MRSA: Bacteriële infectie met resistentie tegen antibiotica

MRSA is de afkorting van ‘meticilline-resistente Staphylococcus aureus’. Deze bacteriële infectie reageert niet op antibiotica die de arts normaal gezien inzet voor de behandeling van bacteriële infecties. MRSA-bacteriën zijn namelijk bestand (resistent) tegen deze veelgebruikte antibiotica. MRSA komt voor in ziekenhuizen en zorginstellingen, wat gekend is als een ziekenhuisinfectie, maar ook bij gezonde mensen komt de infectie tot stand. De ziekte tast meestal de huid aan maar vooral bij zwakkere patiënten en zorgverleners zijn diverse lichaamsstructuren en organen aangetast, hetgeen resulteert in ernstige symptomen. Een uitgebreid huid- of afscheidingsonderzoek is nodig om te bepalen welke antibiotica wel effectief zijn, al is soms enkel een chirurgische ingreep nodig om de bacteriën in de huid af te remmen. De vooruitzichten zijn variabel en afhankelijk van vele factoren. MRSA is met een grondige (persoonlijke) hygiëne vaak te voorkomen.

• Typisch aan MRSA: Resistent tegen gebruik van antibiotica
• Oorzaken: Stafylokokken-bacteriën
• Risicogroepen van resistentie tegen stafylokokken
• Symptomen: Huid en andere lichaamsstructuren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van MRSA-risico bij gezonde mensen
• Behandeling MRSA-infectie
• Prognose bacteriële infectie
• Preventie van infectie met meticilline-resistente Staphylococcus aureus

Typisch aan MRSA: Resistent tegen gebruik van antibiotica

MRSA is een infectie die resulteert uit tientallen jaren vaak onnodig gebruik van antibiotica. De arts schrijft deze medicijnen vaak voor voor de behandeling van een verkoudheid, griep en andere virale infecties die niet reageren op deze medicijnen. Antibiotica enkel zijn namelijk enkel inzetbaar voor infecties die door bacteriën zijn veroorzaakt. Antibiotica vernietigen tevens niet elke bacterie waardoor de andere overblijvende bacteriën snel leren hoe ze weerstand moeten bieden aan dit type antibiotica, wat ook bijdraagt aan de resistentie tegen MRSA. Bij MRSA produceren de resistente stafylokokken een penicilline-bindend-proteïne, waardoor ze een geringe affiniteit hebben voor de penicillines zoals meticilline. Deze stafylokokken zijn ook resistent tegen andere antibiotica zoals amoxicilline, penicilline, oxacilline en veel andere veel voorkomende antibiotica. Hierdoor spreken artsen over ‘multiresistente Staphylococcus aureus’.

Oorzaken: Stafylokokken-bacteriën

Stafylokokken-bacteriën

Stafylokokken, een type bacteriën, veroorzaken MRSA. Stafylokokken zijn kogelronde etterverwekkende bacteriën; zij liggen als bij een druiventros in hoopjes bij elkaar. Dit type bacteriën is vaak te vinden op de huid en slijmvliezen zoals het perineum (bilnaad) of de neus, zonder dat het schade berokkent. Circa 2% van de mensen wereldwijd draagt MRSA.

Verspreiding van stafylokokken

Op de huid bevinden zich altijd bacteriën, maar meestal veroorzaken ze geen infectie of klachten. Dit is gekend als ‘kolonisatie’. Mensen die gekoloniseerd zijn met MRSA, zijn mogelijk in staat om de infectie naar anderen te verspreiden. De infectie komt zowel binnen als buiten zorgcentra voor en is erg besmettelijk.

Ziekenhuisinfectie
MRSA is een ziekenhuisinfectie. Onder ziekenhuispersoneel komen namelijk veel dragers voor (aan de handen, op de huid en kleding), waardoor een besmetting bij patiënten of pasgeborenen snel gebeurt. De verspreiding van de meeste stafylokokken gebeurt door huid-op-huid contact (aanraken). Een dokter, verpleegkundige, andere zorgverlener, of bezoekers aan een ziekenhuis, verpleegtehuis, dialysecentrum of een andere zorgfaciliteit dragen de bacteriële bacteriën op hun lichaam en verspreiden deze dan via aanraking op een patiënt. De bacteriën verspreiden zich in het lichaam naar de botten, de gewrichten, het bloed of een orgaan, zoals de longen, het hart of de hersenen.

Gezonde mensen
De ziekte komt eveneens voor buiten het ziekenhuis waarbij de verspreiding ook gebeurt door huid-op-huid contact. Dit gebeurt vaak bij atleten maar is aanwezig bij tal van andere groepen (zie 'risicogroepen').

Risicogroepen van resistentie tegen stafylokokken

Patiënten met verzwakt immuunsysteem

Ernstige bacteriële infecties komen vaker voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem omdat ze al langdurig lijden aan medische klachten. Dit zijn patiënten die:

• chemotherapie voor de behandeling van kanker of immunosuppressiva krijgen die het immuunsysteem verzwakken
• een invasief medisch apparaat hebben zoals een intraveneuze (via een ader) lijn, een urinekatheter (de bacterie komt zo snel het lichaam binnen)
• een onderbreking in de huidbarrière hebben, zoals een chirurgische wonde, een brandwonde, ...
• frequent antibioticakuren gehad hebben bij hun behandeling
• langdurig in het ziekenhuis zijn opgenomen of in een andere zorginstelling verblijven
• nierdialyse (hemodialyse) krijgen
• ouder zijn
• recent een kunstgewricht gekregen hebben

Gezonde patiënten: CA-MRSA
MRSA-infecties verschijnen eveneens bij gezonde mensen die nog niet in het ziekenhuis zijn geweest. Dit staat bekend als CA-MRSA, of voluit ‘community acquired MRSA’. In tegenstelling tot gewone MRSA-infecties die vooral bij ouderen tot uiting komen, zijn CA-MRSA-infecties vooral aanwezig bij jongere mensen. De gemiddelde leeftijd van een patiënt met CA-MRSA is 23 jaar. De meeste CA-MRSA-infecties komen voor op de huid door een besmetting via huidcontact. Minder vaak zijn de longen aangetast. Volgende risicogroepen lopen gevaar op een CA-MRSA-infectie:

• kinderen in de kinderopvang
• mannen die geslachtsgemeenschap hebben met mannen
• mensen die deelnemen aan contactsporten zoals onder andere rugby, ijshockey, voetbal en basketbal
• mensen die een recente influenza-infectie gehad hebben
• mensen die een tatoeage hebben
• mensen die het afgelopen jaar geopereerd zijn
• mensen die illegaal drugs geïnjecteerd hebben
• mensen die in overbevolkte gebieden leven zoals in een militaire basis, gevangenis, internaat, …
• mensen die niet letten op de persoonlijke hygiëne of gebruik maken van onhygiënische voorzieningen
• mensen die recent antibiotica gebruikt hebben
• sporters en anderen die voorwerpen delen zoals handdoeken of scheerapparaten

Symptomen: Huid en andere lichaamsstructuren

De symptomen van een MRSA-infectie zijn afhankelijk van de infectieplaats. Meestal veroorzaakt kampt de patiënt met milde infecties op de huid. Maar in sommige omstandigheden zijn andere lichaamsstructuren en organen aangetast.

Huid

De huidklachten komen sneller tot stand wanneer een wonde op de huid aanwezig is, omdat de bacteriën dan zo binnendringen. Vooral de gebieden waar meer lichaamshaar is, zijn getroffen. De bacterie is namelijk in staat om in haarfollikels binnen te dringen. Een huidinfectie / wondinfectie is een kenmerk van een infectie met MRSA-bacteriën. Hierbij ontstaat een pijnlijk bultje, een puistje of een zweer dat rood, gezwollen, gevoelig bij aanraking en pijnlijk is. Soms is sprake van pus of andere afscheiding uit de aangetaste huid. Dit verandert onbehandeld snel in diepe, pijnlijke abcessen waarvoor een chirurgische drainage (pus afvoeren) nodig is. Koorts gaat vaak gepaard met deze huidinfectie.

Andere lichaamsdelen

Vaak komen de bacteriën niet verder dan de huid, maar soms tasten ze eveneens andere lichaamsstructuren aan, waardoor potentieel levensbedreigende infecties ontstaan in de botten, de gewrichten, chirurgische wonden, de bloedbaan, het hart, de longen, de urinewegen, de hersenen of andere organen. Bij gezondheidsmedewerkers is een MRSA-infectie vaak ernstig en zijn andere organen vaak getroffen.

Bloed
Een bloedvergiftiging (sepsis) is onder andere gekenmerkt door zwakte, een versnelde hartslag (tachycardie), blauwe plekken, duizeligheid, sterke vermoeidheid, braken en verwardheid.

Bot
De botten zijn mogelijk eveneens getroffen, waardoor de patiënt zich presenteert met een botinfectie (osteomyelitis). Deze klachten treden op:

• botpijn, in combinatie met pijn op de plaats van de infectie
• een algemeen ziek gevoel
• extreme slaapzucht & vermoeidheid
• koorts en koude rillingen
• overmatig zweten (hyperhidrose)
• prikkelbaarheid
• zwelling, roodheid en warmte op de huid

Gewrichten
Gewrichtspijn treedt op wanneer de gewrichten zijn aangetast.

Hart
Een ontsteking van de binnenkant van het hart (endocarditis) en een ontsteking van de hartspier (myocarditis) behoren eveneens tot de mogelijkheden. Dit uit zich in onder andere onverklaarbaar gewichtsverlies, hartruis (nieuw of veranderd), hoofdpijn, koorts, kortademigheid, vermoeidheid en nachtelijk zweten.

Huid
Een patiënt met een huidinfectie door MRSA presenteert zich met een huiduitslag, een wondinfectie, slecht genezende wonden, septische bursitis (kleine met vloeistof gevulde zakjes onder de huid) en abcesvorming. Algemene symptomen zoals onder andere koorts, rillingen, een algemeen ziek gevoel en vermoeidheid zijn hierbij mogelijk.

Longen
Wanneer de longen zijn aangetast, ontstaat snel een pneumonie (longontsteking). Dit uit zich in volgende klachten:

• ademhalingsproblemen
• een algemeen ziek gevoel
• hoesten
• hoge koorts en koude rillingen
• hoofdpijn
• kortademigheid
• pijn op de borst

Urinewegen
Urineweginfecties zoals bijvoorbeeld een blaasontsteking zijn eveneens mogelijk wanneer de urinewegen door de bacteriën zijn getroffen. Plasproblemen, koorts, rillingen en buikpijn zijn enkele mogelijke klachten die hiermee gepaard gaan.

Diagnose en onderzoeken

De arts neemt een weefselmonster (biopsie) van de open huiduitslag of de huid waar de patiënt pijn ervaart. Het is ook mogelijk dat de arts een afscheiding verzamelt uit bloed, urine, sputum (slijm) of pus van een abces. Dit monster stuurt hij vervolgens naar een laboratorium die het testen op de aanwezigheid van bacteriën en MRSA. Als medewerkers van het laboratorium MRSA detecteren, kijken ze welke antibiotica effectief is voor het behandelen van de infectie. Dit is belangrijk omdat MRSA gekenmerkt is door een resistentie tegen veel gebruikte antibiotica.

Behandeling van MRSA-risico bij gezonde mensen

Soms krijgen mensen bij een opname in het ziekenhuis een test om te kijken of ze MRSA op de huid hebben. Zij vertonen met andere woorden nog geen MRSA-infectie maar lopen wel een verhoogd risico op het ontwikkelen hiervan wanneer een MRSA-kolonisatie aanwezig is. Hierbij neemt de arts een uitstrijkje uit de neus of van de huid van de patiënt. Is een MRSA-kolonisatie aanwezig, dan is het nodig om deze bacteriën te verwijderen. Dit gebeurt via deze methodes:

• antibacteriële shampoo voor de hoofdhuid (chlorhexidine zeep douche / bad procedure)
• antibacteriële zeep of poeder voor de huid (chlorhexidine baden)
• neusspray (intranasale mupirocine)

Behandeling MRSA-infectie

De arts bekijkt het type en de plaats van de infectie, de ernst van de symptomen en de antibiotica waarop de bacteriestam van MRSA reageert (verkregen door de laboratoriumtestresultaten).

Huid

Een infectie die nog niet verspreid is, behandelt de arts door het geïnfecteerde vocht af te voeren (draineren) en voert hij een correcte wondverzorging en hygiëne uit. De patiënt mag dit in elk geval niet zelf doen. Een zweer of wonde moet de patiënt ook steeds bedekken.

Lichaamsdelen

Ernstige MRSA-infecties zijn niet altijd eenvoudig te behandelen. De arts bekijkt naar aanleiding van de laboratoriumtestresultaten welke soort antibiotica hij moet inzetten. Hierbij kijkt hij eveneens naar de gezondheidsgeschiedenis van de patiënt. MRSA-infecties zijn moeilijker te behandelen wanneer ze optreden in het bloed en/of de longen, alsook bij reeds zieke of verzwakte patiënten. Soms is een langdurig antibioticakuur nodig, zelfs nadat de patiënt het ziekenhuis verlaten heeft. De patiënt krijgt verder thuisinstructies mee die hij moet opvolgen.

Prognose bacteriële infectie

De prognose van een infectie met meticilline-resistente Staphylococcus aureus hangt af van de ernst van de klachten en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt. Bij de aanwezigheid van een longontsteking en/of een bloedinfectie (sepsis), zijn de vooruitzichten minder gunstig. Deze complicaties zijn namelijk gekoppeld aan hoge sterftecijfers. MRSA-bacteriën passen zich steeds aan; hierdoor werken na verloop van tijd bepaalde antibiotica evenmin. Wetenschappers moeten bijgevolg steeds nieuwe antibiotica ontwikkelen en het karakter van de bacteriën opvolgen.

Preventie van infectie met meticilline-resistente Staphylococcus aureus

Enkele preventieve maatregelen verminderen de kans op het krijgen van deze bacteriële infectie en voorkomen de verspreiding ervan.

• Contact met andere wonden of verbanden vermijden.
• De handen meteen wassen (goede handhygiëne) na het verlaten van een zorginstelling of een sportieve activiteit.
• De handen schoon houden door ze grondig te wassen met water en zeep. Een op alcohol gebaseerd handverzorgingsmiddel voor reinigen van de handen is een andere goede optie.
• Een gemeenschappelijke whirlpool of sauna niet gebruiken wanneer een andere persoon met een open wonde dit gebruikt heeft. Wil iemand dit toch doen, dan is eventueel het gebruik van kleding of een handdoek steeds nodig als een barrière.
• Handschoenen en ziekenhuisjurken dragen bij het bezoek aan een patiënt met MRSA
• Patiënten met MRSA apart houden van gezonde patiënten
• Persoonlijke voorwerpen zoals zepen, scheermessen, handdoeken, tandenborstels, kammen, nagelknippers, kleding of cosmetica niet delen bij het delen van sportartikelen, is reinigen met een antiseptische oplossing of antiseptische doekjes nodig.
• Schaafwonden, snijwonden, puisjes, insectenbeten en krassen schoon en bedekt houden met verbanden totdat ze genezen zijn
• Verbanden en braces niet delen
• Vingernagels kort houden om schade aan de huid te vermijden
• Vuile douchefaciliteiten vermijden
• Ziekenhuisruimten en de uitrusting in ziekenhuizen grondig reinigen

Lees verder

• Ziekenhuisinfecties: Oorzaken, soorten en risicofactoren
• Stafylokokkeninfectie: Infectie met Staphylococcus-bacteriën
• Staphylococcus aureus-bacterie: Soorten bacteriële infecties
• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica