Hondsdolheid (Rabiës)

Rabiës komt wereldwijd voor. Slechts enkele landen zijn werkelijk vrij van rabiës. Azië en Afrika hebben de hoogste rabiës incidentie van de wereld. Niet in alle landen in de preventie zo goed als in Nederland. Reizigers zijn dan ook aangewezen op een goede voorbereiding in eigen land en/of besmetting met het rabiësvirus zo veel mogelijk te voorkómen. In landen waar rabiës voorkomt kan elk zoogdier in principe besmet zijn. Weet dus wat je moet doen...

Transmissie

Rabiës wordt veroorzaakt door het rabiës virus, een RNA-virus. Verspreiding van het virus vindt meestal plaats via beten van geïnfecteerde dieren, waarbij speeksel wordt overgedragen. Na een beet van een rabiës geïnfecteerd dier, deelt het virus zich in het vroege stadium in locale cellen, maar niet in neurologische cellen. Contact met het immuunsysteem wordt op deze manier vermeden. Vervolgens dringt het virus na enkele dagen tot maanden de perifere zenuwuiteinden binnen. Hier vindt gelimiteerd deling plaats. Het virus wordt getransporteerd naar het centraal zenuwstelsel (CZS). Vervolgens komt het ook terecht in andere weefsels, zoals de speekselklieren. Wanneer het virus het CZS is binnengedrongen, vertoont het dier klinische verschijnselen van besmetting. De incubatietijd is zeer variabel en kan oplopen tot zes maanden.

Waar komt het voor

Er zijn twee epidemiologisch belangrijke infectieuze cycli: ‘urban’ rabiës in honden en ‘sylvatic’ rabiës in wildlife, maar rabiës komt bijna overal voor. De ‘urban’ vorm komt met name voor in Azië, Afrika, Centraal en Zuid-Amerika. Hier zijn weinig gevaccineerde huisdieren en veel zwerf- en semi-zwerfhonden. In Noord-Amerika en Europa is deze vorm nagenoeg uitgeroeid. Een enkele keer wordt een huishond geïnfecteerd door een besmet wild dier. De ‘sylvatic’ vorm van rabiës predomineert in Noord-Amerika en Europa. In Noord-Amerika zijn belangrijke reservoirs wilde honden, wasberen, stinkdieren, vossen en vleermuizen. Honden, wolven en (rode) vossen zijn bij uitbraken altijd de belangrijkste gastheren geweest in Europa. De vampiervleermuis is een belangrijk reservoir van het virus in Centraal en Zuid-Amerika en de Caribische eilanden.

Voorbereidingen als je op reis gaat naar een risicogebied

Het is belangrijk dat reizigers zich altijd persoonlijk laten adviseren, door een deskundig reizigersgeneeskundig (huis)arts of reizigersverpleegkundige, over de maatregelen die voor de reis belangrijk zijn. Vaccinatie vóór blootstelling aan rabiës (pre-exposure vaccinatie) beschermt tegen onbemerkte blootstelling en het vereenvoudigt de behandeling na blootstelling aan rabiës. In Nederland wordt een geïnactiveerd rabiësvirus gebruikt, welke 3 keer moet worden ingespoten. De productie van neutraliserende antistoffen begint na 7 tot 10 dagen en houdt ongeveer 2 jaar aan.

Bijwerkingen van actieve immunisatie kunnen zijn: lokale en algemene reacties (gedurend 48 uur na vaccinatie) of overgevoeligheidsreacties (2 tot 21 dagen na toediening van het vaccin, in het bijzonder na revaccinatie). Verschijnselen van overgevoeligheid zijn o.a. een zere arm en hoofdpijn.

Preventie in risicogebied

Een aantal tips om te voorkomen dat je besmet raakt:

• Vermijd contact met dieren in gebieden waar hondsdolheid voorkomt, dus raak dode of zieke dieren niet aan, haal onbekende honden en katten niet aan en voer ze ook niet. Vermijd ook elk onnodig contact met vleermuizen. Wanneer een vleermuis toch moet worden aangeraakt, mag dit alleen gebeuren met handschoenen aan die voldoende beschermen tegen bijten. Deze handschoenen moeten daarna met 70% alcohol ontsmet worden. Alleen deskundigen zouden levende vleermuizen moeten vangen en dode vleermuizen moeten ophalen.
• Dieren die zich abnormaal gedragen moeten extra vermeden worden.
• Weer vleermuizen uit huizen en publieke gebouwen door middel van bijvoorbeeld dichte deuren, muskietennetten, enzovoort.

Als je misschien besmet bent...

Indien je in contact bent geweest met verdachte dieren moet je meteen naar het ziekenhuis. Daar kijken ze of het nog mogelijk is om je op dat moment in te enten of om immunoglobulines toe te dienen, maar dit geldt niet in alle landen. Mensen waarbij de verschijnselen van rabiës al optreden, kunnen niet meer behandeld worden en zullen dus aan rabiës overlijden. Deze mensen kunnen het beste gesedeerd worden, bijvoorbeeld met morfine of barbituraten en in een privé kamer behandeld worden met voldoende emotionele en psychische steun.

Na overlijden van rabiës patiënten moet voorzichtig worden omgegaan met het stoffelijk overschot. Er moeten goede beschermende maatregelen worden genomen, aangezien er wordt gewerkt met hoog besmettelijk materiaal, hoewel het besmettingsrisico laag is.