Erfelijk angio-oedeem: Onderhuidse zwelling van gezicht

Erfelijk angio-oedeem is een zeldzame maar ernstige erfelijke aandoening. De ziekte veroorzaakt een onderhuidse zwelling, hoofdzakelijk van het gezicht, de bovenste luchtwegen en de ingewanden. Diverse uitlokkende factoren zoals medische aandoeningen en behandelingen alsook omgevingsfactoren zijn gekend voor deze ziekte. De arts voert meerdere onderzoeken uit om de diagnose van angio-oedeem te bevestigen, al vormt het stellen van de diagnose vaak wel een medische uitdaging. De behandelingsmogelijkheden van erfelijk angio-oedeem bestaan uit medicijnen, al is de ziekte soms wel moeilijk te behandelen. In sommige gevallen leidt deze aandoening tot de dood.

• Epidemiologie erfelijk angio-oedeem
• Oorzaken: Tekort van eiwit door genetische verandering
• Risicofactoren aanvallen
• Symptomen: Zwelling van gezicht, buik en bovenste luchtwegen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose ziekte is variabel
• Complicaties aandoening

Epidemiologie erfelijk angio-oedeem

Erfelijk angio-oedeem komt voor bij ongeveer 1 op 10.000 tot 1 op de 50.000 mensen. Dit vertegenwoordigt ongeveer 2% van de klinische gevallen van angio-oedeem. De leeftijd van het starten van de symptomen van erfelijk angio-oedeem is sterk variabel, maar meer dan twee derde van de patiënten kreeg symptomen voor de leeftijd van vijftien jaar. De ziekte kent geen raciale, etnische of seksuele voorliefde.

Oorzaken: Tekort van eiwit door genetische verandering

Genetische verandering

Erfelijk angio-oedeem is een uiterst zeldzame autosomale dominante aandoening als gevolg van een wijziging van een gen dat het eiwit “C1-remmer” (C1 inhibitor) regelt. Door de genmutatie ontstaat namelijk een erfelijke deficiëntie (tekort) van het eiwit “C1 esterase inhibitor (Cl-INH)”, een onderdeel van het complementsysteem waardoor het eiwit onvoldoende of juist functioneert. Hierdoor zijn de bloedvaten aangetast. Bij een aanval van erfelijk angio-oedeem, ontstaat een snelle zwelling van diverse lichaamsdelen. Meestal is een familiegeschiedenis van de aandoening aanwezig, al zijn deze zich niet altijd bewust van de aanwezigheid van de ziekte of weten ze niet steeds dat een familielid onverwacht, plotseling en vroegtijdig is overleden als gevolg van erfelijk angio-oedeem.

Erfelijkheid

Een kind heeft vijftig procent kans op het erven van deze ziekte als één van zijn of haar ouders lijdt aan erfelijk angio-oedeem. Bij circa 20% van de patiënten ontstaat de ziekte spontaan, en is geen familiegeschiedenis van erfelijk angio-oedeem aanwezig. Deze patiënten kunnen echter ook de ziekte doorgeven aan het nageslacht.

Risicofactoren aanvallen

De meeste aanvallen gebeuren spontaan, zonder aanwijsbare reden, maar volgende uitlokkende factoren van aanvallen van angio-oedeem zijn bekend. Deze richten zich op medische aandoeningen en behandelingen alsook op omgevingsfactoren.

Medische aandoeningen en behandelingen
Volgende medische aandoeningen en behandelingen lokken soms een aanval van angio-oedeem uit:

• ACE-remmers (medicijnen tegen een hoge bloeddruk)
• chirurgie
• een aandoening, zoals een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) of griep
• een infectie
• een klein trauma
• een tandheelkundige behandeling (kwetsbaar voor aanvallen aan het strottenhoofd)
• hormonen: Bij vrouwen nemen de aanvallen soms toe tijdens de menstruatie, de zwangerschap en het geven van borstvoeding. Het gebruik van oestrogeen afgeleide geneesmiddelen, zoals orale anticonceptiva (via de mond ingenomen medicijnen tegen een zwangerschap) en hormoonvervangende therapie gaat eveneens gepaard met een toename in frequentie en ernst van aanvallen.

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren zijn bekend voor erfelijk angio-oedeem:

• angst
• langdurig staan of steeds terugkerende dagelijkse activiteiten zoals scheppen, typen, met de hamer werken, langdurig schrijven, het duwen van een grasmaaier …
• spanning

Naast de erfelijke vorm van angio-oedeem bestaat er ook een verworven vorm van angio-oedeem.

Symptomen: Zwelling van gezicht, buik en bovenste luchtwegen

Erfelijk angio-oedeem presenteert zich met aanvallen van niet-jeukende cutane angio-oedeem (maar geen urticaria). Dit houdt in dat een zwelling ontstaat van voornamelijk het gezicht (zwelling van het gezicht), de lippen, de mond en de ogen, maar ook van mogelijk de handen (gezwollen handen), de armen (gezwollen armen), de voeten (gezwollen voeten), de benen, de genitaliën (geslachtsorganen), de billen, het darmkanaal en de bovenste luchtwegen. Deze zwelling houdt mogelijk twee tot vijf dagen aan. De frequentie en de ernst van de aanvallen varieert sterk onder patiënten, en zelfs onder familieleden. Bij ongeveer één op de vier patiënten gaat een niet-specifieke rode huiduitslag (erytheem) vooraf aan een aanval van angio-oedeem, al is dit geen diagnostisch criterium. Ook een brandend, tintelend gevoel is gerapporteerd vlak voor het krijgen van een aanval.

Huid

Deze zwelling verschijnt in tegenstelling tot netelroos (huidziekte met jeukende bultjes) in de onderhuidse weefsels in plaats van op de huid. De zwelling zijn vaak ernstiger in de late kindertijd en adolescentie. De zwelling aan de voeten en handen is ongemakkelijk, en is mogelijk zeer pijnlijk. De patiënten zijn vaak niet in staat om deel te nemen aan de normale dagelijkse activiteiten.

Buik

Erfelijk angio-oedeem tast mogelijk de buikorganen aan (intestinaal oedeem). Hierbij zijn de maag, de darmen, de blaas en de urethra (urinebuis) getroffen. Dit gaat gepaard met terugkerende (ondraaglijke) buikpijn, buikkrampen (kolieken), een opgezette buik, braken, diarree, constipatie en uitdroging (dehydratie). Af en toe treedt zelfs ascites (vochtophoping in de buik) of een hypvolemische shock (onvoldoende bloedvolume in het lichaam) op door de zwelling van de ingewanden. Buikpijn is een typisch kenmerk van erfelijk angio-oedeem want dit symptoom treedt zelden op bij andere soorten angio-oedeem.

Bovenste luchtwegen

Bij sommige patiënten zijn het strottenhoofd (larynx) en de tong aangetast door angio-oedeem, hetgeen resulteert in een tongzwelling (macroglossie), een gezwollen keel, plotselinge heesheid, uvulitis (gezwollen huig van de tong), hoesten en een verstopping van de bovenste luchtwegen. Dit leidt tot een plotselinge dood als gevolg van verstikking.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Omdat de ziekte zeer zeldzaam is, is het niet ongewoon dat patiënten pas laat een diagnose krijgen. Veel patiënten krijgen te horen dat de frequente en ernstige buikpijn van psychosomatische aard is, wat resulteert in psychiatrisch onderzoek. Ook gebeurt vaak een onnodige kijkoperatie bij patiënten met intestinale oedeem omdat dit een chirurgische noodsituatie nabootst. Tijdens een aanval van angio-oedeem, voert de arts best een bloedonderzoek uit om de aandoening te bevestigen. Verder krijgen familieleden met erfelijk angio-oedeem een onderzoek om de ziekte tijdig op te sporen.

Beeldvormende onderzoeken zijn tevens inzetbaar voor de diagnose van erfelijk angio-oedeem. Zo is een röntgenfoto van de buik nuttig tijdens de aanvallen van gastro-intestinale oedeem. Hierop bemerkt de arts dan ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen). Via een abdominale echografie (echografie van de buik) of computertomografie (CT-scan) identificeert de arts een oedemateuze verdikking van de darmwand, een vloeistoflaag rond de darmen en grote hoeveelheden vrij buikvliesvocht.

Differentiële diagnose
De diagnose van deze zeldzame ziekte is mogelijk, en daarom moet de arts volgende aandoeningen uitsluiten alvorens de diagnose van erfelijk angio-oedeem te bevestigen:

• angio-oedeem
• cholinerge urticaria (netelroos veroorzaakt door warmte)
• chronische urticaria
• contact urticaria syndroom
• dermografisme urticaria
• druk urticaria
• reactie op medicijnen
• urticariële vasculitis
• zonne-urticaria (huiduitslag na blootstelling aan uv-stralen)

Behandeling via medicatie

De acute behandeling gebeurt met C1 esterase remmer concentraten en vers bevroren plasma. Adrenaline, antibiotica, antihistaminica (geneesmiddelen tegen allergieën) en corticosteroïden (sterke ontstekingsremmende medicijnen) zijn vaak niet effectief. Een onderhoudsbehandeling met de anabole steroïde stanozolol (of danazol) stimuleert een toename van de leversynthese van C1 esterase inhibitor, maar dit mag niet gebruikt worden bij kinderen en tevens ervaren vrouwen soms ernstige bijwerkingen door het gebruik van deze medicatie. Ook andere, nieuwere geneesmiddelen, zijn bruikbaar, zoals Cinryze, Berinert, Ruconest, kalbitor en Firazyr. Wel zijn de aanvallen soms moeilijk te behandelen. Tijdens een aanval van angio-oedeem, krijgt de patiënt voorts pijnbestrijding en intraveneuze (via een ader) vochttoediening.

Prognose ziekte is variabel

Erfelijk angio-oedeem is potentieel levensbedreigend en de behandelingsopties zijn beperkt. De prognose voor deze ziekte is variabel.

Complicaties aandoening

Een zwelling van de luchtwegen leidt bij 30% van de patiënten een plotselinge, vroegtijdige dood.

Lees verder

• Angio-oedeem: Soorten van zwelling van diepere huidlagen
• Gezwollen gezicht: Oorzaken van zwelling van gelaat
• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken