Elefantiasis: Verdikking en verharding van huid

Elefantiasis is een in de tropen voorkomende chronische huidziekte, veroorzaakt door een draadworm. De larven van deze worm komen bij de mens terecht door herhaaldelijke beten van een besmette vrouwelijke bloedzuigende mug. Bij de ziekte ontwikkelt de patiënt aanvallen van een lymfevatontsteking in combinatie met lymfestuwing. Door de verstopping van het lymfestelsel ontstaat een verharding en verdikking van de huid van de ledematen en de uitwendige geslachtsorganen. Deze ontsierende infectieziekte is met medicijnen en chirurgie te behandelen.

• Synoniemen elefantiasis
• Epidemiologie parasitaire infectieziekte
• Oorzaken: Draadworm veroorzaakt verstopping van lymfestelsel
• Symptomen: Verdikking en verharding van huid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met medicatie en chirurgie
• Preventie via geneesmiddelen

Synoniemen elefantiasis

Elefantiasis is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• elephantiasis
• elephantiasis arabum
• lymfatische filariasis
• olifantsbeen
• olifantsziekte

Epidemiologie parasitaire infectieziekte

De aandoening treft meer dan 120 miljoen mensen wereldwijd, waarvan 40 miljoen getroffen zijn door een ernstige vorm van de ziekte. Elefantiasis komt het meest voor bij de bevolking van India. Ook zijn mensen uit Afrika vaak getroffen. Daarnaast komt de ziekte voor in Zuid-Azië en Amerika. De infectie is het meest bekend in tropische en subtropische gebieden. Mannen en vrouwen zijn even vaak getroffen en ook komen patiënten voor van elke leeftijd.

Oorzaken: Draadworm veroorzaakt verstopping van lymfestelsel

Een vrouwelijke bloedzuigende mug steekt de mens en geeft zo larven van de draadworm (microfilariën) door aan de mens (verspreiding). De parasiet groeit uit tot een volwassen worm en leeft in het lymfestelsel van de mens.

Er zijn drie soorten van deze draadvormige filariawormen:

• Wuchereria bancrofti is verantwoordelijk voor 90% van de gevallen
• Brugia malayi veroorzaakt de ziekte bij de meeste andere personen
• Brugia timori heeft ook de mogelijkheid om de ziekte tot stand te brengen

Elefantiasis is het gevolg van een obstructie (verstopping) van het lymfestelsel, waardoor de het lymfevocht zich ophoopt in de getroffen gebieden. Het lymfestelsel is een onderdeel van het immuunsysteem. Het lymfesysteem helpt het lichaam om infecties en ziekten te bestrijden. Dit bestaat uit een netwerk van buisvormige kanalen (lymfevaten) die lymfevocht uit verschillende lichaamsgebieden in de bloedbaan afvoeren. Een obstructie van deze lymfevaten resulteert in een enorme zwelling en uitbreiding van ledematen en de uitwendige geslachtsorganen.

Symptomen: Verdikking en verharding van huid

De olifantsziekte verloopt meestal asymptomatisch, waardoor de patiënt geen uiterlijke tekenen van de infectie heeft. Deze asymptomatische infecties treffen echter nog steeds het lymfestelsel, en maken veranderingen in het immuunsysteem van het lichaam. Meestal steekt een besmette mug kinderen, die dan verborgen lymfatische schade hebben. Pas later in het leven komen de symptomen van de ziekte tot uiting, en de symptomen verschijnen veelal enkel bij herhaaldelijke en jarenlange blootstelling aan de muggenbeten. Bij de ziekte ontstaan telkens herhalende, met koorts en hoofdpijn gepaard gaande aanvallen van lymfangitis (ontsteking van lymfevat(en), meestal veroorzaakt door bacteriën). In combinatie met de ontstane lymfestuwing leidt dit tot een enorme verdikking en verharding van de huid (pachydermie) van benen en/of armen en/of de uitwendige geslachtsorganen. Dit veroorzaakt niet alleen pijn en een ernstige beperking in het bewegingsbereik, maar resulteert eveneens in een sociaal stigma.

Diagnose en onderzoeken

De standaard test voor het opsporen van de infectie bestaat uit een microscopisch onderzoek van een bloeduitstrijkje. De patholoog onderzoekt hierbij of de microfilariën van de parasiet aanwezig zijn. Dit bloedonderzoek gebeurt best 's nachts omdat de microfilariën dan in het bloed circuleren.

Behandeling met medicatie en chirurgie

Het belangrijkste geneesmiddel voor de behandeling van deze aandoening is diethylcarbamazine of DEC. Dit medicijn is een anthelminthicum (worm dodend medicijn). De meeste patiënten kennen geen problemen met het nemen van dit geneesmiddel, maar mogelijke bijwerkingen omvatten duizeligheid, koorts en pijnlijke spieren (spierpijn). In veel gevallen is een medische behandeling alleen niet voldoende en is chirurgie noodzakelijk. Wanneer de mannelijke genitaliën getroffen zijn, is reconstructieve chirurgie aan de penis en het scrotum veelal succesvol. Lymfatisch weefsel valt eveneens via chirurgie of radiotherapie te verwijderen. Andere behandelingen zijn symptomatisch en ondersteunend bedoeld.

Preventie via geneesmiddelen

Lymfatische filariasis valt te voorkomen de verspreiding van de infectie te stoppen. Dit gebeurt door middel van preventieve medicatie met een enkele dosis van twee geneesmiddelen voor personen die woonachtig zijn in gebieden waar de infectie aanwezig is.