Netvlies: Aandoeningen en problemen met retina in het oog

Het netvlies is een weefsellaag aan de achterkant van het oog dat licht detecteert en beelden stuurt naar de hersenen. In het midden van het zenuwweefsel bevindt zich de macula. De macula is verantwoordelijk voor een scherp, centraal gezichtsvermogen wat nodig is voor het lezen, autorijden en het zien van fijne details. Enkele netvliesaandoeningen tasten dit weefsel aan, waardoor patiënten problemen krijgen met het gezichtsvermogen. Sommige netvliesziekten veroorzaken zelfs blindheid. De behandeling van deze netvliesproblemen varieert sterk, gaande van een afwachtend beleid tot een onmiddellijke operatie. Een jaarlijks oogonderzoek is aangewezen om tijdig netvliesafwijkingen op te sporen zodat het gezichtsvermogen zo lang mogelijk optimaal blijft.

• Acute zonale occulte perifere retinopathie
• Birdshot chorioretinopathie
• Centrale sereuze (chorio)retinopathie
• Chorioretinitis
• Diabetische retinopathie
• Familiale exsudatieve vitreoretinopathie (FEVR)
• Leeftijdsgebonden maculadegeneratie
• Maculagat
• Maculaoedeem
• Netvliesloslating
• Netvliesscheur
• Onchocerciasis
• Premature retinopathie (abnormale groei van retinale bloedvaten)
• Retinale occlusie
• Retinitis pigmentosa (RP)
• Retinoblastoom
• Retinoschisis
• Syndroom van Usher
• Ziekte van Oguchi
• Ziekte van Refsum
• Ziekte van Stargardt
• Andere oorzaken
• Diagnose en onderzoeken bij de oogarts

Acute zonale occulte perifere retinopathie

Bij acute zonale occulte perifere retinopathie, wellicht een auto-immuunaandoening, krijgt de patiënt te maken met wijzigingen in het gezichtsveld en het zien van een knipperend licht. Medicijnen in de vorm van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers), antibiotica en andere immunosuppressiva (medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken) zijn inzetbaar, al zijn deze niet altijd even effectief.

Birdshot chorioretinopathie

Bij de zeldzame auto-immuunaandoening Birdshot chorioretinopathie ziet de patiënt drijvers (floaters) en/of heeft hij een troebel gezichtsvermogen. Problemen met het zien van contrasten, een overgevoeligheid voor licht, nachtblindheid, lichtflitsen zien (fotopsie), oogpijn, een vervormd zicht, kleurenzienstoornissen en een verlies van het dieptezicht of het perifere gezichtsvermogen (zicht aan de zijkant) zijn kenmerkend. Een langdurige behandeling met corticosteroïden is veelal nodig om de symptomen te bestrijden, maar het langdurig medicatiegebruik brengt soms wel andere gezondheidsproblemen met zich mee.

Centrale sereuze (chorio)retinopathie

Centrale sereuze chorioretinopathie is een aandoening waarbij een vochtophoping onder het netvlies plaatsvindt. Dit leidt tot een sereuze (met vloeistof gevulde) loslating van het netvlies wat gepaard gaat met visusverlies. Een tijdelijk wazig centraal gezichtsvermogen (meestal in één oog) komt hierbij voor. Soms is de oogaandoening echter wel chronisch of komen de symptomen terug, maar het is ook mogelijk dat de patiënt bij centrale serieuze (chorio)retinopathie geen symptomen vertoont. Één van de risicofactoren van deze oogziekte is het langdurig gebruik van corticosteroïden, wat zich bijvoorbeeld bevindt in neussprays tegen allergische reacties of bepaalde crèmes. Een familiale geschiedenis, een hoge bloeddruk, hart- en vaataandoeningen en zwangere vrouwen (of vrouwen die recent zwanger geweest zijn) zijn eveneens geassocieerd met de oogaandoening die vooral mannen treft. Een behandeling is niet altijd nodig, al is het altijd nuttig om het gebruik van corticosteroïden indien mogelijk te staken. Dit gebeurt steeds in overleg met de behandelend arts om ervoor te zorgen dat het veilig is om te stoppen met de medicatie. Een laserbehandeling, orale medicatie (via de mond ingenomen medicijnen) en ooginjecties zijn hierbij behandelingsmogelijkheden.

Chorioretinitis

Bij chorioretinitis ontstaat een ontsteking van het vaatvlies en netvlies in één oog of beide ogen. Heel wat mogelijke aandoeningen veroorzaken de oogziekte die ook gekend is als 'uveïtis posterior'. De patiënt kampt met nachtblindheid, floaters zien (spinnenwebben of vlekjes zien in het gezichtsveld), fotofobie (lichtschuwheid), een verminderde gezichtsscherpte, vervormde beelden, een vervaagd kleurenbeeld en tranende ogen. Corticosteroïde medicatie of anti-inflammatoire geneesmiddelen zijn beschikbaar voor deze oogziekte. Deze medicijnen druppelt de patiënt in de ogen via correcte oogdruppelrichtlijnen.

Diabetische retinopathie

Diabetische retinopathie is een complicatie van diabetes mellitus (suikerziekte) waarbij schade ontstaat aan de bloedvaten van de retina. Ongeveer de helft van alle diabetici krijgt te maken met deze oogaandoening. Vooral bij slecht gecontroleerde diabetes treedt schade op aan de kleine bloedvaten die het netvlies voeden als gevolg van een te hoge bloedsuikerspiegel (hyperglykemie). Een hoog cholesterolgehalte, een hoge bloeddruk (hypertensie) een zwangerschap zijn andere risicofactoren. Niet altijd zijn meteen symptomen merkbaar bij de oogziekte, maar zeker in een later stadium zijn belangrijke kenmerken wazig zien, dubbelzien (diplopie), leesproblemen, floaters (drijvers), een schaduw over het gezichtsveld zien, oogpijn of een druk op de ogen voelen en kleurenzienstoornissen. De oogarts behandelt deze oogafwijking met een intravitreale injectie.

Familiale exsudatieve vitreoretinopathie (FEVR)

FEVR is een erfelijke aandoening waarbij een abnormale ontwikkeling van de bloedvaten van het netvlies plaatsvindt. Hierdoor vormt zich littekenweefsel die een netvliesloslating kan veroorzaken. Soms gaan de abnormale bloedvaten ook lekken (exsudatie) en treedt een geleidelijke sluiting van de fijnste bloedvaten in het oog op (capillaire uitval). Hierdoor krijgen de netvliescellen onvoldoende zuurstof. Een verlies van het gezichtsvermogen, scheelzien en een lui oog (amblyopie) zijn de vaakst voorkomende tekenen van de ziekte. Bij een milde vorm is een afwachtend beleid met een regelmatig oogonderzoek de meest voorkomende behandeling. Een laserbehandeling is nodig wanneer de bloedvaten lekken. In een gevorderd stadium is een operatie vereist. Deze chronische ziekte moet de oogarts één à twee keer per jaar opvolgen want soms keren de symptomen terug.

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie

Bij leeftijdsgebonden maculadegeneratie vindt een vernietiging van het scherpe, centrale gezichtsvermogen plaats. Het netvlies en vaatvlies gaan achteruit waardoor een aanzienlijk verlies van de gezichtsscherpte ontstaat. In een vroeg stadium lijken rechte lijnen vervormd (vervormd zicht: metamorfopsie) en neemt de helderheid en intensiteit van de kleuren af. In een later stadium van de oogziekte verliest de patiënt geleidelijk of plots het centrale gezichtsvermogen of anders verschijnen donkere, wazige gebieden in het centrum van het gezichtsvermogen. De oogaandoening presenteert zich voornamelijk bij ouderen. Een familiegeschiedenis van de oogafwijking, roken en blank zijn risicofactoren voor de oogaandoening met onbekende oorzaak.

Maculagat

Bij een maculagat treedt een geleidelijk verlies van het centrale gezichtsvermogen op. Hierdoor ziet de patiënt vervagende of golvende lijnen of anders bemerkt hij een donkere vlek in het centrale zicht. Vrouwen boven de 55 jaar zijn het vaakst getroffen. Deze oogziekte ontstaat zonder duidelijke oorzaak, al zijn een geschiedenis van een netvliesscheur of netvliesloslating, diabetes, retinale veneuze occlusie en uveïtis wel geassocieerd met een maculagat. Een vitrectomie is de meest voorkomende behandeling voor een maculagat. Bij deze chirurgische ingreep verwijdert de oogarts het glasvocht en plaatst hij in plaats daarvan een gasbel in het oog zodat de randen van het maculagat gesloten blijven tot dit langzaam geneest.

Maculaoedeem

Maculaoedeem, een zwelling door vochtophoping in de gele vlek, is geen ziekte maar wel het resultaat van een oogaandoening. Veel voorkomende klachten zijn een vervormd zicht, witte vlekken zien (scotomen) en wazig zien. Meestal is maculaoedeem het gevolg van een verhoogde lekkage van beschadigde retinale bloedvaten of een groei van abnormale bloedvaten in de retina. Uit deze nieuwe, abnormale bloedvaten (neovascularisatie) lekt vrijwel steeds vloeistof (serum uit het bloed) in het netvlies. Een intravitreale injectie in combinatie met het behandelen van de onderliggende oorzaak vormen de steunpilaar voor de behandeling van maculaoedeem.

Netvliesloslating

Ablatio retinae is de medische term voor een netvliesloslating. Dit is een medisch noodgeval waarbij het netvlies wordt weggetrokken van de achterkant van het oog. De bloedtoevoer werkt hierbij niet meer. Floaters, knipperlichten zien en een schaduw of gordijn zien in het perifere (niet-centrale) gedeelte, zijn kenmerkend. De symptomen blijven stabiel of verslechteren en tasten dan ook het centrale gezichtsvermogen aan. Voor een netvliesloslating bestaan diverse behandelingstechnieken zoals een sclerale knik, een vitrectomie, een pneumatische retinopexie en laserchirurgie. De gekozen techniek hangt af van de oorzaken van de loslating en de ernst van de symptomen.

Netvliesscheur

Een netvliesscheur verhoogt het risico op een netvliesloslating met een bijhorend ernstig verlies van het gezichtsvermogen. Meestal een glasvochtloslating de oorzaak van deze scheur, al is soms ook een trauma de boosdoener. De arts zet lasertherapie of cryotherapie in voor de behandeling van een netvliesscheur, al is niet altijd een behandeling vereist.

Onchocerciasis

Rivierblindheid is een infectieziekte die vooral in ontwikkelingslanden voorkomt. Herhaalde beten van een zwarte vliegen vormen de oorzaak van deze oogziekte. Jeuk aan andere lichaamsdelen of over het hele lichaam, een huiduitslag, huidknobbeltjes, een vergrote liesstreek en een gewijzigde huidskleur zijn algemene klachten. Enkele ooggerelateerde tekenen van rivierblindheid omvatten jeukende ogen, staar (cataract: troebele ooglens), een overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en een oogontsteking. De arts zet Ivermectine in voor de behandeling van onchocerciasis. Dit is een anthelminthicum (wormdodend medicijn).

Premature retinopathie (abnormale groei van retinale bloedvaten)

Bij premature retinopathie, dat premature baby’s met een laag geboortegewicht treft, gebeurt een abnormale groei van retinale bloedvaten. Bij een voldragen zwangerschap zijn de bloedvaten van het netvlies volledig ontwikkeld, maar wanneer een vrouw voor de uitgerekende datum bevalt, zijn de bloedvaten door de vroeggeboorte onvolledig ontwikkelt. Een netvliesloslating en een verlies van het gezichtsvermogen zijn mogelijke complicaties van de ziekte. Strabisme, nystagmus (wiebelogen), wit littekenweefsel zichtbaar in de pupillen, niet adequaat reageren op licht en ook blindheid zijn enkele symptomen van de ziekte. De arts voert een laserbehandeling uit bij het premature kind om de abnormale bloedvaten dicht te schroeien, zodat de patiënt geen netvliesloslating ontwikkelt. Ook is soms een injectie met oogmedicijnen mogelijk.

Retinale occlusie

Een verstopping van bloedvaten van netvlies is de Nederlandse vertaling van 'retinale occlusie'. Deze bloedvaten leveren zuurstof aan de zenuwcellen in de retina achter het oog. Zonder zuurstof ontstaat ernstige problemen met het gezichtsvermogen. Een plotselinge, pijnloos verlies van de visus in één oog is kenmerkend voor de oogafwijking. Dit oogprobleem houdt meestal slechts enkele seconden of minuten aan. Een embolus (een klein stukje cholesterol blokkeert bloedstroom) of trombus (bloedstolsel) leidt vaak tot deze tijdelijke oogproblemen. Een effectief bewezen behandeling is anno oktober 2020 niet voorhanden, maar lasertherapie, massage en medicatie zijn enkele mogelijke therapieën.

Retinitis pigmentosa (RP)

Retinitis pigmentosa is een groep van erfelijke oogaandoeningen waarbij het gezichtsvermogen geleidelijk achteruitgaat door een verlies van kegeltjes en staafjes in het oog. Nachtblindheid en tunnelzicht zijn kenmerkende symptomen. Staafjes zorgen namelijk voor het perifere zicht (zicht aan de zijkant) en het nachtzicht. Kegeltjes zijn op hun beurt verantwoordelijk voor scherpe visuele beelden en voor het kleurenzicht. Anno oktober 2020 is geen behandeling mogelijk voor RP, maar wetenschappers werken wel aan een netvliesprothese, een oogimplantaat, gentherapie en andere oplossingen. Diverse schrijfhulpmiddelen, leeshulpmiddelen, mobiliteitshulpmiddelen en optische hulpmiddelen zijn voorhanden. Een patiënt met RP krijgt vaak revalidatietraining. Op deze manier leert hij omgaan met zijn beperkingen maar ook mogelijkheden.

Retinoblastoom

Retinoblastoom is een zeldzame primaire vorm van oogkanker die het netvlies treft. Een genmutatie tijdens de celdeling is veelal de oorzaak. Meestal zijn baby’s en jonge kinderen door netvlieskanker getroffen. De patiënt presenteert zich met een witte pupilreflex (leukocorie), een lui oog en een slecht zicht. In zeldzame gevallen verschijnt retinoblastoma als een oogontsteking. Radiotherapie, chemotherapie, lasertherapie en cryotherapie (behandeling via koude) zijn de gangbare behandelingsvormen voor retinoblastoom. Is de kanker reeds in een te ver stadium beland, dan verwijdert de arts de oogbol uit de oogkas (enucleatie) en vervangt hij dit door een klein implantaat, een zogenaamde oogprothese.

Retinoschisis

Letterlijk vertaalt betekent retinoschisis 'splijting in netvlies'. Bij deze erfelijke oogafwijking die voornamelijk mannen treft, komen de problemen meestal tot stand wanneer het kind tussen de drie maanden en twee jaar is. Strabisme, nystagmus (wiebelende ogen) en een lui oog (amblyopie) zijn enkele kenmerken van de oogziekte. Meestal treedt slechts een kleine vermindering van het gezichtsvermogen op. Diverse mogelijke mutaties (wijzigingen) in een gen veroorzaken deze aangeboren aandoening. Een medische behandeling voor het verhelpen van de splijting is niet mogelijk maar optische hulpmiddelen zijn wel inzetbaar als dit nodig blijkt te zijn. Verder behandelt de arts wel de aanwezige symptomen zoals een scheelzienoperatie bij strabisme en afdek- of andere behandelingen bij een lui oog.

Syndroom van Usher

Het Usher-syndroom is een erfelijke aandoening gekenmerkt door slechthorendheid of doofheid in combinatie met blindheid of een geleidelijk verlies van gezichtsvermogen.

Ziekte van Oguchi

Bij de ziekte van Oguchi, een erfelijke oogziekte, heeft de patiënt last van aangeboren nachtblindheid in combinatie met het Mizuo-Nakamura fenomeen (verkleuring van de fundus onder verschillende lichtomstandigheden). De stabiele oogziekte heeft meestal een goede prognose, al lijden sommige patiënten aan een verminderde gezichtsscherpte of een vernauwd gezichtsveld.

Ziekte van Refsum

De ziekte van Refsum is een uiterst zeldzame en complexe aandoening die vele lichaamsdelen aantast. Retinitis pigmentosa (RP) is een gemeenschappelijk kenmerk van deze aandoening.

Ziekte van Stargardt

De ziekte van Stargardt is de meest voorkomende vorm van erfelijke juveniele maculadegeneratie. Hierbij verliest de patiënt geleidelijk het gezichtsvermogen. Dit is het gevolg van het afsterven van fotoreceptorcellen (lichtgevoelige cellen) in de macula (het centrale deel van het netvlies).

Andere oorzaken

Nog veel andere mogelijke oogaandoeningen tasten het netvlies aan zoals bijvoorbeeld:

• choroideremie (afsterven van vaatvlies en netvlies in het oog)
• cytomegalovirus (CMV) retinitis
• de ziekte van Coats (misvormde bloedvaatjes in de retina)
• een maculapucker (litteken op netvlies met vervormd zien en wazig zien)
• een ooginfarct (afsluiting van bloedvaten in het netvlies)
• fundus albipunctatus (nachtblindheid en vlekken in het netvlies)
• gyrate atrofie van het vaatvlies en netvlies in het oog
• het vitreomaculaire tractie syndroom
• het Wagner-syndroom (problemen met het glasvocht en netvlies van het oog)
• hypertensieve retinopathie (oogziekte veroorzaakt door een te hoge bloeddruk)
• Leber congenitale amaurose (aangeboren netvliesblindheid)
• vitelliforme maculadystrofie (ziekte van Best)

Diagnose en onderzoeken bij de oogarts

De oogarts voert een grondig oogonderzoek uit bij een patiënt met een netvliesaandoening. Hiervoor plaatst hij oogdruppels in het oog om de pupil te verwijden, in medische termen gekend als mydriatica. Hij voert daarna een oftalmoscopie uit. Met dit onderzoek krijgt hij een gedetailleerd beeld van het netvlies aan de achterkant van het oog. Tevens meet hij de gezichtsscherpte omdat deze vaak verminderd is. Af en toe voert hij ook een contrastgevoeligheidstest en een kleurentest uit. Specifieke netvliesonderzoeken omvatten:

• een elektroretinografie (ERG: beeldvormend onderzoek van het netvlies)
• een fluorescentieangiografie (onderzoek van de bloedvaten van het netvlies)
• een OCT-onderzoek (netvliesscan)

Bij de meeste netvliesaandoeningen voert de oogarts ook een gezichtsveldonderzoek uit om te kijken of de patiënt lijdt aan tunnelzicht. Een oogechografie en MRI-scan zijn tot slot bijkomende onderzoeken in geval van een oogtumor (retinoblastoom).

Lees verder

• Retinale occlusie: Verstopping van bloedvaten van netvlies
• Retinitis pigmentosa: Verlies kegeltjes en staafjes in oog
• Retinoblastoom: Netvlieskanker (vorm van oogkanker)
• Retinopathie: Schade aan het netvlies van oog of ogen
• Netvliesloslating: Loslaten van netvlies (retina) van oog