Colitis ulcerosa: Chronische darmziekte met diarree

Colitis ulcerosa is een chronische aandoening waarbij het slijmvlies van de dikke darm (colon) en de endeldarm (rectum) ontstoken is. Op het slijmvlies van de dikke darm ontwikkelen zich mogelijk zweren die gaan bloeden en slijm gaan produceren. Diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang zijn de meest voorkomende symptomen van ulceratieve colitis, een andere benaming voor de ontstekingsziekte. Deze buikklachten die komen en gaan, gaan vaak nog gepaard met algemene symptomen zoals vermoeidheid en gewichtsverlies. Aanpassingen in de voeding en medicijnen verminderen veelal de symptomen van de ontstekingsaandoening van de darm, maar soms is een operatie wel nodig. De darmaandoening brengt tal van mogelijk ernstige complicaties met zich mee.

• Epidemiologie colitis ulcerosa
• Oorzaken ulceratieve colitis
• Risicofactoren chronische darmziekte
• Symptomen: Diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via andere voeding en andere zelfzorgtips
• Professionele medische behandeling met medicatie en chirurgie
• Complicaties
• Prognose colitis ulcerosa

Epidemiologie colitis ulcerosa

Ongeveer 40-240 op de 100.000 mensen in de ontwikkelde landen krijgt te maken met colitis ulcerosa. Colitis ulcerosa start mogelijk op elke leeftijd. De piekleeftijden zijn van vijftien tot dertig jaar en ook van vijftig tot zeventig jaar. Kinderen zijn soms ook aangetast. Mensen met een blanke huidskleur van Europese afkomst (vooral van Ashkenazi joodse gemeenschappen) en mensen met een zwarte huidskleur zijn het vaakst getroffen. De aandoening is zeldzamer bij mensen met een Aziatische achtergrond. Ulceratieve colitis heeft tot slot geen geslachtsvoorkeur.

Oorzaken ulceratieve colitis

De precieze oorzaak van deze inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm) is anno oktober 2020 niet bekend. Patiënten met deze aandoening hebben problemen met het immuunsysteem. Het is echter anno oktober 2020 niet duidelijk of colitis een auto-immuunaandoening is of het gevolg is van een ander immuunprobleem. Stress en bepaalde voedingsmiddelen leiden tot de symptomen, maar ze zijn niet de oorzaak van ulceratieve colitis. Het slijmvlies van de dikke darm en de endeldarm is ontstoken bij de ziekte, waardoor een gezwollen dikke darm tot stand komt.

Risicofactoren chronische darmziekte

Risicofactoren van ulceratieve colitis zijn onder andere een familiegeschiedenis van colitis ulcerosa, andere auto-immuunziekten, of van joodse afkomst zijn. Het gebruik van het medicijn Isotretinoïne (Amnesteem, Claravis, Sotret; voorheen Accutane) verhoogt ook de kans op het ontwikkelen van colitis ulcerosa. Dit geneesmiddel zet de arts in voor de behandeling van acne (huidaandoening met ontsteking van de talgklieren).

Symptomen: Diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang

De ziektesymptomen van ulceratieve colitis zijn mild, matig of ernstig en ook het ontstaan van de symptomen varieert van geleidelijk (meestal) tot plots. Dit hangt af van de ernst van de ontsteking en de hoeveelheid van het rectum of colon dat ontstoken is. De meeste patiënten krijgen te maken met periodes waarbij geen symptomen optreden (remissies) en ook periodes met opflakkeringen van de symptomen (exacerbaties). Tien procent van de patiënten heeft aanhoudend chronische symptomen.

Buikklachten

Het belangrijkste symptoom van colitis ulcerosa is diarree (ook vetdiarree) met bloed en slijm, wat soms gepaard gaat met lagere buikklachten (buikpijn, darmkrampen en buikkrampen). Een “gorgelend” of “spattend” geluid is te horen rond het darmgebied. De diarree varieert in frequentie van enkele keren per dag tot zelfs tientallen keren per dag. Af en toe verliest de patiënt enkel bloed en slijm bij de ontlasting en is overmatig veel slijm in de urine aanwezig. Als de ziekte beperkt is tot het rectum (proctitis), mengt het bloed zich met de ontlasting, ontstaat urgentie-incontinentie en tenesmus (aanhoudende, pijnlijke, valse stoelgangsdrang). Bij een acute aanval van colitis ulcerosa ervaren patiënten bloederige diarree, waarbij de patiënt tien tot twintig keer per dag vloeibare stoelgang heeft. Diarree treedt ook ’s nachts op, met aandrangsincontinentie. De patiënt is vaak erg ziek bij een ernstige aanval van colitis ulcerosa, waardoor een dringende behandeling in het ziekenhuis vereist is. Kortademigheid, een snelle hartslag (tachycardie) of onregelmatige hartslag, koorts en veel bloed in de ontlasting zijn hiervan kenmerken. Af en toe treden ook witte stipjes in de ontlasting op. Tot slot is mogelijk sprake van een stinkende ontlasting.

Algemene symptomen

Algemene kenmerken zijn aanhoudend hikken, koorts, (extreme) vermoeidheid, gewrichtspijn (pijnlijke gewrichten en gezwollen gewrichten), misselijkheid, overgeven, malaise (een algemeen ziek gevoel), lusteloosheid en anorexia (verlies van eetlust) met gewichtsverlies. Ook afteuze mondzweren en rode en geïrriteerde ogen (oogproblemen bij colitis ulcerosa) komen voor bij colitis ulcerosa. Bij kinderen uit de ziekte van colitis ulcerosa zich soms in een vertraagde groei (groeiachterstand). Huidknobbels en zweren zijn cutane kenmerken van de chronische darmziekte.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt vertoont in het algemeen vrij weinig specifieke tekenen van colitis ulcerosa. De buik is soms een beetje opgezwollen of gevoelig wanneer de arts deze betast. De anus heeft meestal een normaal uiterlijk. Een digitaal rectaal onderzoek onthult mogelijk de aanwezigheid van bloed.

Diagnostisch onderzoek

Sigmoïdoscopie
Een starre sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) is meestal abnormaal. Dit onderzoek onthult een ontstoken, bloederig en brokkelig slijmvlies. Af en toe toont een sigmoïdoscopie geen afwijkingen.

Bloed- en ontlastingsonderzoek
Daarnaast is een bloedonderzoek nodig. Ook voert de arts een ontlastingsonderzoek uit om de infectieuze oorzaak van colitis uit te sluiten.

Echografie van het abdomen
Een duidelijke buikoverzichtsfoto met behulp van een abdominale echografie is het belangrijkste onderzoek bij matige tot ernstige aanvallen. De omvang van de ziekte beoordeelt de arts door te kijken naar de luchtverdeling in de dikke darm en de aanwezigheid van colondilatatie (uitzetting van de dikke darm). Hij bemerkt op de echografie tevens een verdikking van de wand van de dikke darm, en tevens valt hierdoor de mate van hyperemie (overmatig bloedgehalte) in de wand van de dikke darm te zien, hetgeen typisch is bij een ernstige ziekte. De aanwezigheid van vrij vocht in de buikholte is ook te zien tijdens een echografie van het abdomen.

Colonoscopie
Een colonoscopie (coloscopie) is enkel mogelijk bij patiënten met milde symptomen van de ziekte want bij patiënten met ernstige aanvallen van de ziekte leidt dit onderzoek mogelijk tot een darmperforatie (gat in darm). Bij een meer langdurige ziekte is de arts dankzij een colonoscopie in staat om de omvang en de activiteit van de ziekte op te sporen. Bovendien is een colonoscopie aangewezen om het ontstaan van dysplasie (een gebrekkige ontwikkeling) en carcinoma (dikkedarmkanker) uit te sluiten bij patiënten met een langdurige ziekte met een looptijd van tien jaar of meer.

Bariumklysma
Een bariumklysma is bruikbaar om de ontsteking van de dikke darm te beoordelen.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnose omvat een infectieuze colitis (ontsteking van dikke darm met diarree), zoals C. difficile en CMV (cytomegalie-infectie), vooral bij patiënten met een hiv-infectie. Colitis ulcerosa mag ook niet worden verward met de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies). Colitis ulcerosa treft enkel de dikke darm en de endeldarm. De ziekte van Crohn tast mogelijk elk deel van het spijsverteringskanaal aan.

Andere differentiële diagnoses voor colitis ulcerosa zijn:

• bacteriële gastro-enteritis (buikgriep veroorzaakt door bacteriën)
• darmpoliepen (goedaardige gezwellen, soms een voorloper van kanker)
• dikkedarmkanker
• diverticulitis
• een darmtrauma
• een lagere maagdarmbloeding
• endeldarmkanker
• gastro-intestinale tuberculose
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• infectieuze colitis
• pseudomembraneuze colitis (ontsteking van dikke darm, meestal door antibioticagebruik)
• toxisch megacolon
• virale gastro-enteritis (buikgriep veroorzaakt door een virus)

Behandeling via andere voeding en andere zelfzorgtips

Voeding
Bepaalde soorten voedsel verergeren de diarree, vooral tijdens een actieve fase van de darmziekte. Enkele voedingstips verlichten de symptomen. Een diëtist is ook raadpleegbaar om de voedingsgewoonten te bekijken en zo mogelijk aan te passen. Het is namelijk belangrijk dat de patiënt voldoende calorieën, eiwitten en voedingsstoffen uit verschillende voedselgroepen binnenkrijgt. Volgende tips zijn hierbij nuttig:

• kleine hoeveelheden voedsel gedurende de dag eten
• melkproducten beperken bij een intolerantie voor lactose; zuivelproducten zijn een goede bron van eiwit en calcium
• veel water drinken (telkens kleine hoeveelheden) gedurende de dag)
• vet, vettig of gefrituurd voedsel en sauzen vermijden (boter, margarine en slagroom)
• voedingsmiddelen met veel vezels vermijden (zemelen, bonen, noten, zaden en popcorn)
• voedingsmiddelen vermijden die leiden tot winderigheid (bonen, kruidig voedsel, kool, broccoli, bloemkool, rauwe vruchtensappen en fruit (vooral citrusvruchten))

IJzersupplementen (bij bloedarmoede), voedingssupplementen, calciumsupplementen en vitamine D-supplementen zijn soms nodig om voedings- en vitaminetekorten op te vangen.

Zelfzorg

Eenvoudige activiteiten zoals meditatie, yoga of tai chi beoefenen, naar muziek luisteren, lezen, of een warm bad nemen doet de patiënt vaak ontspannen en zorgt voor minder stress. Ook praten met vrienden (en hulpverleners) over de ziekte is aangewezen.

Professionele medische behandeling met medicatie en chirurgie

Medicatie
Tijdens een ernstige episode gebeurt de behandeling van patiënten met ulceratieve colitis in het ziekenhuis. De behandeling bestaat dan uit medicijnen met name corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers), 5-aminosalicylaten, immunosuppressiva (kalmeren het immuunsysteem), paraceteamol en medicatie tegen diarree in combinatie met voedingsstoffen die hij via een ader (intraveneuze lijn) toegediend krijgt. Soms is een bloedtransfusie ook vereist.

Chirurgie

De patiënt herstelt van colitis ulcerosa wanneer de arts de dikke darm verwijdert (colonectomie). Tevens ontwikkelt de patiënt hierdoor gen darmkanker. De chirurgische ingreep is nodig bij patiënten die niet reageren op een andere medische behandeling. Ook is de ingreep aanbevolen bij de aanwezigheid van veranderingen in het slijmvlies van de dikke darm die mogelijk leiden tot kanker. Daarnaast is een operatie vereist bij ernstige problemen, zoals een scheur van de dikke darm, ernstige bloedingen of het toxisch megacolon. Meestal verwijdert de arts de gehele dikke darm. De patiënt krijgt na de operatie een stoma (ileostomie), waarlangs de ontlasting verdwijnt.

Emotionele hulp

Verder is psychotherapie of psychologische ondersteuning aanbevolen bij patiënten met deze soms invaliderende ziekte. Patiënten zijn namelijk soms verdrietig of depressief door de darmproblemen. Daarnaast is het belangrijk om om te leren gaan met de stress die de symptomen verergeren en/of die het gevolg is van de ziekte. Diverse contact- en steungroepen zijn ook beschikbaar om patiënten met de darmziekte te helpen.

Complicaties

Darmkanker

Patiënten met ulceratieve colitis hebben een hoger risico op darmkanker (dunne darm en dikke darm). Daarom is een screeningsonderzoek naar darmkanker aangewezen bij patiënten met deze darmziekte.

Dikkere darmwanden

Ernstigere en terugkerende episodes beschadigen de wanden van de darmen, hetgeen leidt tot

• een plotselinge verwijding (dilatatie) van de dikke darm binnen één tot enkele dagen (toxisch megacolon)
• een vernauwing of verstopping van het colon
• episodes van ernstige bloedingen
• ernstige infecties
• scheuren of gaten (perforaties) in het colon

Primaire scleroserende cholangitis

Primaire scleroserende cholangitis (ontsteking van galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht) is een zeldzame complicatie van colitis ulcerosa. Hierbij geraken de galwegen geleidelijk ontstoken en beschadigd. In een laat stadium van de ziekte verschijnen pas symptomen namelijk (extreme) vermoeidheid, diarree, een jeukende huid, geelverkleuring van de huid en het wit van de ogen (geelzucht), gewichtsverlies, koorts en rillingen. Een met medicatie ondersteunende behandeling en soms een levertransplantatie zijn nodig voor de behandeling van de ziekte

Tekort aan voedingsstoffen

Problemen met het absorberen van voedingsstoffen resulteert in osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), problemen met het handhaven van een gezond gewicht en een trage groei en ontwikkeling van kinderen. Daarnaast ontstaan vitaminetekorten, zoals bijvoorbeeld een tekort aan vitamine A.

Toxisch megacolon

Een toxisch megacolon is een ernstige complicatie. De buikoverzichtsfoto toont hierbij een gedilateerd (uitgezet) dunwandig colon met een diameter die groter is dan 6 cm. Het colon is gevuld met gas. Buikpijn, koorts en een snelle hartslag zijn kenmerkend bij een toxisch megacolon. Dit is een bijzonder gevaarlijk stadium van een gevorderde ziekte met een dreigende darmperforatie en een hoge mortaliteit (15-25%). Een spoedoperatie nodig is bij alle patiënten bij wie een toxische dilatatie niet opgelost is met intensieve therapie binnen 48 uur.

Andere complicaties

Andere complicaties omvatten ernstige uitdroging (dehydratie) en een verhoogd risico op bloedstolsels in aders en slagaders (diep veneuze trombose: pijn en zwelling aan het been en bekken).

Zeldzame complicaties ulceratieve colitis

Minder vaak voorkomende problemen als gevolg van colitis ulcerosa omvatten:

• ankyloserende spondylitis: Dit is een type artritis (gewrichtsontsteking) die de botten en gewrichten aan de basis van de wervelkolom (verbinding met het bekken) (ziekte van Bechterew: blijvende gewrichtsontsteking met symptomen aan de huid en ogen)
• een leverziekte
• gevoelige, rode bulten (knobbeltjes) onder de huid, die veranderen in huidzweren
• zweren of zwelling in het oog

Prognose colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa is een chronische ziekte waarbij de patiënten soms vele maanden of jaren geen symptomen hebben en dan weer opflakkeringen van de symptomen ervaren (bijvoorbeeld chronische buikpijn). De darmaandoening leidt soms tot de dood secundair aan een complicatie door een shock, ondervoeding, anemie, …, meestal als gevolg van een toxisch megacolon. Een verhoogde sterfte is vooral merkbaar bij oudere patiënten met de ziekte.

Lees verder

• Colitis ulcerosa bij kinderen: Ontsteking van dikke darm
• Colitis: Soorten en symptomen van ontsteking van dikke darm
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Chronische buikpijn: Oorzaken van aanhoudende pijn in buik
• Inflammatoire darmziekte: Ontstekingsaandoening van darm