Q-koorts: Bacteriële infectie met griepachtige symptomen

Q-koorts is een bacteriële infectieziekte die wereldwijd voorkomt en tot stand komt door bacteriën die te vinden zijn in heel wat mogelijke besmette dieren. Meestal ontstaan milde, griepachtige symptomen, maar soms tast de ziekte de longen, de lever, het hart en/of andere lichaamsdelen aan. Een snelle behandeling met antibiotica is vereist om een langdurig verloop van de ziekte met bijhorende complicaties te voorkomen. Edward Derrick beschreef voor het eerst de ziekte in 1937. De letter Q staat voor “query”, de Engelse term voor “vraag”. Dit stamt uit de tijd dat onderzoekers nog geen oorzaak vonden voor de aandoening. F. Burnet, een Australisch viroloog (1899–1985), is de ontdekker van Coxiella burnetii, de verwekker van Q-koorts.

• Synoniemen Q-koorts
• Epidemiologie bacteriële infectie
• Oorzaken Q-koorts: Bacterie van besmette dieren
• Risicogroepen
• Symptomen: Griepachtige of ernstige symptomen aan longen en/of lever
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via antibiotica
• Prognose
• Complicaties
• Preventie ziekte

Synoniemen Q-koorts

Q-koorts is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• balkangriep
• kala-azar
• query-koorts

Epidemiologie bacteriële infectie

De ziekte komt wereldwijd voor, maar in Spanje en Zuid-Frankrijk is de prevalentie het hoogst. In Nieuw-Zeeland komt de ziekte voorts niet voor. Verder heeft de ziekte een voorliefde voor de lente en de vroege zomermaanden, al is de bacteriële infectie tijdens alle seizoenen mogelijk. Volwassenen zijn vaker dan kinderen getroffen; de piekleeftijd tijdens de diagnose is 45-50 jaar. De bacteriële infectieziekte komt tot slot even vaak bij mannen als bij vrouwen voor.

Oorzaken Q-koorts: Bacterie van besmette dieren

Bacterie Coxiella burnetti

Q-koorts is een zoönose (ziekte die van een dier naar een mens is overgebracht). Het organisme Coxiella burnetii is de veroorzaker van de infectie. De bacteriën infecteren eerst diverse dieren die geen ziektesymptomen vertonen, zoals geiten, geleedpotigen, honden, katten, knaagdieren, schapen, teken, vee en vogels. Geïnfecteerde dieren scheiden deze bacteriën uit via hun geboren dieren (placenta en vruchtwater), ontlasting, urine en melk. C. burnetii overleeft in extreme omstandigheden voor lange periodes en vormt hierdoor sporen.

Overdracht

De verspreiding bij mensen gebeurt af en toe door een besmette tekenbeet. Mensen krijgen de infectie eveneens door het inademen van besmette druppeltjes lucht of stof die zijn vrijgegeven door besmette dieren (bijvoorbeeld tijdens een bevalling of het slachten), door besmette deeltjes die in contact komen met de ogen of de huid (bijvoorbeeld via een snede) of door het drinken van ongepasteuriseerde melk van besmette koeien. De infectueuze dosis (dosis om ziek te worden) is zeer klein, zodat nauwelijks contact met besmette dieren nodig is om de ziekte te krijgen. Zo heeft een uitbraak van Q-koorts zich reeds voorgedaan in een dorp waar een besmet schaap was overleden.

Risicogroepen

Boeren, dierenartsen, vleesverpakkers, laboranten die werken met Coxiella burnetii, veehouders en werknemers die tewerkgesteld zijn in de zuivelindustrie en in slachthuizen lopen een verhoogd risico op een besmetting met Coxiella burnetti en de daaropvolgende Q-koorts.

Symptomen: Griepachtige of ernstige symptomen aan longen en/of lever

Milde, griepachtige symptomen

Niet alle patiënten die een besmetting oplopen, presenteren zich met symptomen. Is dit wel het geval, dan beginnen de symptomen van Q-koorts sluipend en dit twee tot vier weken nadat de besmetting is opgetreden. Koorts gaat gepaard met griepachtige symptomen zoals een droge hoest, misselijkheid, braken, diarree, rillingen, zweten, keelpijn, gewichtsverlies, gewrichtspijn, spierpijn en hoofdpijn. De acute maar milde ziektesymptomen verdwijnen meestal spontaan, maar soms ontwikkelen patiënten ernstigere symptomen.

Ernstige symptomen aan longen en/of lever

Af en toe treedt een longontsteking (pneumonie) op. De atypische longontsteking die vooral voorkomt in Amerika, gaat dan gepaard met onder andere hoge koorts, hevige hoofdpijn, pijn op de borst en een neusafscheiding. Een leverontsteking (hepatitis) behoort ook tot de mogelijkheden en komt vooral voor in Europa. De patiënt heeft hierbij buikpijn, een huiduitslag en een gele verkleuring van de huid en slijmvliezen (geelzucht).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een patiënt met griepachtige symptomen en symptomen van een leverontsteking, een longontsteking en/of een ontsteking van de binnenkant van het hart en de hartkleppen lijdt mogelijk aan Q-koorts.

Diagnostisch onderzoek

De bevestiging van de diagnose van Q-koorts gebeurt aan de hand van een bloedonderzoek.

Differentiële diagnose

De diagnose van Q-koorts is niet altijd eenvoudig omdat de griepachtige symptomen bij vele andere aandoeningen optreden. Enkele veel voorkomende aandoeningen die de arts wel eens verwart met Q-koorts omvatten:

• een cytomegalie-infectie (veroorzaakt door het cytomegalovirus)
• een Hodgkin-lymfoom (kanker van lymfesysteem met vergrote lymfeklieren, koorts en vermoeidheid)
• een legionella infectie (veteranenziekte: ernstige longaandoening door bacteriën in water)
• een non-Hodgkin lymfoom (kanker in lymfocyten van immuunsysteem met vergrote lymfeklieren en algemene symptomen)
• een rickettsia-infectie
• electieve abortus
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• influenza (griep)
• koorts van onbekende oorsprong
• sarcoïdose (auto-immuunaandoening die de huid, ogen, longen en het zenuwstelsel aantast)

Behandeling via antibiotica

Bij veel patiënten is een medische behandeling niet vereist; zij herstellen spontaan van Q-koorts. Is een behandeling bij acute Q-koorts wel vereist, dan krijgt de patiënt een antibioticum dat hij gedurende één à twee weken inneemt. Dit antibioticum vermindert de duur van de acute ziektesymptomen. Bij chronische Q-koorts is een combinatie van meerdere antibiotica vereist. Wel zijn deze geneesmiddelen niet direct in staat om de infectie uit te roeien. Daarom is het vaak nodig om bij een chronisch verloop van de ziekte gedurende vele maanden tot jaren medicijnen in te nemen. De arts controleert patiënten regelmatig of de infectie niet is teruggekeerd.

Prognose

De vooruitzichten voor patiënten die een snelle behandeling krijgen, zijn over het algemeen goed. Chronische Q-koorts vereist een langdurige behandeling met antibiotica.

Complicaties

Chronische Q-koorts

Af en toe ontstaat een chronisch verloop van de infectie. Chronische Q-koorts komt vaker voor bij patiënten met hart- en vaatziekten, bloedvatafwijkingen of patiënten met een verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld als gevolg van chemotherapie, hiv / aids, …). Chronische Q-koorts is soms wel ernstig, en is potentieel dodelijk wanneer de patiënt geen correcte behandeling krijgt. Volgende complicaties zijn hierbij mogelijk:

• een ontsteking van de binnenkant van het hart (endocarditis)
• een ontsteking van de hartspier (myocarditis)
• een ontsteking van de middelste laag van het oog (uveïtis)
• een ontsteking van het beenmerg (osteomyelitis)
• een spontane abortus of vroeggeboorte
• het acute respiratory distress syndroom (longaandoening)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom
• plaatselijke infecties

Rillingen, vermoeidheid, nachtelijk zweten, langdurige koorts en kortademigheid zijn enkele veel voorkomende symptomen die met deze complicaties gepaard gaan.

Zwangere vrouwen
Vrouwen die besmet zijn tijdens de zwangerschap lopen een verhoogd risico op een miskraam, een doodgeboorte, een vroeggeboorte of een laag geboortegewicht van de baby.

Preventie ziekte

In België en Nederland is geen vaccin tegen Q-koorts beschikbaar. Mensen die werken met mogelijk besmette dieren moeten regelmatig de handen grondig wassen, nieuwe wonden reinigen, alle bestaande wonden bedekken en geschikte beschermende kleding dragen (waterdichte handschoenen en een veiligheidsbril). Verder is het niet verstandig om in potentieel besmette gebieden te gaan eten. Dierlijke geboorteproducten behandelen mensen tot slot op de juiste manier en gooien ze meteen weg. Tekenbeten vermijden gebeurt onder andere door het gebruiken van DEET-producten. Ongepasteuriseerde melk en zuivelproducten vermijden mensen, en mensen komen evenmin in contact met het bloed, de ontlasting of de urine van besmette dieren. Zwangere vrouwen vermijden tot slot best contact met schapen en lammeren.