat erg typisch is, is een plots opzettende, niet op te houden aandrang. Andere maagdarmklachten die veel voorkomen zijn: winderigheid, opgeblazen gevoel, slikklachten, zuurbranden, en het gevoel van een brok in de keel. Voorbeelden van symptomen buiten het verteringsstelsel zijn: spierpijn, vermoeidheid, rugpijn, hoofdpijn, onregelmatige menstruatie en pijn bij of na de seksuele gemeenschap.

Behandeling

Er bestaat geen medicamenteuze behandeling voor PDS. Er moet advies gegeven worden over leefstijl, ongerustheid moet weggenomen worden (stress verergert de klachten), vermijdingsgedrag moet verminderd worden (patiënten vermijden activiteiten omdat pijn hier erger van zou kunnen worden, waardoor de prognose verslechtert). Er kunnen wel medicijnen worden gegeven om de symptomen aan te pakken (denk aan diarreeremmers bij diarree, laxeermiddelen bij verstopping, of kalmerende middelen bij hevige stress), maar de ziekte zelf wordt hiermee natuurlijk niet genezen.

Lees verder

• Inflammatoire darmziekten: colitis ulcerosa en morbus Crohn