Hypocalciëmie: Verlaagd calciumgehalte in het bloed

Calcium is aanwezig in heel wat lichaamsstructuren zoals onder andere het bot, het bloed, de spieren en het hart. In een aantal omstandigheden ontstaat een verlaagd calciumgehalte in het bloed, wat gekend is als hypocalciëmie. Bij deze elektrolytenstoornis komen neurologische en psychische tekenen voor, zoals onder andere verwardheid en hallucinaties in combinatie met spierstijfheid. De patiënt heeft via de mond ingenomen of via een infuus toegediend calcium nodig zodat de calciumspiegel weer stijgt.

• Oorzaken hypocalciëmie
• Neurologische symptomen en spierkrampen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via calcium
• Prognose van verlaagd calciumgehalte in het bloed
• Complicaties

Oorzaken hypocalciëmie

Hypocalciëmie ontstaat als gevolg van enkele aandoeningen en omgevingsfactoren. Vaak is sprake van een tijdelijk karakter van de verlaagde calciumspiegel, maar bij een aantal ziekten is dit chronisch en is een medische behandeling van dit tekort vereist.

Tijdelijke hypocalciëmie
Tijdelijke hypocalciëmie komt voor bij brandwonden en sepsis (bloedvergiftiging). Symptomen komen hierbij niet tot uiting. Hypocalciëmie na schildklierchirurgie is gebruikelijk maar meestal ook van voorbijgaande aard. Minder dan 1% van de chirurgische ingrepen waarbij de arts de schildklier verwijdert, heeft permanente hypocalciëmie tot gevolg. Hypocalciëmie vloeit tot slot mogelijk voort uit het gebruik van bepaalde geneesmiddelen waaronder bisfosfonaten (medicatie bij botaandoeningen) en calcitonine.

Chronische hypocalciëmie

De chronische vorm van hypocalciëmie komt tot stand bij diverse aandoeningen.

Acute ernstige hyperfosfatemie
Wanneer hyperfosfatemie (overmatig veel fosfaat in het bloed) ontstaat, leidt dit mogelijk tot hypocalciëmie. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij acute pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier), hypothermie (een verlaagde lichaamstemperatuur), het tumorlysis syndroom en rhabdomyelyse (afbraak van spierweefsel en symptomen aan de gewrichten en urinewegen).

Hypomagnesiëmie
Een magnesiumtekort veroorzaakt hypocalciëmie. Dit ontstaat door het gebruik van geneesmiddelen zoals onder andere antibiotica, diuretica (plaspillen) en maagzuurremmers. Bij bepaalde darmaandoeningen die bijvoorbeeld gepaard gaan met chronische diarree verschijnt hypomagnesiëmie. Ook wanneer een verhoogde productie van het hormoon aldolsteron (hyperaldosteronisme) plaatsvindt, verschijnt dit symptoom. Hypomagnesiëmie komt tot slot tot uiting bij onvoldoende opname van magnesium in de voeding, alcoholisme en een zwangerschap. Wiebelogen (nystagmus), verwardheid, vermoeidheid en verminderde reflexen zijn enkele kenmerken van hypomagnesiëmie, al zijn de symptomen niet altijd zichtbaar en is een verlaagde magnesiumspiegel in het bloed meestal enkel identificeerbaar bij een bloedonderzoek.

Hypoparathyreoïdie
Hypocalciëmie verschijnt bij een te traag werkende bijschildklier(en). Dit ontstaat bijvoorbeeld als gevolg van hypomagnesiëmie, de ziekte van Addison (bijnierinsufficiëntie met onvoldoende productie van hormonen), en andere schade aan de bijschildklieren. Broze nagels, ochtendhoofdpijn, hoofdpijn, cataract (staar: troebele ooglens), zwakte en angst zijn slechts enkele symptomen van een vertraagde werking van de bijschildklier(en).

Nierinsufficiëntie
Wanneer de nieren onvoldoende goed werken, leidt dit tot een verlaagd calciumgehalte in het bloed. Een chronische nierziekte is de meest voorkomende oorzaak van hypocalciëmie.

Vitamine D-deficiëntie
Bij een tekort aan vitamine D ontstaat mogelijk hypocalciëmie. Dit gebeurt bij onder andere onvoldoende blootstelling aan zonlicht, een allergie aan melk en een strikt vegetarisch dieet. Vitamine D is nodig zodat het lichaam voldoende calcium kan opnemen via de voeding.

Neurologische symptomen en spierkrampen

Bij hypocalciëmie komen diverse neurologische en psychische symptomen tot uiting zoals een depressie, delirium (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie), een verhoogde prikkelbaarheid, geheugenverlies, hallucinaties en verwardheid. Wanneer de calciumspiegel extreem laag is, ontstaan tintelingen (meestal in de vingers, voeten, tong en lippen), krijgt een patiënt te maken met spiertrekkingen, spierpijn, een verhoogde spierprikkelbaarheid (tetanie), spierkrampen in het strottenhoofd (larynxspasmen) waardoor ademhalingsproblemen ontstaan, grimasseren, hartritmestoornissen, convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) of epileptische aanvallen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Hypocalciëme stelt de arts vast via een uitgebreid bloedonderzoek.

Diagnostisch criterium

Van een verlaagd calciumgehalte in het bloed is sprake wanneer het serumniveau lager is dan 8,5 en 10,5 mg/dl (voor totaal serum calcium) of lager is dan 4,7 en 5,3 mg/dl (geïoniseerd calcium). Het diagnosticeren van hypocalciëmie is niet mogelijk aan de hand van het totale serumcalciumgehalte aangezien calcium grotendeels gebonden is aan eiwit, vooral albumine. Een laag serumalbumine resulteert eveneens in een lager totaal serumcalciumgehalte, terwijl het geïoniseerde calcium – het gehalte van de actieve vorm – in principe normaal blijft. Normaal gesproken is een dagelijkse inname van 1.000 tot 1.500 mg calcium vereist om de elektrolytenstoornis te voorkomen. Daarnaast moet de patiënt ook het te veel aan calcium uitscheiden via de urine.

Behandeling via calcium

Een patiënt met magnesiumtekort krijgt intraveneus (via een ader) magnesiumsulfaat toegediend. Lijdt de patiënt aan een andere vorm van hypocalciëmie, dan geeft de arts hiervoor intraveneus calcium. Verder zijn via de mond ingenomen calciumsupplementen en vitamine D-supplementen inzetbaar bij hypoparathyreoïdie. Vitamine D verhoogt namelijk de opname van calcium uit het spijsverteringskanaal. De arts behandelt verder het onderliggend probleem.

Prognose van verlaagd calciumgehalte in het bloed

Door de toediening van calcium (en vitamine D) ontstaat weer een normale calciumspiegel in het bloed.

Complicaties

Soms komt het benigne fasciculatiesyndroom (onvrijwillige spiertrekkingen) tot uiting bij een tekort van calcium in het bloed. Ook is het risico op leukonychie (witte nagels) groter bij patiënten met hypocalciëmie.

Lees verder

• Calciumsupplementen: Indicatie, gebruik en bijwerkingen
• Hypercalciëmie: Verhoogd calciumgehalte van het bloed
• Calcium: Voedingsmiddelen, functie & tekort aan dit mineraal