Hartstilstand: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Hartstilstand symptomen zijn bewusteloosheid en niet meer ademen. Bij een hartstilstand stopt het hart plots met kloppen. Bij een hartstilstand pompt het hart geen bloed meer rond en ben je bewusteloos en adem je niet meer of niet normaal. Een hartstilstand overkomt je plotseling, als een donderslag bij heldere hemel en meestal zijn er geen duidelijke signalen aan vooraf gegaan. Bij een acute hartstilstand staat vaak niet het hart volledig stil, maar vaak is er sprake van fibrillatie, dat wil zeggen een chaotisch hartritme als gevolg van het ongelijk en ongecontroleerd samentrekken van de hartspieren. De meest courante oorzaak is een hartinfarct. Direct medisch ingrijpen en behandelen is nodig bij een hartstilstand. Een hartstilstand in de toekomst is door een aantal maatregelen mogelijk te voorkomen. De prognose en levensverwachting van een hartstilstand is afhankelijk van een groot aantal factoren, waaronder je leeftijd en de aanwezigheid van andere medische aandoeningen.

• Wat is een hartstilstand?
• Vóórkomen
• Hartstilstand symptomen
• Verschijnselen
• Prodromale symptomen
• Verschil hartstilstand en hartaanval
• Oorzaken
• Aritmie
• Hartziekten
• Risicofactoren
• Complicaties en gevolgen
• Overlijden
• Fractuur
• Hersenletsel door zuurstoftekort
• Ischemische hepatitis (shock-lever)
• Acute tubulusnecrose (ATN)
• Recidief van de hartstilstand
• Onderzoek en diagnose
• Elektrocardiogram (ECG)
• Bloedonderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Andere onderzoeken
• Behandeling van een hartstilstand
• Reanimatie
• Defibrillatie
• Behandeling in een ziekenhuis
• Prognose
• Patiëntfactoren
• Gebeurtenisgerelateerde factoren
• Voorkomen van hartstilstand
• Controle en adviezen
• Medicijnen

Wat is een hartstilstand?

Een hartstilstand is het plotselinge, onverwachte verlies van hartfunctie, ademhaling en bewustzijn. Een hartstilstand overkomt je plotseling, als een donderslag bij heldere hemel. Plotselinge hartstilstand komt meestal voort uit een elektrische stoornis in je hart die de pompwerking verstoort, waardoor de bloedstroom naar de rest van je lichaam stopt. Een hartstilstand is wat anders dan een hartaanval, die optreedt wanneer de bloedstroom naar een deel van het hart wordt geblokkeerd. Een hartaanval kan soms wel een elektrische storing veroorzaken die tot plotselinge hartstilstand leidt. Een hartstilstand is een medische noodsituatie, waarbij onverwijld medische behandeling nodig is. Zonder onmiddellijke behandeling ga je dood. Met snelle, adequate medische zorg is overleving mogelijk. Dit houdt in: direct 112 bellen, aanvangen met reanimeren en een schok toedienen met een automatische externe defibrillator, AED.

Vóórkomen

Elke week krijgen ongeveer 300 Nederlanders een hartstilstand buiten het ziekenhuis. In meer dan 75% van de gevallen gaat het om een man. Mensen van middelbare leeftijd worden het vaakst getroffen door een hartstilstand.

Hartstilstand symptomen

Verschijnselen

Een hartstilstand treedt plotseling op en is te herkennen aan de volgende symptomen:

• Je bent bewusteloos;
• Je reageert niet op aanspreken of schudden;
• Je ademt niet of je ademt niet normaal;
• Afwezige polsslag.

Prodromale symptomen

Soms gaan andere tekenen aan een hartstilstand vooraf. Deze kunnen bestaan uit vermoeidheid, zwelling, versnelde hartslag (tachycardie), een black-out, duizeligheid, flauwvallen, gevoel van zwakte, hartkloppingen, kortademigheid, misselijkheid of braken en pijn op de borst. Dit worden 'prodromale symptomen' genoemd; verschijnselen die een voorbode zijn van een ziekte, in dit geval een hartstilstand. Vaak komt een hartstilstand evenwel voor zonder waarschuwing.

Verschil hartstilstand en hartaanval

De term 'hartaanval' wordt vaak abusievelijk gebruikt als een hartstilstand wordt bedoeld. Terwijl een hartaanval kan leiden tot een hartstilstand en plotselinge dood, betekenen de termen niet hetzelfde. Een hartaanval wordt veroorzaakt door een verstopping die de bloedtoevoer in de kransslagader helemaal afsluit. Een hartaanval (of myocardinfarct) verwijst naar het afsterven van hartspierweefsel doordat de bloedtoevoer wordt geblokkeerd, wat niet noodzakelijkerwijs de dood van het slachtoffer tot gevolg heeft.

Een hartstilstand wordt veroorzaakt als het elektrische systeem van het hart niet goed werkt. Een hartstilstand heeft de dood tot gevolg als het hart plotseling niet meer functioneert. Dit kan worden veroorzaakt door een abnormale of onregelmatige hartritme (genaamd hartritmestoornissen of aritmieën).

Oorzaken

Aritmie

De directe oorzaak van een hartstilstand is een probleem met het elektrische systeem van je hart, die de werking ervan regelt. Als er iets misgaat met de sinusknoop (waar de elektrische prikkel begint) of de stroom van elektrische impulsen door je hart, dan kan er een aritmie ontstaan, waardoor je hart te snel, te traag of onregelmatig kan slaan. Vaak zijn deze onderbrekingen in het ritme tijdelijk en onschadelijk. Maar sommige soorten aritmie kunnen ernstig zijn en leiden tot een abrupt einde van de hartfunctie (plotselinge hartstilstand). De meest voorkomende oorzaak van een hartstilstand is een aritmie genaamd ventriculaire fibrillatie of ventrikelfibrilleren (ook wel kamerfibrilleren of VF genoemd), gekenmerkt door snelle, chaotische samentrekkingen van de hartkamers.

Hartziekten

Een levensbedreigende aritmie ontwikkelt zich meestal in een persoon met een bestaande hartziekte, zoals:

Coronaire hartziekte
De meeste gevallen van hartstilstand komen voor bij mensen met een coronaire hartziekte. Het gaat hierbij om aandoeningen die worden veroorzaakt door afwijkingen of vernauwingen in de kransslagaders (coronairarterieën). Bij hart- en vaatziekten raken je bloedvaten verstopt met cholesterol en andere afzettingen, waardoor de bloedstroom naar je hart wordt verminderd. Dit kan het moeilijker maken voor je hart om elektrische impulsen vlot uit te voeren.

Hartaanval
Als er een hartaanval optreedt, krijgt een deel van de hartspier geen bloed meer door een afsluiting in een kransslagader. Dat deel van de hartspier sterft af, met als gevolg dat het prikkelgeleidingssysteem ontregeld raakt. Elektrische kortsluitingen rond het littekenweefsel kunnen leiden tot gevaarlijke ritmestoornissen.

Vergroot hart
Een vergroot hart is voornamelijk het gevolg van hoge bloeddruk of een coronaire hartziekte. Een vergroot hart kan leiden tot aritmieën.

Valvulaire hartziekte
Het lekken of vernauwen van je hartkleppen kan leiden tot het uitrekken of verdikken van je hartspier of beide. Wanneer de kamers vergroten of verzwakt worden als gevolg van een lekkende klep, is er een verhoogd risico op het ontwikkelen van aritmie.

Aangeboren hartafwijkingen
Een plotselinge hartstilstand bij kinderen, tieners of adolescenten kan het het gevolg zijn van een hartaandoening die bij de geboorte aanwezig was (aangeboren hartziekte). Zelfs volwassenen die een corrigerende operatie hebben gehad voor een aangeboren hartafwijking, hebben nog steeds een groter risico op plotselinge hartstilstand.

Elektrische problemen in het hart
Bij sommige mensen ligt het probleem in het hart in het elektrische systeem zélf, in plaats van een probleem met de hartspier of de kleppen. Dit worden primaire hartritmestoornissen genoemd en voorbeelden hiervan zijn het Brugada syndroom (een erfelijke aandoening waarbij er iets mis is met het ritme van het hart) en het lange-QT-syndroom (LQTS), een erfelijke hartritmestoornis.

Risicofactoren

Hartstilstand staat vaak in verband met coronaire hartziekten. Daarom zijn dezelfde factoren die het risico van coronaire hartziekten vergroten, ook van toepassing voor een hartstilstand. Deze bestaan uit:

• De aanwezigheid van kransslagaderziekten in de familie;
• Roken;
• Hoge bloeddruk;
• Hoge bloedcholesterol;
• Overgewicht of obesitas;
• Diabetes;
• Een sedentaire levensstijl (gebrek aan lichaamsbeweging);
• Te veel alcohol drinken (meer dan twee consumpties per dag).

Andere risicofactoren
Andere factoren die het risico op een hartstilstand kunnen verhogen, zijn:

• Een eerdere hartstilstand of een familiegeschiedenis met hartstilstand;
• Een eerdere hartaanval;
• Een persoonlijke of familiegeschiedenis van andere vormen van hart- en vaatziekten, zoals hartritmestoornissen, aangeboren hartafwijkingen, hartfalen en ziekten van de hartspier (cardiomyopathie);
• Leeftijd: de incidentie van plotselinge hartstilstand neemt toe met de leeftijd;
• Sekse: mannen hebben twee tot drie keer meer kans om plotselinge hartstilstand te krijgen;
• Gebruik van drugs, zoals cocaïne of amfetaminen (speed);
• Voedingstekorten, zoals lage kalium- of magnesiumniveaus.

Complicaties en gevolgen

Overlijden

Elke dag overlijden in Nederland 35 mensen aan een hartstilstand buiten het ziekenhuis.

Fractuur

Een ribfractuur (gebroken rib) of een sternumfractuur (gebroken borstbeen) als traumatisch letsel door reanimatie komt voor bij ongeveer een derde van de patiënten, maar het aantal ernstige complicaties is daardoor vrij laag.

Hersenletsel door zuurstoftekort

Verslechterde bloedcirculatie zorgt ervoor dat de hersenen verstoken blijven van voedingsstoffen en zuurstof. Hierdoor kan hersenletsel ontstaan. De prognose wordt beïnvloed door de duur van de hartstilstand en wanneer men begonnen is met reanimeren. Naar schatting wordt bijna 50% van de overlevenden van een plotselinge hartstilstand geconfronteerd met een bepaalde mate van neurologische disfunctie.

Ischemische hepatitis (shock-lever)

Als gevolg van verminderde bloedtoevoer kan de lever ernstig worden beschadigd; deze aandoening wordt ‘ischemische hepatitis' genoemd. De behandeling van een shock-lever is ondersteunend. Het behoud van een goede doorbloeding van de lever en het vermijden van verdere schade aan de lever zijn de kernpunten van de behandeling.

Acute tubulusnecrose (ATN)

Het wegvallen van de bloedsomloop (circulatie) kan resulteren in ischemische nierbeschadiging. Ischemie is de medische term voor 'onvoldoende doorbloeding'. Acute tubulusnecrose is een aandoening van de de tubuli; hierbij sterven de tubuluscellen af. Dit leidt tot acuut nierfalen. De behandeling van ATN is ondersteunend.

Recidief van de hartstilstand

De kans op nog een hartstilstand is 30% binnen het jaar en 60% binnen de 5 jaar.

Onderzoek en diagnose

Nadat je een hartstilstand hebt gehad en dit hebt overleefd, zal de arts onderzoeken wat de precieze oorzaak is geweest. Het identificeren van het onderliggende probleem kan helpen bij het voorkomen van een toekomstige hartstilstand. De volgende onderzoeken kunnen worden uitgevoerd.

Elektrocardiogram (ECG)

Een test die vaak wordt gedaan na een hartstilstand is een elektrocardiogram (ECG) ofwel hartfilmpje. Een ECG kan storingen in het hartritme onthullen of abnormale elektrische patronen detecteren, welke het risico op een plotselinge dood verhogen.

Bloedonderzoek

Bloedonderzoek kan gedaan worden om de niveaus van kalium, magnesium, hormonen en andere stoffen te controleren die de werking van je hart kunnen beïnvloeden. Andere bloedonderzoeken kunnen recente hartschade en een hartaanval detecteren. Het afgenomen bloed wordt in het laboratorium onderzocht op stoffen die vrijkomen bij het deels afsterven van de hartspier.

Beeldvormend onderzoek

Deze kunnen bestaan uit:

• Een röntgenfoto van de borst (thorax), waarbij de grootte en vorm van je hart en bloedvaten gecontroleerd worden. Het kan ook aangeven of er sprake is van hartfalen.
• Echocardiogram, waarmee vastgesteld wordt of je hart goed werkt.
• Nucleaire scan, vooral geschikt om beweging en verandering in beeld te brengen, zoals de bloedstroom door het hart of de stofwisseling in de hartspier.

Andere onderzoeken

Andere vaak uitgevoerde onderzoeken zijn onder meer:

• Elektrofysiologisch onderzoek (EFO), wordt toegepast wanneer men vermoedt of heeft vastgesteld dat er sprake is van een versneld hartritme (tachycardie). Aan de hand van dit onderzoek wordt plaats, klasse en type van de aritmie vastgesteld.
• Hartkatheterisatie, waarbij contrastvloeistof in het linkerventrikel wordt gespoten. Met een röntgendoorlichting wordt een beeldopname gemaakt, een angiogram genoemd. Met dit onderzoek kunnen bloedvaten en hartkamers zichtbaar worden gemaakt. Terwijl de katheter in de juiste positie wordt gebracht, kan de arts een eventuele blokkade behandelen door een angioplastiek te verrichten en een stent te plaatsen om de vernauwing open te houden.

Behandeling van een hartstilstand

Een hartstilstand is een medische noodsituatie, waarbij direct medisch ingrijpen is vereist.

Reanimatie

Bij een hartstilstand worden de volgende zes stappen gevolgd:

1. Controleren van het bewustzijn;
2. Direct 112 bellen;
3. Ademhaling controleren;
4. Start direct met 30 borstcompressies;
5. Beadem 2 keer;
6. Doorgaan met reanimatie, waarbij 30 borstcompressies afgewisseld worden met 2 beademingen.

Defibrillatie

Een automatische externe defibrillator (AED) is een draagbaar apparaat dat het hartritme weer kan herstellen bij een hartstilstand. Als het AED-apparaat is gearriveerd, worden de borstcompressies zo kort mogelijk onderbroken. Vervolgens wordt de borstkas van het slachtoffer ontbloot. De AED wordt aangezet en vervolgens worden in instructies van het apparaat opgevolgd. De elektroden worden bevestigd en de opdrachten van de AED worden opgevolgd, totdat de ambulancezorgverleners zeggen dat je mag stoppen.

AED's zijn speciale defibrillators die onopgeleide omstanders kunnen gebruiken. Deze draagbare apparaten tref je vaak plaats aan op openbare plaatsen, zoals winkelcentra, golfbanen, bedrijven, luchthavens, vliegtuigen, casino's, congrescentra, hotels, sportlocaties en scholen. AED's zijn geprogrammeerd om een ​​elektrische schok te veroorzaken als ze een gevaarlijke aritmie detecteren, zoals ventriculaire fibrillatie. Dit voorkomt dat er schokken worden toegediend bij iemand die geen hartstilstand heeft gehad.

Behandeling in een ziekenhuis

Als je een hartstilstand overleeft, word je waarschijnlijk in het ziekenhuis opgenomen voor verdere zorg en behandeling. In het ziekenhuis zal het medisch team nauwlettend je hart in de gaten houden. Je krijgt medicijnen toegediend waarmee het risico van een nieuwe hartstilstand wordt verminderd. Op een hartafdeling van een ziekenhuis zal het medisch team proberen te achterhalen wat de hartstilstand heeft veroorzaakt. Mensen met een ernstige verstopping in hun hartslagaders, kunnen gedotterd worden kort na de opname in het ziekenhuis. Als er een grote kans op herhaling is van een hartstilstand, is soms een ICD (Implanteerbare Cardioverter Defibrillator) nodig. Dit apparaatje geeft een schokje bij levensbedreigende ritmestoornissen en herstelt zo het hartritme.

Prognose

De sterftecijfer voor een hartstilstand buiten het ziekenhuis, zijn hoog. De meeste patiënten overleven een hartstilstand niet en degenen die overleven, kunnen hersenschade oplopen. Er zijn verschillende factoren die de uitkomst of prognose van een patiënt na een hartstilstand beïnvloeden. Deze zijn:

Patiëntfactoren

Patiëntfactoren verschillen per patiënt, zoals leeftijd, geslacht, leefstijlgewoonten en co-morbiditeit. De kans op overleving is lager bij oudere personen, mannen en mensen die bijvoorbeeld roken. De aanwezigheid van andere medische aandoeningen zoals bloedinfectie, nierfalen, uitgezaaide kanker of beroerte, hebben ook een negatieve invloed op de prognose.

Gebeurtenisgerelateerde factoren

Gebeurtenisgerelateerde factoren rond de hartstilstand, zijn ook van invloed op de prognose. Als na de hartstilstand op het eerste elektrocardiogram ventriculaire fibrillatie of tachycardie wordt vastgesteld, zijn de kansen op overleving 18% tot 64%. Voor andere aritmieën zijn de kansen op overleving veel lager, variërend van 1,2% tot 14%. Daarnaast hebben patiënten met een kortere hartstoornis een betere prognose en kans op overleving, dan die met een langere duur. Kortere stoornissen zijn gemakkelijk behandelbaar en veroorzaken minder schade aan de weefsels en vitale organen. Tot slot is de duur van een hartstilstand meestal veel korter wanneer je in de buurt van een ziekenhuis woont.

Voorkomen van hartstilstand

Controle en adviezen

Voorkomen is beter dan genezen. Het verminderen van je risico is de beste strategie. Maatregelen die je kunt nemen zijn regelmatige controles, screening voor hartziekten en gezond leven. Neem hierbij de volgende adviezen in acht:

• Niet roken, en drink matig alcohol;
• Eet gezond en gevarieerd;
• Blijf fysiek actief, bewegen is gezond.

Medicijnen

Als je weet dat je bepaalde hartziekten of aandoeningen hebt die je kwetsbaarder maken, dan kan je huisarts passende maatregelen aanbevelen om je gezondheid te verbeteren, zoals het nemen van medicijnen voor je cholesterol of het adequaat controleren van je diabetes. Bij sommige mensen met een bekend risico op plotselinge hartstilstand, kunnen artsen anti-aritmica (welke de hartslag verlagen én zorgen voor een regelmatige hartslag) voorschrijven of een implanteerbare cardioverter-defibrillator (ICD) aanbevelen als primaire preventie.

Lees verder

• Hartklachten, hartaandoeningen en hartziekten: symptomen
• Hartritmestoornissen: symptomen, behandeling en oorzaken
• Hartfalen: symptomen, oorzaken en behandeling zwak hart
• Hartaanval (hartinfarct): symptomen, oorzaak en behandeling
• Hartaanval risicofactoren: leeftijd, roken en hoge bloeddruk