Decubitus of 'doorliggen'

Wanneer er gevraagd wordt: 'Wat is decubitus?' krijgen mensen vaak het antwoord dat dit doorliggen is. Decubitus is echter meer dan alleen doorliggen. Decubitus komt veel voor bij mensen die bedlegerig zijn, maar ook bij mensen die voortdurend passief in een stoel zitten. Lees hier verder om meer te weten te komen over decubitus.

Decubitus

Onder decubitus wordt verstaan: elke weefselbeschadiging die ontstaat onder invloed van samendrukkende krachten en schuifkrachten op de weefsels. De weefselbeschadigingen die kunnen optreden zijn: beschadigingen van de huid, vetweefsel, spierweefsel en bindweefsel.

Hoe is het een en ander te verklaren?

Alle weefsels hebben voedingsstoffen en zuurstof nodig om goed te kunnen functioneren. Deze producten worden in de weefselcellen omgezet en vormen energie voor de weefsels. Het proces dat zich in de cel afspeelt, noemt met stofwisseling. Bij de stofwisseling worden afbraakproducten gevormd die afgevoerd worden.

De producten die nodig zijn voor de stofwisseling en de afbraakproducten daarvan, worden via de bloedvaten door het bloed aan- en afgevoerd. Voor het goed functioneren van de weefsels is een goede doorbloeding van groot belang. Door samendrukkende krachten en schuifkrachten kan deze doorbloeding verminderen.

Dit kun je zien door bijvoorbeeld met je vinger op je hand te drukken. De drukplaats wordt wit. Wanneer je op een nagel drukt, is het misschien nog duidelijker. De weefsels kunnen een tijdelijk verminderde doorbloeding goed aan. Wanneer deze verminderde doorbloeding echter langere tijd duurt, kunnen er weefselbeschadigingen optreden. De weefselbeschadigingen ontstaan voornamelijk door zuurstoftekort.

Ontstaan van decubitus

Decubitus begint meestal in de onder de huid gelegen weefsels. Het vetweefsel en het dicht bij de botten gelegen spierweefsel wordt vrijwel altijd het eerst door decubitus aangedaan. Op het huidoppervlak zijn dan nog geen symptomen van decubitus te zien. Na verloop van tijd wordt de huid rood. Als je met je vinder op de huid drukt, ontstaat er op die plaats een witte vlek die na loslaten weer rood wordt. Hiermee controleer je of de kleine bloedvaatjes onder de huid zich wel opnieuw vullen.

Hierna treedt oedeemvorming op, eerst in de onderliggende weefsels, daarna ook in de huid. Oedeem kan vastgesteld worden door een putje in de huid te drukken. Dit putje blijft na loslaten enige tijd zichtbaar. Daarna verschijnen soms blaren die gevuld zijn met vocht. Vervolgens verkleurt de huid blauwrood en later donkerblauw. Uiteindelijk wordt de huid zwart en is er dus sprake van dood weefsel.

De veranderingen die in de huid kunnen ontstaan, worden ingedeeld in verschillende stadia.

• Stadia 1: Lokale roodheid, niet weg te drukken.
• Stadia 2: Blaarvorming.
• Stadia 3: Oppervlakkige decubituswond
• Stadia 4: Diepe decubituswond

Oorzaken van decubitus

Bij definitie van decubitus geeft aan dat er bij decubitus altijd sprake is van druk- of schuifkrachten. Enkele voorbeelden zijn:

• Lang liggen of zitten in een bepaalde houding.
• Langdurige druk van bijvoorbeeld een prothese, spalk of gips.
• Beschadigingen door sieraden, kruimels of plooien in bed.
• Een vochtige onderlaag die veroorzaakt kan worden door transpiratievocht, urine enzovoort.
• Het bij herhaling onderuitzakken in bed of stoel.

Bedreigde plaatsen

De plaatsen die het meest door decubitus worden bedreigd, zijn de plaatsen waar de botten zich vlak onder het huidoppervlak bevinden. Op deze plaatsen kunnen de bloedvaten tussen de onderlaag en botten het best dichtgedrukt worden. Als een zorgvrager zich in rugligging bevind, worden de volgende plaatsen het meest bedreigd:

• Achterhoofd
• Wervelkolom
• Schouderbladen
• Ellebogen
• Stuit (in 75 procent van de gevallen)
• Hielen

In buikligging zijn de bedreigde plaatsen:

• Oorschelpen
• Ribbenkast
• Bekkenrand
• Knieen
• Scheenbenen
• Wreef van de voet
• Tenen

In zijligging zijn de bedreigde plaatsen:

• Enkels
• Zijkanten van de voeten
• Binnen- en buitenkant van de knieen
• Heupen
• Ellebogen
• Schouders
• Oren

In zittende houding zijn de bedreigde plaatsen:

• Billen ten hoogte van de zitbeenderen
• Stuit
• Hielen en ellebogen (indien de zorgvrager zich in zittende houding in bed bevindt)

Decubituspreventie

Als gevaar voor het ontstaat van decubitus aanwezig is, zijn preventie maatregelen van belang. De allerbelangrijkste preventie maatregelen zijn het verminderen of opheffen van de druk- en schuifkrachten.
Maatregelen om druk te verminderen.

• Wisselhouding. Hieronder wordt verstaan het regelmatig veranderen van houding van de zorgvrager, zodat steeds een ander drukpunt wordt gebruikt.
• Drukverminderde hulpmiddelen. Deze hulpmiddelen kunnen de druk op het lichaam verminderen. Enkele van deze hulpmiddelen zijn: het anti-decubitusmatras, het waterbed, verschillende soorten kussens. Een normaal hoofdkussen onder de onderbenen, waardoor de hielen gaan zweven, kan een uitstekende preventieve werking hebben.