Hyperfosfatemie: Overmatig veel fosfaat in het bloed

Hyperfosfatemie is een toestand waarbij een verhoogd fosfaatgehalte in het bloed optreedt. Veelal is dit het gevolg van nierfalen, maar diverse andere aandoeningen en omgevingsfactoren veroorzaken dit symptoom. Naast jeuk ontstaan problemen met de botten, het hart en de hersenen. Botpijn, hartritmestoornissen en verwardheid zijn bijvoorbeeld enkele klachten van deze toestand. De behandeling van hyperfosfatemie bestaat uit veel drinken, een fosfaatbeperkte voeding, medicijnen en nierdialyse, al moet de arts ook het onderliggend probleem behandelen. De vooruitzichten zijn variabel en afhankelijk van de oorzaak van hyperfosfatemie.

• Aandoeningen en hyperfosfatemie
• Omgevingsfactoren en hyperfosfatemie
• Symptomen aan bot, hart en hersenen
• Diagnose en onderzoeken verhoogd fosfaatgehalte
• Behandeling van overmatig veel fosfaat in het bloed

Aandoeningen en hyperfosfatemie

Fanconi-syndroom

Het Fanconi-syndroom is een aangeboren stofwisselingsziekte waarbij de nierbuisjes zijn aangetast. Diverse klachten komen voor, zoals dwerggroei, cerebrosclerose (verharding van de hersenen), glucosurie (suiker in de urine), pollakisurie (vaak plassen), rachitische botafwijkingen, acidose (te hoge zuurgraad van het bloed) en vaak ook hyperfosfatemie.

Darminfarct

Bij een darminfarct is een slagader in de darmen plots afgesloten. Hierdoor krijgt het gebied achter deze afsluiting geen bloed meer, wat resulteert in zuurstoftekort in dat gedeelte. Het armgebied sterft hierdoor af. Dit gebeurt door een bloedstolsel bij bijna altijd al aangetaste slagaders door slagaderverkalking. Buikpijn, misselijkheid, bloed in de ontlasting (soms), koorts, een ziek gevoel en tekenen van bloedvergiftiging (sepsis) komen bij een darminfarct tot uiting.

Hypoparathyroïdie

Hypoparathyroïdie (een te traag werkende bijschildklier) is een zeldzame calciumstofwisselingsstoornis. Hierbij krijgt de patiënt te maken met hypocalciëmie (te weinig calcium in het bloed), hyperfosfatemie en hyperfosfaturie (verhoogd fosfaatgehalte in de urine).

Myeloom

Een myeloom is een kwaadaardig gezwel van het ruggenmerg of beenmerg. Hierbij is een abnormaal fosfaatbindend eiwit aanwezig, hetgeen zorgt voor hyperfosfatemie.

Nierfalen

Hyperfosfatemie komt vaak voor bij patiënten met nierfalen of een chronisch verminderde nierfunctie.

Tumorlysis syndroom

Het tumorlysis syndroom ontstaat nierinsufficiëntie door overmatig veel afvalproducten (vooral urinezuur, fosfaten en kalium) in de nieren. Dit is gevormd bij het afsterven van kwaadaardige gezwelcellen (bij kanker). Het tumorlysis syndroom komt meestal tot uiting na chemotherapie, vooral wanneer de tumor snelgroeiend en kwaadaardig is.

Rhabdomyolyse

Acute hyperfosfatemie komt mogelijk tot stand bij rhabdomyolyse, een aandoening waarbij een afbraak van spierweefsel gebeurt. Daarnaast komen gewrichtspijn en spierpijn tot stand. Ook plast de patiënt weinig (oligurie); de urine zelf is donkergekleurd. Algemene symptomen zoals buikpijn, vermoeidheid, koorts en een snelle hartslag (tachycardie) zijn eveneens mogelijk.

Omgevingsfactoren en hyperfosfatemie

Ook enkele omgevingsfactoren leiden tot een verhoogd fosfaatgehalte in het bloed.

Dialyse

Patiënten met nierfalen die nierdialyse krijgen, hebben in 70% van de gevallen overmatig veel fosfaat in het bloed. Dit treedt op wanneer het verwijderen van fosfaat uit het lichaam niet goed gebeurt.

Fosfaat bevattende klysma’s

Een klysma (lavement, klisteer) is een medische procedure waarbij een arts via een irrigator of een spuit vloeistoffen inbrengt in de endeldarm. Deze vloeistoffen bevatten een afvoermiddel, een medicament of een voedingsmiddel. Wanneer dit te veel fosfaat bevat, ontwikkelt de patiënt hyperfosfatemie.

Symptomen aan bot, hart en hersenen

Overactieve bijschildklier en schade aan slagaders en bloedvaten

Hyperfosfatemie is meestal asymptomatisch, maar resulteert mogelijk in een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëme) of alkalose (te lage zuurgraad van het bloed). Uremische jeuk is een mogelijk symptoom door een verhoogd calciumfosfaatproduct. Dit is namelijk het gevolg van kristalvorming in de huid. Langdurige hyperfosfatemie veroorzaakt hyperparathyroïdie (overmatig werkende bijschildklier) en periarticulaire en vasculaire calcificatie (verkalking rond de slagaders en de bloedvaten). Dit resulteert in diverse klachten.

Botten

• botbreuken
• botpijn
• botzwakte
• spierkrampen
• spierzwakte

Bloedvaten
braken

• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• hartritmestoornissen
• misselijkheid
• problemen met het gezichtsvermogen
• slagaderverkalking (arteriosclerose)

Centraal-neurologisch

Verder treden eveneens centraal-neurologische klachten op zoals:

• coma
• hersendood
• insulten
• prikkelbaarheid
• uitval van hersenzenuwen
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken verhoogd fosfaatgehalte

Naast de symptomen bemerkt de arts ook nog hyperreflexie en tetanie (spierkrampen door elektrolytenstoornissen) tijdens een lichamelijk en neurologisch onderzoek. Via een bloedonderzoek is overmatig veel fosfaat in het bloed vast te stellen. Indien nodig voert hij nog verdere onderzoeken uit. Zo maakt hij bijvoorbeeld nog een hartfilmpje (elektrocardiografie) bij hartproblemen.

Behandeling van overmatig veel fosfaat in het bloed

De arts behandelt de onderliggende oorzaak van hyperfosfatemie. Voor acute acute hyperfosfatemie is in de meeste gevallen geen behandeling nodig, aangezien de oorzaken zichzelf oplossen. Een behandeling van chronische hyperfosfatemie gebeurt met behulp van medicijnen in de vorm van plaspillen (diuretica) en/of fosfaatbinders en dit in combinatie met nierdialyse. De plaspillen zorgen ervoor dat de patiënt meer calcium gaat uitscheiden (hypercalciëmie is immers één van de symptomen van hyperfosfatemie). Verder moet een patiënt veel drinken. Lukt dit niet, dan dient de arts vocht toe via een ader (intraveneus). Bij chronische hyperfosfatemie is een fosfaatbeperkende voeding soms nodig. De arts verwijst de patiënt hiervoor door naar een diëtist. Minder industriële voeding is hierbij eveneens nuttig.