Toxoplasmose: Infectie met symptomen aan hersenen en ogen

Toxoplasmose is een infectie die veroorzaakt is door de parasiet Toxoplasma gondii. Eén van de bekendste overdrachtsvormen is het contact met kattenbakvulling, maar de verspreiding van de parasiet gebeurt ook nog op andere manieren. Toxoplasmose tast vooral patiënten met een verzwakt immuunsysteem aan. Maar ook zwangere vrouwen lopen het risico op ernstige symptomen wanneer ze de infectie oplopen. De symptomen variëren in ernst, maar mogelijk zijn de hersenen, de longen, het hart, de ogen of de lever getroffen door de parasiet. De ziekte is goed met medicijnen te behandelen, al is bij patiënten met een gezond immuunsysteem niet altijd een medische behandeling vereist. Wel treden bij een aantal patiënten mogelijk ernstige complicaties op, vooral aan de ogen. Dankzij enkele preventieve maatregelen valt toxoplasmose te voorkomen.

• Synoniemen toxoplasmose
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken infectie: Parasiet Toxoplasma gondii
• Symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen of lever
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie via maatregelen rond de voeding en hygiëne

Synoniemen toxoplasmose

Toxoplasmose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• kattenbakziekte
• kattenziekte

Epidemiologie aandoening

In Europa bedraagt de jaarlijkse incidentie van toxoplasmose 1-10 op 10.000 baby’s. De incidentie van congenitale toxoplasmose in Nederland bedraagt naar schatting 2 op de 1000 zwangerschappen.

Oorzaken infectie: Parasiet Toxoplasma gondii

De intracellulaire protozoaire parasiet Toxoplasma gondii veroorzaakt toxoplasmose. De seksuele cyclus van de parasiet vindt plaats in de darmen van de definitieve gastheer, de kat, waar het oöcysten (soort eitjes) produceert. Na een periode van rijping, groeien deze oöcysten uit tot de bron van besmetting voor volgende gastheren die deze kunnen innemen. De verspreiding van de infectie vindt plaats in de secundaire systemen waaronder mensen, rundvee, schapen, varkens, knaagdieren en vogels. Na een succesvolle immuunreactie valt de infectie te controleren, maar slapende parasieten blijven wel gedurende jaren ingekapseld in gastheerweefsel. De levenscyclus is voltooid wanneer vleesetende katachtigen besmet dierlijk weefsel eten. Mensen lopen de infectie op door contact met besmette kattenuitwerpselen (aarde in de tuin, kattenbak, plantenbak, zandbak, …), of door het eten van onvoldoende verhit of rauw besmet vlees zoals tartaar, carpaccio of filet américain. Ongewassen groenten of fruit zijn via de bodem eveneens mogelijk besmet met oöcysten uit kattenuitwerpselen. Ook een transplacentale infectie (van moeder op kind) komt voor. Af en toe gebeurt de besmetting via een orgaantransplantatie of bij een bloedtransfusie.

Symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen of lever

Verworven toxoplasmose

Milde symptomen
De meeste infecties zijn asymptomatisch of anders heeft een patiënt slechts milde symptomen die vergelijkbaar zijn met deze van klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheiden lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt). De incubatietijd (tijd tussen het oplopen van de besmetting en het tot stand komen van de symptomen) van toxoplasmose bedraagt 10 tot 23 dagen. Symptomatische patiënten hebben meestal gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), vooral in het hoofd en de nek. Hierbij ontwikkelt de patiënt koorts, keelpijn, spierpijn, hoofdpijn en algehele malaise (een algemeen ziek gevoel). Pijn aan de oksel behoort hierbij eveneens tot de mogelijke tekenen. Een vergrote lever en milt en een huiduitslag zijn andere mogelijke kenmerken van de ziekte.

Ernstige symptomen
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen het meeste risico op ernstige infecties met T. gondii. Dit zijn patiënten die lijden aan een hiv-infectie of AIDS, chemotherapie krijgen of immuunsysteem onderdrukkende medicatie (immunosuppressiva) nemen. Verwardheid, koorts, hoofdpijn, een wazig gezichtsvermogen als gevolg van een ontsteking van het netvlies en vaatvlies (choroïdoretinitis) en epileptische aanvallen zijn kenmerkend voor patiënten die meer ernstige symptomen ervaren. Andere symptomen zijn een ontsteking van de lever (hepatitis), een longontsteking (pneumonie), een ontsteking van de hartspier (myocarditis). Wanneer de ogen getroffen zijn (parasitaire ooginfectie) ontstaan volgende klachten: drijvers zien, een blinde vlek (scotoom) zien, een verminderd, vertroebeld of wazig gezichtsvermogen (plotseling of geleidelijk, afhankelijk van de plaats van de infectie), lichtschuwheid (fotofobie), oogpijn, een verminderde gezichtsscherpte en vervormde beelden zien (metamorfopsie).

Congenitale (aangeboren) toxoplasmose

Congenitale toxoplasmose verloopt eveneens mogelijk asymptomatisch, maar de patiënt presenteert zich soms met ernstige ziekteverschijnselen. Af en toe komt een baby voor of rond de geboorte te overlijden, of gebeurt tijdens de zwangerschap reeds een miskraam. Aanwezige symptomen bij levend geborenen zijn vooral neurologisch gerelateerd en omvatten een erg klein hoofd (microcefalie), een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel), een ontsteking van de hersenen (encefalitis), epileptische aanvallen (convulsies) en een verstandelijke handicap. Choroïdoretinitis komt hierbij vaak voor waardoor een patiënt slechtziend of zelfs blind is. Endocriene stoornissen zijn tevens gemeld, waarvan een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) het bekendste voorbeeld is. Daarnaast lijden pasgeborenen met toxoplasmose soms aan hepatitis (een leverontsteking). Koorts, een huiduitslag (erytheem), geelzucht (icterus), een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie), een tekort aan rode bloedcellen (anemie), een vergrote lever (hepatomegalie), een vergrote milt (splenomegalie) gaan gepaard met deze leverproblemen. Doofheid is tot slot een ander gemeld symptoom bij aangeboren toxoplasmose.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van toxoplasmose gebeurt door middel van een bloedonderzoek. Deze bloedtest zoekt naar specifieke antilichamen die het lichaam produceert om de infectie te bestrijden. Zwangere vrouwen krijgen een vruchtwaterpunctie wanneer ze vijftien weken zwanger zijn. Dit onderzoek onthult de infectie, maar bepaalt niet de ernst die de baby hiervan ondervindt of zal ondervinden. Een CT-scan en MRI-scan van het hoofd, een oogonderzoek en een biopsie van de hersenen (stukje hersenweefsel wegnemen en dit in een laboratorium microscopisch laten onderzoeken) zijn andere mogelijke diagnostische onderzoeken.

Differentiële diagnose

Voor een arts is het niet altijd eenvoudig om de diagnose van toxoplasmose te stellen. Hij verwart namelijk de aandoening soms met volgende ziekten omdat het ziektebeeld gelijkaardig is:

• de kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
• een cytomegalie-infectie
• een hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• een lymfatisch lymfoom
• herpes simplex
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• klierkoorts
• lepra
• listeriose
• uitgezaaide kanker met onbekende primaire plaats

Behandeling via medicatie

Bij gezonde patiënten is een behandeling voor verworven toxoplasmose niet nodig. Bij mensen met ernstige symptomen (zoals oogproblemen) en bij zwangere vrouwen is medicatie nodig, hetgeen bestaat uit antibiotica en een medicijn tegen malaria. Ontstekingsremmende geneesmiddelen zijn bovendien nuttig om complicaties van het ontstekingsproces in het oog te minimaliseren of voorkomen. De behandeling bij aangeboren toxoplasmose is afhankelijk van de aanwezige symptomen, en zet de arts zo snel mogelijk in.

Prognose

Dankzij de behandeling herstellen de meeste patiënten met een gezond immuunsysteem goed. De gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie) en vermoeidheid houden soms wel maanden aan nadat de infectie is opgetreden.

Complicaties

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem komen soms te overlijden als gevolg van toxoplasmose.

Volgende oogaandoeningen zijn complicaties van toxoplasmose:

• aanhoudende glasvochttroebelingen
• cystoïd maculaoedeem (zwelling door vochtophoping in de gele vlek)
• een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)
• epiretinale membraan
• het afsterven van de oogzenuw (opticusatrofie)
• posterieure synechie (verklevingen tussen oogstructuren)
• retinale occlusie (verstopping van bloedvaten van het netvlies)
• retinale perivasculitis
• staar: vertroebeling van de ooglens (cataract)
• tractie netvliesloslating

Preventie via maatregelen rond de voeding en hygiëne

Voeding

• Bij het invriezen van vlees, moet dit ingevroren worden vanaf -20°C gedurende ten minste één week.
• Enkel gestoofd of goed doorbakken vlees zijn aanbevolen. Het vlees mag met andere woorden niet meer roze zien aan de binnenkant. Niet aanbevolen zijn carpaccio, rosbief en steak tartaar.
• Groenten en fruit moeten steevast goed gewassen en gespoeld worden alvorens dit te consumeren. Rauwe groenten bevatten soms de parasiet dus hiervoor is voorzichtigheid geboden.
• Het eten van rauwe eieren is bovendien uit den boze.
• Het consumeren van schaaldieren, weekdieren, oesters, sushi of rauwe vis is evenmin goed.

Hygiëne

• Bij het tuinieren en werken met aarde is het het best om handschoenen te dragen en daarna de handen te wassen (goede handhygiëne)
• Het grondig reinigen van oppervlakten en gereedschappen die met rauw vlees in contact zijn gekomen, is een noodzaak.
• Het is aanbevolen om de handen en nagels steeds grondig met water en zeep te wassen voor en na iedere maaltijd, na het aanraken van grond en na het verwerken van vlees.
• Het is daarenboven aangeraden om regelmatig de vaat- en handdoeken in de keuken te vervangen.
• Het verschonen van de kattenbak is dagelijks nodig. Zwangere dames zijn erg voorzichtig en gebruiken hiervoor handschoenen, of anders laten ze andere mensen deze taak vervullen.
• Katten mogen niet op speelplaatsen en (publieke) zandbakken komen want de ontlasting van deze dieren is mogelijk besmet met de parasiet.

Lees verder

• Congenitale (aangeboren) toxoplasmose: Infectie bij baby's
• Oculaire toxoplasmose: Parasitaire ooginfectie
• Oogparasieten: Soorten en types van parasitaire ooginfecties
• Ooginfecties door bacteriën, schimmels en virussen
• Ooginfecties door parasieten: Parasitaire infecties aan ogen