Zuurbes van de berbers

Het vaderland van de zuurbes is het droge, hete zand van de Afrikaanse Sahara, het land van de Berbers. Daar vinden we ook een verklaring voor de naam Berberis. Een andere verklaring zou liggen in de Arabische benaming voor de vruchten, berberys. De naamgeving voor het Nederlandse zuurbes moet je niet ver zoeken, de bessen en de bladeren hebben een zurige smaak en de doorns zijn niet bepaald uitnodigend.

Sauseboom

is de merkwaardige naam die Dodonaeus in zijn CruydBoeck van 1554 vermeld. De verklaring 'Die groene bladeren van Sauseboom dienen om Sausen daer af te maken tot den spijsen ghelijck dat Surckele/ ende die sause die daer af ghemaeckt wordt/ es vercoelende ende maeckt appetijt/ ende es seer goet den ghenen die verhit ende cortsachtich sijn'. Blijkbaar werden de blaadjes toen net zoals Zuring in de voeding gebruikt, al kunnen wij ons nauwelijks nog voorstellen dat we deze leerachtige en zelfs iets giftige bladeren zomaar in een saus zouden verwerken. In de Flora Batava worden de bessen zelfs als vervanger van citroen geadviseerd. Ze zouden zelfs 'alle zuren uit het plantenrijk in zuiveren smaak overtreffen'

Niet alleen in de keuken werd Zuurbes gebruik, de bast en de wortel van de struik werden gebruikt om wol en stoffen geel te verven, bij Dodoens word hij zelfs vermeld om het haar te kleuren: ' Die wortelen van Sauseboom in looghe gheweyckt maken dat hayr geel/ alsmen dat hayr daer mede dickwils wascht'.

Medicinaal

De struik werd in de middeleeuwen veelvuldig, uitwendig en inwendig als geneesmiddel gebruikt, vooral bij geel­zucht. Mogelijk is dit gebruik ook een verborgen vorm van signatuurleer, want als we de schil van de twijgen afkrabben ontdekken we een gele kleur, dat zijn chemisch gezien alkaloïdstoffen, die we ook in de Stinkende gouwe terugvinden. Deze stoffen hebben een krampwerende werking en zijn traditioneel ook altijd voor de lever gebruikt geweest. Het is vooral de gele stof berberine die zowel een antibiotische, choleretische als sedatieve werking heeft.

Biotoop en oogst van Zuurbes

Veel voorkomend in zuidelijk Europa op droge, zandachtige grond, kalkminnend, in hagen en struikgewas, langs wegen en steenslaghellingen. In andere streken van Europa als sierstruik in tuinen en parken gekweekt. Bloeitijd is van mei tot juni met gele afhangende bloemen.

Oogst: In de herfst rijpe bessen. Medisch wordt ook de bast van de wortel of de hele plant gebruikt. Voor huisgebruik echter kun je beter alleen maar de bessen oogsten De rijpe bessen zijn een bron van vitamine C en zijn daardoor bijzonder geëigend om de afweerkrachten van het lichaam te vergroten.

Homeopatisch

Homeopathische geneesmiddelen uit de wortelbast zijn werkzaam gebleken bij lever- en nierkwalen, waarbij een verhoogde urinezuurspiegel in het bloed en een tendens tot vorming van nier- en galstenen, troebele urine en kolieken, pijn in de nierstreek bij emoties, alsook reumatische pijn, vooral in de lendestreek voorkomen. Typerend voor dit geneesmiddelbeeld zijn de zich verplaatsende pijnen en snelle verandering van symptomen.

Bereidingswijzen van Zuurbes

• Sap: Rijpe bessen uitpersen; het sap vers, ongekookt gebruiken of met suiker opkoken tot een stroop.
• Thee: 1 kleine dessertlepel geprakte bessen opgieten met 1 kop warm water, 10 min. laten trekken, zeven; meerdere keren per dag 1 kopje drinken.
• Aftreksel: 1 kleine dessertlepel geprakte bessen op 1 kop koud water, 8 uur (een nacht) laten trekken, zeven en opdrinken.
• De bessen in honing laten trekken als siroop te gebruiken.

Namen van Berberis

• Dodoens: Oxyacantha, Pityacanthes, Pyrina, Spina acuta, Spina acetosa (vruchten: Berberis), Sauseboom
• Dodoens brengt hier de namen samen van twee verschillende heesters. De Sauseboom is de zuurbes, de vruchten werden berberis genoemd.
• Frans : Agrivoutat, Agrivoutier, Berbéris commun, Pisse-vinaigre
• Engels : Barberry, Berbery, Common Barberry, Pepperidge Bush
• Duits: Gewöhnliche Berberitze

Voor verdere studie

• The antihypertensive and vasodilator effects of aqueous extract from Berberis vulgaris fruit on hypertensive rats. Fatehi-Hassanabad,-Z; Jafarzadeh ea. Phytother-Res. 2005 Mar; 19(3): 222-5
• The berberis story: Berberis vulgaris in therapeutics.Arayne,-M-S; Sultana,-N; Bahadur,-S-S
• Pak-J-Pharm-Sci. 2007 Jan; 20(1): 83-92
• Antihistaminic and anticholinergic activity of barberry fruit (Berberis vulgaris) in the guinea-pig ileum.Shamsa, F : Ahmadiani, A : Khosrokhavar, R. J-Ethnopharmacol. 1999 Feb; 64(2): 161-6