Clusterhoofdpijn: Plotse, eenzijdige en pijnlijke hoofdpijn

Eén van de meest verschrikkelijke aandoeningen die gekend is bij mensen, en nog pijnlijker is dan een bevalling, is clusterhoofdpijn. Clusterhoofdpijn is een periodiek-frequent optredende hoofdpijn die lijkt op migraine maar verloopt zonder aura. Deze gaat gepaard met eenzijdige tranende ogen, een hangend ooglid en een verstopte neus. Deze ernstige aanvallen komen wekelijks tot jaarlijks voor. Tussen de aanvallen door heeft de patiënt pijnvrije perioden. De diagnose gebeurt door het uitsluiten van andere aandoeningen en het doornemen van de symptomenreeks van de patiënt. Zelfzorgmaatregelen, medicijnen, zuurstoftherapie en in sommige gevallen chirurgie zijn de mogelijke behandelingsopties voor clusterhoofdpijn. Hoewel clusterhoofdpijn geen blijvende hersenafwijkingen met zich meebrengt, vermindert de aandoening voor veel patiënten de kwaliteit van leven.

• Synoniemen clusterhoofdpijn
• Epidemiologie ziekte
• Oorzaken ernstige pijn aan het hoofd
• Risicofactoren vorm van pijnlijke hoofdpijn
• Symptomen plotse, eenzijdige hoofdpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling tijdens een aanval met medicatie en chirurgie
• Behandeling ter voorkoming van clusterhoofdpijn
• Prognose: Verminderde kwaliteit van leven

Synoniemen clusterhoofdpijn

Heel wat synoniemen zijn bekend voor clusterhoofdpijn:

• cephalalgia histaminica
• cluster headache
• erytroprosopalgie
• Hortonsyndroom
• syndroom van Bing
• syndroom van Horton
• syndroom van Sluder

Epidemiologie ziekte

De aandoening komt voor bij minder dan 1 op 1.000 mensen. Mannen zijn vijf tot zes keer vaker dan vrouwen getroffen door clusterhoofdpijn. De hoofdpijn treedt mogelijk op op elke leeftijd, maar vooral tussen dertigjarige en veertigjarige leeftijd. In het voorjaar en de herfst komt de ziekte het vaakst tot uiting.

Oorzaken ernstige pijn aan het hoofd

De precieze oorzaak van clusterhoofdpijn is niet gekend. Mogelijk is dit gerelateerd aan een plotselinge vrijgave van histamine (chemische stof in het lichaam die vrijkomt bij een allergische reactie) of serotonine (chemische stof aangemaakt door zenuwcellen). Mogelijk heeft dit te maken met een probleem in de hypothalamus, een klein gebied aan de basis van de hersenen. Een bepaalde zenuw, de trigeminale zenuw (nervus trigeminus), wordt daar namelijk gedeactiveerd. Deze zenuw is verantwoordelijk voor sensaties zoals warmte of pijn in het gezicht. De trigeminale zenuw ligt in de buurt van de ogen, het voorhoofd, de wang en het oor. Soms is clusterhoofdpijn familiaal bepaald.

Risicofactoren vorm van pijnlijke hoofdpijn

Risicofactoren voor deze vorm van hoofdpijn zijn:

• alcohol
• bepaalde medicijnen
• cocaïne
• fel licht (inclusief zonlicht)
• grote hoogten (trekking en vliegtuigreizen)
• het roken van sigaretten (vooral bij zware rokers)
• inspanning (lichamelijke activiteit)
• sterk geurende stoffen zoals benzine, verfdampen, parfum, bleekmiddel of oplosmiddelen
• voedingsmiddelen met een hoog nitrietgehalte (spek en vleesconserven)
• warmte (warm weer of warme baden)

Symptomen plotse, eenzijdige hoofdpijn

Clusterhoofdpijn begint als een ernstige, plotselinge hoofdpijn die lijkt op migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), maar hierbij komt geen aura voor. De symptomen presenteren zich aan één zijde van het hoofd (eenzijdige hoofdpijn), al varieert deze zijde soms bij de aanvallen. De hoofdpijn begint vaak twee tot drie uur nadat de patiënt in slaap is gevallen. Maar niet altijd hoeft de patiënt hiervoor te slapen, want dit gebeurt ook wanneer de patiënt nog wakker is. Vaak treedt de hoofdpijn dagelijks op rond hetzelfde tijdstip. De aanvallen houden in de meeste gevallen vier tot twaalf weken aan gedurende één keer per jaar. Deze zijn bij 80% van de patiënten afgewisseld met periodes zonder hoofdpijn (episodisch). Zo’n 20% van de patiënten kampt met chronische hoofdpijn die één jaar of langer aanhoudt.

Ondraaglijke pijn
De meestal ondraaglijke pijn bij clusterhoofdpijn is brandend, scherp, stekend. Dit is voelbaar aan de éne kant van het gezicht van de nek tot aan het slapen, vaak inclusief het oog. Pijn achter of rond de wenkbrauw komt hierbij ook mogelijk tot uiting. Soms treedt zelfs hoofdpijn bovenop het hoofd op. De ergste pijn treedt op binnen vijf tot tien minuten, en de sterkste pijn houdt dertig minuten tot twee uur aan. Hierbij moet de patiënt soms braken. Patiënten met een aanval van clusterhoofdpijn zijn meestal niet in staat om stil te blijven zitten of liggen tijdens een aanval en proberen vaak de pijn te verlichten door rond te lopen de kamer of buiten te gaan wandelen. Ook komt het voor dat patiënten met hun hoofd bonzen tegen een muur totdat de pijn afneemt. Bij de meeste patiënten stopt de pijn abrupt.

Neus en oog

Wanneer het oog en neus aan dezelfde kant als de hoofdpijn zijn getroffen, presenteert de patiënt zich met volgende symptomen:

• chemosis: een zwelling onder of rond het oog (tast mogelijk beide ogen aan)
• een hangend ooglid (ptosis)
• een loopneus of verstopte neus (neusverstopping) aan dezelfde kant als de hoofdpijn
• een rood gezicht waarbij de patiënt extreem veel moet zweten (hyperhidrose)
• een rood oog
• een rood oor / oorpijn
• pupilvernauwing (miosis)
• stekende, scherpe, schietende oogpijn
• tranende ogen (tranenvloed)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Omdat voor clusterhoofdpijn geen specifiek diagnostisch instrument beschikbaar is, moet de arts een goed beeld krijgen over de medische geschiedenis en de symptomenreeks van de patiënt, en daarom stelt hij erg veel vragen. Bij een lichamelijk onderzoek tijdens een aanval, plakt de arts vaak het Horner-syndroom op de symptomenreeks. Dit is een neurologische aandoening waarbij eenzijdige het ooglid afhangt of een kleine pupil ontstaat. Deze symptomen zijn niet aanwezig wanneer de aanval niet plaatsvindt. Daarom bemerkt de arts zonder aanwezigheid van de aanval geen andere neurologische tekenen van de ziekte.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een MRI-scan van het hoofd uit om andere oorzaken van de hoofdpijn uit te sluiten. Tijdens een aanval zijn veranderingen in de hypothalamus te zien op een MRI-scan en PET-scan (onderzoek van de stofwisseling in het lichaam).

Differentiële diagnose

Clusterhoofdpijn verwart de arts mogelijk met andere veel voorkomende vormen van hoofdpijn, zoals migraine, sinushoofdpijn (druk in sinussen door infectie of allergie) en spanningshoofdpijn (hoofdpijn en ernstige vermoeidheid). Ook volgende aandoeningen moet de arts zien uit te sluiten om zeker te zijn van clusterhoofdpijn:

• aanhoudende idiopathische (zonder bekende oorzaak) gezichtspijn
• atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk) (oogcomplicaties van deze aandoening)
• basilaire arteriële trombose
• een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen)
• herpes zoster
• hersenstamgliomen
• het Tolosa-Hunt syndroom (pijn aan de oogkas en verlamming van de oogspieren)
• hoofdpijn
• hypofysetumoren
• intracraniële bloedingen
• postherpetische neuralgie (zenuwpijn door gordelroos)
• sinusitis
• spelonkachtige sinussyndromen
• trigeminusneuralgie (aangezichtspijn met pijnscheuten; de patiënt ervaart zenuwpijnen)

Behandeling tijdens een aanval met medicatie en chirurgie

Medicatie

Pijnstillers en verdovende middelen verlichten meestal geen clusterhoofdpijn omdat het te lang duurt vooraleer deze werkzaam zijn. Tijdens een aanval zet de arts daarom één of meer van volgende medicijnen in:

• anti-inflammatoire (steroïde) medicijnen zoals prednison. Beginnend met een hoge dosis, vervolgens langzaam verlagen gedurende 2 tot 3 weken.
• het inademen van 100% (zuivere) zuurstof.
• injecties met dihydroergotamine (DHE), die clusteraanvallen binnen vijf minuten doen stoppen
• Triptan medicijnen, zoals sumatriptan (Imitrex)

Chirurgie

Soms is een chirurgische behandeling nodig wanneer alle andere behandelingen niet effectief zijn. Hierbij plaatst de arts een neurostimulator in de hersenen. Dit apparaat geeft kleine elektrische signalen aan een bepaalde zenuw bij de hersenen.

Behandeling ter voorkoming van clusterhoofdpijn

Zelfzorg

De patiënt vermijdt alle mogelijke risicofactoren van clusterhoofdpijn. Een hoofdpijndagboek is mogelijk nuttig om te weten te komen welke uitlokkende factoren bekend zijn voor de clusterhoofdpijn. Dit dagboek bevat volgende informatie:

• activiteit en plaats van vlak voordat de pijn startte
• dag en tijd waarop de pijn begon
• duur van de hoofdpijn
• factor die die hoofdpijn deed stoppen
• hoeveelheid slaap
• voedings- en drankinname van de afgelopen 24 uur

Medicatie

De hoofdpijn gaat soms spontaan weg, al is soms wel een behandeling nodig om deze te voorkomen. Volgende geneesmiddelen zijn bruikbaar voor de behandeling of voorkoming van hoofdpijnsymptomen:

• allergiemedicijnen (antihistaminica)
• antidepressiva
• anti-epileptica
• bloeddrukgeneesmiddelen

Prognose: Verminderde kwaliteit van leven

Clusterhoofdpijn is niet levensbedreigend en veroorzaakt meestal geen blijvende veranderingen in de hersenen. Niettemin is clusterhoofdpijn een chronische aandoening die vaak de kwaliteit van leven aantast.