Tetanus: Bacteriële infectie met spiersamentrekkingen

Tetanus: Bacteriële infectie met spiersamentrekkingen Bij tetanus, een ernstige bacteriële infectieziekte, treden lang aanhoudende onwillekeurige spiersamentrekkingen op. Een bacterie die het lichaam via een wonde binnenkomt, scheidt een giftig toxine uit die zenuwsignalen van het ruggenmerg naar de spieren blokkeert. Deze toxinen veroorzaken ernstige spierspasmen in de kaak, gevolg door stijfheid van de nek, slikproblemen, een naar achter gerichte houding en andere symptomen. Deze ziekte komt voornamelijk tot stand bij personen die niet zijn ingeënt tegen de ziekte, want voor tetanus is een vaccin beschikbaar. Vooral ouderen en zuigelingen zijn getroffen door de ziekte. Zonder snelle behandeling komen veel patiënten te overlijden aan de ziekte.

Synoniemen tetanus

Tetanus is eveneens gekend onder deze synoniemen:
  • klem
  • lockjaw
  • wondstijfkramp

Epidemiologie bacteriële infectie

Tetanus treft in ontwikkelde landen voornamelijk ouderen omdat zij nog niet of onvoldoende gevaccineerd zijn tegen de infectieziekte. In Nederland presenteren zich jaarlijks circa vijf personen met tetanus. De jaarlijkse incidentie van tetanus bedraagt wereldwijd 0,5-1.000.000 gevallen. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat jaarlijks 213.000 patiënten aan tetanus komen te overlijden waarvan 198.000 kinderen jonger dan vijf jaar zijn. De meeste patiënten leven in ontwikkelingslanden. Tetanus heeft voorts geen seksuele voorliefde. De ziekte komt tot slot het vaakst voor bij Iberiërs en het minst bij Afro-Amerikanen.

Oorzaken: Toxine van bacterie

Bacterie

Tetanus is het gevolg van de bacterie Clostridium tetani die toxinen uitscheidt. Sporen van bacteriën bevinden zich in de bodem, op levenloze voorwerpen, in menselijke en dierlijke uitwerpselen, in dierlijke ingewanden en in huisstof. C. tetani blijft mogelijk inactief op de bodem in de sporevorm, maar deze blijft wel infectieus (besmettelijk) voor meer dan veertig jaar.

Overdracht

Meestal gebeurt de overdracht van sporen van bacteriën via een blessure of wonde, maar ook door intraveneus (via een ader) druggebruik (vooral heroïne) of besmetting van de navelstreng (bij pasgeborenen). De sporen worden vervolgens actieve bacteriën die zich verspreiden in het lichaam en een gif uitscheiden. Het organisme zelf is met andere woorden niet invasief en klinische manifestaties van de ziekte zijn het gevolg van de krachtige gifstof tetanospasmin (een neurotoxine). Tetanospasmin veroorzaakt een blokkade aan de zenuwen en spieren, en bovendien is tetanospasmin verantwoordelijk voor spasmen (krampen) van de skeletspieren. Tevens werkt dit toxine in op het sympathische zenuwstelsel (het deel van het zenuwstelsel dat de organen beïnvloedt zodat het lichaam arbeid kan verrichten). De bacteriële infectie is tot slot niet besmettelijk van persoon tot persoon.

Vormen en symptomen: spiersamentrekkingen (spasmen)

De incubatietijd (tijd tussen de besmetting en het optreden van de symptomen) varieert bij tetanus van drie dagen tot drie weken. De meest voorkomende vorm van de ziekte is gegeneraliseerde tetanus. Maar ook andere vormen van tetanus zijn mogelijk.

Hoofdpijn vormt één van de eerste symptomen van tetanus / Bron: Geralt, PixabayHoofdpijn vormt één van de eerste symptomen van tetanus / Bron: Geralt, Pixabay
Gegeneraliseerde tetanus
De patiënt ervaart aanvankelijk een algemeen ziek gevoel (malaise) in combinatie met hoofdpijn en spierstijfheid (in de kaak). Snel daarna volgen een stijve nek en trismus. Trismus is de medische term voor mondklem, kaakklem of kaakkramp. Dit houdt in dat de patiënt als gevolg van spiersamentrekkingen aan de kauwspieren, niet meer in staat is om de mond te openen. Door spasmen (krampen) van de aangezichtsspieren ontstaat de karakteristieke grijnzende uitdrukking bekend als “risus sardonicus”. Kwijlen, overmatig zweten (hyperhidrose), koorts, prikkelbaarheid, slikproblemen en/of ongecontroleerde plassen of ontlasting gaan hiermee ook gepaard.

Als de ziekte ernstig is, heeft de patiënt last van pijnlijke reflexkrampen die meestal binnen 24-72 uur na de eerste symptomen tot uiting komen. De spasmen treden spontaan op, maar uitlokkende factoren omvatten lawaai, licht of bepaalde handelingen van de patiënt. Door een kramp aan het strottenhoofd (larynxspasme), is de ademhaling soms aangetast. Wanneer krampen ontstaan aan de slokdarm en urinebuis, leidt dit tot slikproblemen (dysfagie) en urineretentie (urine blijft achter in de blaas door gestoorde blaaslediging). Daarnaast ontwikkelt de patiënt zeker bij ernstige symptomen een aparte houding, gekend als opisthotonus. De spieren zijn hierbij dermate gespannen dat de nek en rugspieren gebogen zijn en de patiënt een soort naar achter gerichte houding vertoont. Het autonoom zenuwstelsel werkt bij tetanus evenmin goed, hetgeen resulteert in een hoge bloeddruk (hypertensie), een versnelde hartslag (tachycardie), een instabiele bloeddruk (bloeddrukschommelingen), zweten, hartritmestoornissen en convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn). Patiënten met tetanus zijn mentaal wel alert.

Gelokaliseerde tetanus

Gelokaliseerde tetanus is een mildere vorm van de ziekte. Pijn en stijfheid zijn beperkt tot de plaats van de wonde, met een verhoogde spanning (tonus) in de omringende spieren. Hierbij treedt geen neurologische schade op waardoor de mortaliteit zeer laag is.

Cefalische tetanus

Cefalische tetanus komt zelden voor, maar is wel bijna altijd fataal. De bacterie C. tetani komt dan binnen in het middenoor na een hoofdtrauma of een middenoorontsteking (otitis media). Hersenzenuwafwijkingen, in het bijzonder van de zevende hersenzenuw, zijn hierbij gebruikelijk. Soms ontwikkelt de patiënt hierbij gegeneraliseerde of gelokaliseerde tetanus.

Neonatale tetanus

Neonatale tetanus (tetanus neonatum) is meestal het gevolg van een infectie van de navelstrengstomp bij een onhygiënische bevalling gekoppeld aan een gebrek aan een vaccinatiebescherming van de moeder. De symptomen treden veelal 3 tot 28 dagen op nadat de baby ter wereld is gekomen. Een groeiachterstand, voedingsproblemen, typische grimassen op het gezicht en prikkelbaarheid worden gevolgd door de snelle ontwikkeling van intense stijfheid en spasmen. Deze vorm van tetanus is een belangrijke oorzaak van kindersterfte in ontwikkelingslanden. De mortaliteit bij pasgeborenen met tetanus bedraagt 70%.

Tetanus hydrophobicus

Bij tetanus hydrophobicus blijven de krampen voornamelijk beperkt tot het hoofd en de slikspieren zodat de ziekte sterk lijkt op hondsdolheid (rabiës).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Weinig ziekten lijken in de volledig ontwikkelde vorm op tetanus en de diagnose gebeurt dan ook meestal klinisch. Een specifieke laboratoriumtest is niet voorhanden voor het identificeren van tetanus.

Differentiële diagnose

Enkele aandoeningen bootsen het klinisch beeld van tetanus na:

Behandeling

Verdacht van tetanus

Bij een patiënt die verdacht is met tetanus, is het nodig om elke wonde te reinigen en eventueel te debrideren (dood en beschadigd weefsel verwijderen) en de bron van de toxine te verwijderen. Daarnaast krijgt de patiënt humane tetanus immunoglobuline in combinatie met een intramusculaire injectie (injectie in een spier) van het tetanus toxoïd (antigif: door chemische bewerking ongiftig gemaakt toxine). Als de patiënt al beschermd is, krijgt hij een enkele boosterdosis van het toxoïd.

Zekerheid van tetanus

Wanneer de diagnose van tetanus bevestigd is, krijgt de patiënt ondersteunende medische en verpleegkundige zorg. Patiënten krijgen deze zorgen in een rustige, geïsoleerde, goed geventileerde, verduisterde kamer met een stabiele kamertemperatuur. De patiënt krijgt medicijnen om de spasmen te controleren. Indien de luchtwegen aangetast zijn, is intubatie (het inbrengen van een beademingsbuis via mond of neus in de luchtpijp) en mechanische ventilatie (beademing via machine) nodig. Magnesiumsulfaatinfusie vermindert de behoefte aan spasmolytica (spierverslappers). Antibiotica en antitoxinen (antistoffen tegen toxinen) zijn andere nodige medicijnen, zelfs als de primaire wonde niet duidelijk zichtbaar is. Daarnaast krijgt de patiënt een intramusculaire injectie van humane tetanus immunoglobuline om het circulerende toxine te neutraliseren.

Prognose

Zonder behandeling komt ongeveer 25% van de geïnfecteerde patiënten te overlijden. Het sterftecijfer voor pasgeborenen met onbehandelde tetanus is nog hoger. Met de juiste behandeling komt minder dan 15% van de geïnfecteerde mensen te overlijden. Bij neonatale tetanus zijn de vooruitzichten bijna steeds erg slecht. De meest voorkomende doodsoorzaken zijn aspiratiepneumonie (een longontsteking die ontstaat na het inademen van vreemde materialen, hypoxie (zuurstoftekort in de weefsels), ademhalingsproblemen, een hartstilstand of uitputting. Slechte prognostische indicatoren zijn een korte incubatietijd, een erg jonge of erg oude leeftijd, convulsies, wonden op het hoofd of op het gezicht. Patiënten met gelokaliseerde tetanus hebben een betere prognose; zij herstellen veelal maar wel traag (binnen twee tot vier maanden). Ongecorrigeerde episodes van hypoxie (gebrek aan zuurstof) veroorzaakt door spierkrampen in de keel, leiden tot slot tot onherstelbare schade aan de hersenen.

Complicaties

Complicaties die voortvloeien uit tetanus omvatten:

Preventie ziekte via vaccin

Tetanus is een vermijdbare ziekte. Een vaccin is beschikbaar om deze ernstige infectie te voorkomen. Dit combinatievaccin voorkomt tetanus, pertussis (kinkhoest) (bacteriële infectie waarbij hoesten en ademnood optreden) en difterie (bacteriële infectie waarbij de keel en luchtwegen zijn aangetast). Het vaccin dat om de tien jaar hernieuwd moet worden, is opgenomen in het vaccinatieprogramma van alle ontwikkelde landen. Personen die in een besmette omgeving werken, zoals boeren en dierenartsen, lopen een bijzonder risico en moeten regelmatig boosterinjecties krijgen.
© 2016 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Tetanus bij honden: symptomen, diagnose en behandelingTetanus bij honden: symptomen, diagnose en behandelingTetanus kan ook honden treffen. De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie 'clostridium tetani'. Die gedijt onder meer…
Tetanusinfectie - Oorzaak, symptomen en behandelingTetanusinfectie - Oorzaak, symptomen en behandelingTetanus is een neurologische aandoening die zich kenmerkt door spierspasmen. De oorzaak is een infectie met een toxine p…
Tetanus (klem) bij paarden: symptomen, behandelen, voorkomenTetanus is één van de ziektes waar paarden voor worden ingeënt bij de jaarlijkse vaccinatie. Paarden die niet zijn gevac…
Wanneer een tetanusvaccinatieEen bloedende wond moet natuurlijk altijd goed schoongemaakt worden. Verder moet er bekeken worden hoe diep de wond is e…

Q-koorts: Bacteriële infectie met griepachtige symptomenQ-koorts: Bacteriële infectie met griepachtige symptomenQ-koorts is een bacteriële infectieziekte die wereldwijd voorkomt en tot stand komt door bacteriën die te vinden zijn in…
Necrotiserende fasciitis: Necrose door vleesetende bacterieNecrotiserende fasciitis: Necrose door vleesetende bacterieNecrotiserende fasciitis is een snel uitbreidende acute ontsteking van het onderhuids weefsel. De ziekte, die het gevolg…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 25 december 2016
  • Clinical Presentation, http://emedicine.medscape.com/article/229594-clinical-presentation#showall
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Differential Diagnoses, http://emedicine.medscape.com/article/229594-differential-diagnoses#showall
  • Overview, http://emedicine.medscape.com/article/229594-overview#showall
  • Symptoms and Complications, https://www.cdc.gov/tetanus/about/symptoms-complications.html
  • Tetanus - the disease, http://www.who.int/immunization/topics/tetanus/en/index1.html
  • Tetanus, boek: Clinical Medicine, Door: Parveen Kumar, Michael Clark, Uitgever: Elsevier, ISBN: 9780702029936, blz. 134-135
  • Tetanus, http://www.kindengezin.be/gezondheid-en-vaccineren/ziek/tetanus/#Vaccinatie
  • Tetanus, http://www.rivm.nl/Onderwerpen/T/Tetanus
  • Tetanus, https://medlineplus.gov/ency/article/000615.htm
  • Afbeelding bron 1: Geralt, Pixabay
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 06-04-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.