Zellweger-syndroom: Progressieve hersenaandoening

Het syndroom van Zellweger is een ernstige erfelijke aandoening waarbij progressieve schade in de hersenen ontstaat. Hierdoor ontstaan net na de geboorte tal van neurologische symptomen zoals problemen met het gezichtsvermogen, epileptische aanvallen en een ontwikkelingsachterstand. Daarnaast worden diverse vitale organen aangetast. Enkel ondersteunende therapieën zijn mogelijk bij deze ziekte die meestal binnen het eerste levensjaar fataal is. De Amerikaans kinderarts H. Zellweger (1909–1990) beschreef de ziekte voor het eerst in de medische literatuur.

• Terminologie aandoening
• Synoniemen en afkortingen van syndroom van Zellweger
• Epidemiologie stofwisselingsziekte
• Oorzaken
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling Zellweger-syndroom is ondersteunend
• Prognose progressieve hersenaandoening

Terminologie aandoening

Een deel van de artsen spreekt van het Zellweger-syndroom als aparte entiteit. Andere artsen opteren voor het gebruik van Zellweger spectrumstoornis, een groep van in het totaal drie aandoeningen die overlappende kenmerken hebben. Deze groep aandoeningen bestaat uit:

• het Zellweger-syndroom (meest ernstige vorm)
• adrenoleukodystrofie: Deze neurodegeneratieve aandoening heeft middelmatig ernstige klachten.
• de infantiele ziekte van Refsum: Bij deze minder ernstige vorm van de aandoening ontstaan symptomen aan de ogen, de huid en de zenuwen.

De leeftijd waarop de gelijkaardige symptomen aan tal van lichaamsstructuren tot stand komt, verschilt bij de ziekten en daarom hebben ze een andere naam gekregen.

Synoniemen en afkortingen van syndroom van Zellweger

Synoniemen

Enkele andere termen zijn bekend voor het syndroom van Zellweger:

• cerebrohepatorenaal syndroom (letterlijk vertaald: aandoening met symptomen aan de hersenen, de lever en de nieren)
• neonatale adrenoleukodystrofie
• peroxisoombiogenese aandoeningen, Zellweger syndroom spectrum
• Zellweger syndroom spectrum

Afkortingen

Gebruikte afkortingen van deze zeldzame ziekte omvatten:

• PBD-ZSD
• PBD, ZSS
• ZSD

Epidemiologie stofwisselingsziekte

Zellweger spectrumstoornis (die het Zellweger-syndroom maar ook adrenoleukodystrofie en de infantiele ziekte van Refsum omvat) komt naar schatting voor bij 1 op de 50.000 levend geboren patiënten.

Oorzaken

Genmutatie

Myeline is een witte isolerende vetstof rond zenuwuitlopers in de hersenen die de prikkelgeleiding bevordert. Bij het syndroom van Zellweger breekt myeline af. Een demyelinisatie (vernietiging van myeline) resulteert in een verlies van de witte stof (leukodystrofie). Deze afwijkingen komen tot stand door een wijziging in een gen. Minstens dertien verschillende genen leiden mogelijk tot het Zellweger-complex (de drie verschillende aandoeningen).

Peroxisomale ziekte

Het Zellweger-syndroom is een zogenaamde peroxisomale ziekte. Peroxisomen zijn zeer kleine celorganellen die vele enzymen bevatten die betrokken zijn bij stofwisselingsfuncties. Bij de aandoening zijn de membranen van de peroxisomen wel aanwezig zijn maar de inhoud ontbreekt. Daarom beschrijven artsen de peroxisomen dan ook als peroxisomale 'ghosts'.

Overerving

Het Zellweger-syndroom is een autosomaal recessief overervende hersenaandoening. Beide ouders hebben met andere woorden het afwijkende gen doorgegeven aan het kind. In 50% van de gevallen is het kind dan drager van de ziekte. In 25% van de gevallen erft het kind het foute gen niet en ook in 25% van de gevallen erft het kind de ziekte wel over.

Symptomen

De symptomen van het Zellweger-syndroom ontstaan al bij de geboorte, terwijl deze bij de middelmatig ernstige en minder ernstige vormen van de Zellweger spectrumstoornis pas in de kindertijd tot uiting komen. Ook is de progressie van het Zellweger-syndroom snel terwijl de ziekte minder snel progressief is bij adrenoleukodystrofie en de infantiele ziekte van Refsum.

Baby

De baby komt bij het Zellweger-syndroom ter wereld met hypotonie waardoor de spierspanning erg laag is. Snel ontstaan ook voedingsproblemen omdat de baby niet kan slikken en/of zuigen. Hij kwijlt hierbij overmatig.

Gelaat en zintuigen

Het gelaat is ook vrij kenmerkend, met een afgeplat gezicht, een brede neusbrug, een kleine onderkaak (micrognathie), een sterk gebogen gehemelte, een hoog voorhoofd, extra huidplooien in de nek, en een afwijking aan de oorlel. De zintuigen zijn eveneens aangetast waardoor het gehoor- en gezichtsvermogen achteruit gaat. Oogproblemen omvatten bijvoorbeeld oculair hypertelorisme (ver uit elkaar geplaatste ogen), cataract (staar: troebele ooglens), nystagmus (wiebelogen) en optische atrofie (afsterven van de oogzenuw).

Andere tekenen

Andere tekenen omvatten skeletafwijkingen zoals klompvoeten (voeten van baby draaien naar binnen en beneden) of camptodactylie (permanent gebogen vinger of teen), een ernstige psychomotorische achterstand en degeneratieve en levensbedreigende afwijkingen in verschillende organen zoals het hart, de lever en de nieren. Andere mogelijke neurologische symptomen komen al snel tot stand na de geboorte zoals epileptische aanvallen, slechte of afwezige reflexen, een ernstige psychmotorische achterstand en een verstandelijke beperking. Tot slot komen ook overdreven of ongecontroleerde bloedingen soms voor.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bemerkt de afwijkende gelaatstrekken en de andere tekenen van de hersenaandoening. Bij een lichamelijk onderzoek identificeert hij soms een gezwollen lever (hepatomegalie) of een gezwollen milt (splenomegalie). Geelzucht wijst mogelijk op een leverafwijking of leverfalen.

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig bij pasgeboren baby’s. Een genetisch onderzoek bevestigt de aanwezigheid van het Zellweger-syndroom. Verder zijn nog beeldvormende onderzoeken inzetbaar om de ernst en uitgebreidheid van alle afwijkingen in kaart te brengen zoals een echografie, een röntgenfoto, een MRI-scan en een CT-scan.

Differentiële diagnose

De symptomenreeks van rhizomele chondrodysplasia punctata (RCDP) doet soms denken aan het klinisch beeld van het Zellweger-syndroom.

Behandeling Zellweger-syndroom is ondersteunend

Deze ziekte is ongeneeslijk, maar diverse ondersteunende therapieën zijn bekend. Deze bestaan onder andere uit:

• een brilletje
• een operatie (cataract, gehoorproblemen)
• ergotherapie
• extra vitaminen
• fysiotherapie
• logopedie
• medicijnen (epilepsie, reflux, …)
• sondevoeding

Prognose progressieve hersenaandoening

Het syndroom van Zellweger is aandoening die meestal vóór het eerste levensjaar dodelijk is. Wanneer de klachten namelijk optreden op babyleeftijd, is de progressie doorgaans sneller dan wanneer de symptomen pas in de kindertijd verschijnen (zoals bij de twee andere vormen van het Zellweger-complex).

Lees verder

• Adrenoleukodystrofie: Neurodegeneratieve aandoening
• Ziekte van Refsum met symptomen aan ogen, huid en zenuwen