Hersenabces: Verzameling van pus in hersenen

Een hersenabces is een verzameling van pus, immuuncellen, en ander materiaal dat zich ophoopt in de hersenen, meestal als gevolg van een bacteriële infectie of schimmelinfectie. Sommige doelgroepen, vaak met een verzwakt immuunsysteem, krijgen sneller te maken met één of meer hersenabcessen. Enkele algemene symptomen en neurologische tekenen, zoals mentale veranderingen en epileptische aanvallen, gaan gepaard met een hersenabces. Medicatie en/of een operatie zijn voorhanden om het abces weg te krijgen. Een snelle behandeling is nodig, want een uitgebleven of late behandeling leidt veelal tot de dood of andere, ernstige complicaties. De vooruitzichten van patiënten met een hersenabces zijn variabel maar meestal niet zo goed.

• Epidemiologie hersenabces
• Oorzaken abcesvorming: Bacteriën en schimmels
• Risicofactoren aandoening
• Algemene en neurologische symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie of operatie
• Prognose van verzameling van pus in de hersenen
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie hersenabces

Een hersenabces is meer dan tien keer zeldzamer dan een hersentumor. Vooral in ontwikkelde landen komen hersenabcessen voor. De aandoening komt voorts vaker bij mannen dan bij vrouwen voor. Vaak verschijnt een hersenabces voor veertigjarige leeftijd.

Oorzaken abcesvorming: Bacteriën en schimmels

Abcesvorming

Hersenabcessen komen vaak voor wanneer bacteriën of schimmels een deel van de hersenen infecteren, wat leidt tot zwelling en irritatie (ontsteking). Geïnfecteerde hersencellen, witte bloedcellen, levende en dode bacteriën of schimmels te verzamelen zich in een gebied van de hersenen. Rond dit gebied vormt zich een abces.

Bacteriën en schimmels

De bacteriën of schimmels die een hersenabces veroorzaken, bereiken de hersenen via het bloed, of ze bereiken ze rechtstreeks bijvoorbeeld bij een hersenoperatie. Typische bacteriën die een hersenabces veroorzaken zijn Streptococcus anginosus en Bacteroides soorten (neusbijholten en tanden) en stafylokokken (penetrerend trauma). Gemengde infecties komen vaak voor. Vaak vindt de arts geen onderliggende oorzaak of bron van een hersenabces. De meest voorkomende bron is een longinfectie. Minder vaak vormt een hartinfectie de oorzaak.

Risicofactoren aandoening

Volgende risicofactoren verhogen de kans op het ontwikkelen van een hersenabces:

• aangeboren hartaandoeningen
• een chronische ziekte, zoals kanker
• een verzwakt immuunsysteem (zoals bij AIDS-patiënten)
• immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken), zoals corticosteroïden (sterke ontstekingsremmende medicijnen) of chemotherapie

Algemene en neurologische symptomen

De symptomen van een hersenabces ontwikkelen zich bij een aantal patiënten snel in enkele uren of dagen. Bij andere patiënten verschijnen de symptomen echter geleidelijk over een aantal weken. Meestal ontwikkelt de patiënt slechts één abces, maar bij patiënten met hiv of aids, zijn meerdere abcessen mogelijk. De patiënt ontwikkelt zowel algemene als neurologisch gerelateerde symptomen. Bij twee derde van de patiënten houden deze symptomen minder dan twee weken aan.

Algemene symptomen
Algemene symptomen die gepaard gaan met een hersenabces omvatten:

• aanhoudend hikken
• braken en misselijkheid
• een stijve nek
• hoofdpijn (komt het vaakst voor)
• koorts en rillingen
• zwakte

Neurologische symptomen

Symptomen die optreden als gevolg van de neurologische schade zijn:

• ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen)
• een halfzijdige verlamming (hemiparese)
• een verlies van het zicht in één gezichtshelft (hemianopsie) andere veranderingen in het gezichtsvermogen
• een verlies van spierfunctie (typisch aan één zijde)
• een verminderd gevoel
• epileptische aanvallen
• taalproblemen en spraakstoornis (afasie)
• veranderingen in de mentale toestand, zoals verwardheid, een trage reactie of vertraagd denken, concentratieproblemen of slaperigheid; dit wijst vaak op een zwelling in de hersenen (hersenoedeem)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt krijgt een neurologisch onderzoek, hetgeen problemen met de hersenfunctie en een verhoogde intracraniële druk (druk in de schedel) aangeeft.

Diagnostisch onderzoek

Bij een bloedonderzoek komen ook afwijkingen aan het licht, met name een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose) en een verhoogde bezinkingssnelheid. Andere beeldvormende onderzoeken die nodig zijn, zijn een CT-scan, MRI-scan en/of elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje) van het hoofd en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto).

Differentiële diagnose

Bij het stellen van de diagnose van een hersenabces, is het belangrijk om zeker te zin van de aandoening, omdat het klinisch beeld hiervan mogelijk sterk lijkt op volgende ziekten: bacteriële cryptokokkose

• cysticercose (varkensworminfectie in verschillende weefsels)
• een epiduraal abces (ontsteking met pus in schedel of ruggenmerg)
• een mycotisch aneurysma (uitstulping van een deel van een slagader)
• focale encefalitis (ontsteking van de hersenen)
• hersenkanker (primair of door uitzaaiingen)
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• septische cerebrale embolieën die een infarct veroorzaken
• septische dureale sinustrombose

Behandeling via medicatie of operatie

Een hersenabces is een medische noodsituatie. De druk in de schedel is namelijk dermate hoog dat dit soms levensbedreigend is. Een ziekenhuisverblijf is meestal vereist totdat de toestand van de patiënt weer stabiel is. Bij de behandeling werken een neurochirurg en een microbioloog samen.

Medicatie
Streptokokken en anaerobe infecties behandelt de arts met antibiotica, soms met meerdere soorten. Antimycotica zijn schimmeldodende medicijnen die de arts inzet voor het behandelen van een hersenabces veroorzaakt door schimmels.

Medicatie is aanbevolen in volgende omstandigheden:

• een abces diep in de hersenen
• een abces en de aanwezigheid van meningitis
• een klein abces (minder dan 2 cm)
• meerdere abcessen (zeldzaam)
• shunts in de hersenen voor een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel) (in sommige gevallen moet de arts de shunt tijdelijk verwijderen of vervangen)
• toxoplasmose (symptomen aan hersenen en ogen) bij een patiënt met HIV

Verder zijn diuretica (plaspillen) en steroïden inzetbaar om de zwelling van de hersenen te verminderen.

Operatie

Soms is een chirurgische decompressie (druk verlichten) nodig:

• de behandeling met medicijnen is niet succesvol is (het abces verkleint niet)
• de verhoogde druk in de hersenen blijft aanwezig of verergert
• het hersenabces bevat gas (geproduceerd door sommige soorten bacteriën)
• het hersenabces breekt open (openscheuren)

Bij de operatie opent de chirurg de inhoud van de schedel (craniotomie, waardoor de hersenen vrijkomen. Daarna voert hij het vocht van het abces af (drainage). Vaak zijn laboratoriumtesten nodig om de vloeistof verder te onderzoeken. Dit helpt bij het identificeren van de oorzaak van de infectie, zodat de arts de juiste antibiotica of antischimmelmiddelmedicijnen kan voorschrijven.

Wanneer het abces zich diep in de hersenen bevindt, is een naaldaspiratie nodig. Hierbij zuigt de arts met behulp van een naald de abcesvloeistof op, wat geleid is door een CT- of MRI-scan. Tijdens deze procedure injecteert hij de medicijnen direct in het abces.

Prognose van verzameling van pus in de hersenen

Indien onbehandeld, is een hersenabces bijna altijd dodelijk. Ondanks de behandeling blijft de mortaliteit hoog. Ongeveer één op de vier patiënten met een hersenabces komt hieraan te overlijden. De resultaten van de behandeling zijn beter wanneer de patiënt snel een behandeling krijgt. Epilepsie is gebruikelijk bij overlevenden. Sommige patiënten ervaren ook andere neurologische schade op lange termijn na de operatie.

Complicaties

Complicaties van een hersenabces omvatten:

• een terugkerende infectie
• epileptische aanvallen
• hersenschade
• meningitis (ernstig en levensbedreigend)

Preventie

Het risico op het ontwikkelen van een hersenabces valt te minderen door zich snel te laten behandelen bij een infectie of bij andere gezondheidsproblemen. Verder krijgen patiënten met bepaalde hartaandoeningen vooraf aan een tandheelkundige of een andere medische behandeling of ingreep reeds antibiotica om het risico op een infectie te verminderen.

Lees verder

• Abces (zakje met pus door bacteriële infectie) afvoeren
• Abces in huid of lichaam: Pus door infectie met bacteriën