Veel voorkomende oorzaken van hoofdpijn en duizeligheid

Hoofdpijn en duizeligheid komen vaak tegelijkertijd voor. Heel veel mensen hebben er af en toe last. Vaak is er naast hoofdpijn en duizeligheid ook sprake van andere symptomen, zoals misselijkheid of vermoeidheid. De oorzaak is meestal relatief onschuldig en de klachten zijn doorgaans van voorbijgaande aard of kunnen eenvoudig worden verholpen. Soms worden hoofdpijn en duizeligheid echter veroorzaakt door een onderliggende aandoening of ziekte. Duizeligheid wordt veroorzaakt door een tijdelijk zuurstoftekort in de hersenen of een prikkeling van het evenwichtsorgaan. Je kunt je soms duizelig voelen als je te snel opstaat of als je te veel alcohol gedronken hebt. Het overkomt veel mensen wel eens en de oorzaak is meestal onschuldig. Duizeligheid komt ook geregeld voor in combinatie met hoofdpijn. Vaak zijn de klachten van voorbijgaande aard of goed te verklaren en relatief eenvoudig te verhelpen. Soms liggen er echter aandoeningen aan ten grondslag die een medische behandeling noodzakelijk maken. De meest voorkomende oorzaken worden hieronder (in willekeurige volgorde) besproken.

Lage bloedsuikerspiegel

Bij een lage bloedsuikerspiegel of hypoglykemie ontstaat er een tekort aan glucose (bloedsuiker) in je hersenen. De hersenen gebruiken, in tegenstelling tot andere cellen in ons lichaam, vrijwel uitsluitend glucose als brandstof. Glucose wordt via het bloed door ons lichaam getransporteerd en levert zo de energie voor alle cellen. Een te lage bloedsuikerspiegel veroorzaakt vaak hoofdpijn en duizeligheid. Daarnaast krijg je meestal honger en vooral trek in zoetigheden. Andere veelvoorkomende symptomen kunnen zijn: een flauw gevoel hebben, moeite hebben om je te concentreren, stemmingswisselingen, 's nachts wakker worden, vermoeidheid, koude handen en voeten, onscherp zien en gewichtsproblemen.

Het is soms lastig om te achterhalen wat de precieze oorzaak van een (herhaaldelijk voorkomende) te lage bloedsuikerspiegel is. Stress en een verkeerd voedingspatroon (te weinig eten of te veel geraffineerde suikers en onverzadigde vetten eten) lijken wel een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan van een schommelende bloedsuikerspiegel.

Heb je acuut last van een te lage bloedsuikerspiegel en voel je je beroerd, neem dan wat druivensuiker of een glas cola. Om een schommelende bloedsuikerspiegel te voorkomen is het echter juist verstandig om dit soort snelwerkende suikers (witte suiker, snoep, koek, chocolade, witte rijst, wit brood etc.) zo min mogelijk te eten. Beter is om meer langzaamwerkende suikers (koolhydraten) te eten, zoals volkoren producten, peulvruchten, noten en fruit. Daarnaast is het belangrijk om geen maaltijden over te slaan en eventueel meerdere kleine maaltijden per dag te gebruiken.

Slecht gezichtsvermogen

Wanneer je ogen zich te veel moeten inspannen om scherp te zien, kunnen hoofdpijn en duizeligheid ontstaan. Dit kan het geval zijn wanneer je geen bril draagt, terwijl je deze eigenlijk nodig hebt, als de bril die je draagt je ogen onvoldoende corrigeert of als je net een nieuwe bril hebt en je ogen zich hierop nog moeten instellen. Hoofdpijn en duizeligheid die veroorzaakt worden door een slecht gezichtsvermogen zijn meestal dagelijks aanwezig en nemen toe in de loop van de dag. De hoofdpijn zit dan vooral boven je ogen. Het is in dit geval verstandig om je ogen te laten controleren bij een opticien.

Migraine

Migraine ontstaat door een tijdelijke verstoring van de samenwerking tussen de bloedvaten en de zenuwbanen in de hersenen. Migraine is een ernstige hoofdpijn die optreedt in aanvallen. De hevige en/of bonzende pijn zit meestal aan één kant van het hoofd en kan vrij plotseling ontstaan. De pijn wordt erger bij inspanning, fel licht of harde geluiden. Een migraineaanval kan gepaard gaan met duizeligheid, misselijkheid en overgeven en wordt soms voorafgegaan door een zogenaamd aura: het zien van schitteringen, lichtflitsen of golvende beelden. Een aanval kan 4 tot 72 uur duren, maar is meestal binnen één dag over.

Diabetes

Bij diabetes of suikerziekte kan het lichaam de bloedsuiker niet op het goede peil houden. Met behulp van het hormoon insuline, regelt het lichaam normaal de bloedsuiker heel precies. Wanneer je echter lijdt aan diabetes, is je lichaam zelf niet meer in staat om insuline aan te maken of reageert je lichaam niet meer op de insuline. Als diabetes (nog) niet wordt behandeld kunnen klachten als hoofdpijn en duizeligheid ontstaan. Andere veel voorkomende symptomen bij diabetes zijn: veel dorst hebben, veel moeten plassen, erg moe zijn en last hebben van je ogen. Bij een vermoeden op diabetes is het belangrijk om zo snel mogelijk naar de huisarts te gaan. Als insuline zijn werk niet kan doen, loopt de bloedsuiker veel te hoog op. Dit kan grote gevolgen hebben voor uiteenlopende organen en lichaamsfuncties.

Met een simpele bloedtest (vaak een vingerprik) kan het glucosegehalte in het bloed worden gecontroleerd. Meestal moet deze test een paar keer herhaald worden (bijvoorbeeld als je nuchter bent en nadat je gegeten hebt), om zo een betrouwbare uitslag te krijgen. De manier waarop diabetes behandeld wordt, hangt af van het soort diabetes en de ernst ervan.

Hoge bloeddruk

Hoge bloeddruk of hypertensie kan de oorzaak zijn van het gelijktijdig optreden van hoofdpijn en duizeligheid. Je bloeddruk kan met een bloeddrukmeter worden opgemeten. Een bloeddruk van minder dan 140/90 mm Hg en hoger dan 90/60 mm Hg is voor volwassenen over het algemeen gezond. Een hoge bloeddruk komt vrij veel voor en is vaak aanwezig zonder dat je het in de gaten hebt. Hoge bloeddruk heeft dan ook niet voor niets als bijnaam 'sluipmoordenaar'. Behalve van hoofdpijn en duizeligheid kun je bij hoge bloeddruk last hebben van de volgende klachten: oorsuizingen, dansende vlekjes voor de ogen, kortademigheid, hartkloppingen, regelmatige bloedneus en krampen. Naast een eventuele aanpassing van je levensstijl (gezond eten, voldoende bewegen, niet roken, gezond lichaamsgewicht en geen stress) kan het nodig zijn om medicijnen te slikken om je bloeddruk te verlagen.

Oververmoeidheid

De oorzaak van hoofdpijn en duizeligheid kan soms heel simpel zijn. Wellicht ben je 'gewoon' oververmoeid. Vooral in tijden van psychische stress of een te lange en hoge mentale inspanning, kunnen veel lichamelijke klachten optreden. Hoofdpijn en duizeligheid zijn dan geen zeldzaamheid. Doe het in dat geval even wat rustiger aan, ga op tijd naar bed, probeer wat meer te ontspannen en stress te vermijden.

Vochttekort door medicijngebruik of overmatig alcoholgebruik

Sommige medicijnen kunnen ervoor zorgen dat je hoofdpijn krijgt en duizelig wordt. Vooral slaapmiddelen en plaspillen staan hierom bekend. Bij beiden is de reden waarschijnlijk vochttekort.
Ook alcohol kan hoofdpijn en duizeligheid veroorzaken. Je hersenen waarschuwen je dan dat je lichaam voedingsstoffen of vocht tekort komt. Ook al drinkt een alcoholist veel, de vochttoevoer werkt averechts omdat alcohol juist vocht aan het lichaam onttrekt. Een hoofdpijn die veroorzaakt wordt door vochtgebrek, wordt meestal erger als je voorover buigt, bukt of iets zwaars optilt.

Het is belangrijk om voldoende (water) te drinken. Het beste is om dit verspreid over de dag te doen, omdat je lichaam het vocht dan beter kan opnemen. De makkelijkste manier om te controleren of je voldoende vocht binnenkrijgt, is aan de hand van de kleur van je urine. Als je minimaal één keer per dag lichtgele urine produceert, is er niets aan de hand. Is je urine voortdurend donkergeel, dan heb je te weinig gedronken. Ook de elasticiteit van je huid kan wat zeggen over je vochthuishouding. Wanneer je de huid van bijvoorbeeld de rug van je hand omhoog trekt, moet deze onmiddellijk weer terugveren. Is dit niet het geval, dan ben je mogelijk (licht) uitgedroogd. Hoe langer het duurt eer je huid is teruggezakt, hoe groter het vochttekort. Bij oudere mensen is dit overigens wat lastiger te beoordelen, omdat de huid dunner en droger is.

(Streng) Lijnen

Het volgen van een streng dieet om af te vallen, kan leiden tot hoofdpijn en duizeligheid. Een van de redenen is dat je lichaam veel gifstoffen opslaat in het vetweefsel op je buik, dijen en billen. Als je gaat afvallen, verbrand je het vet in je lichaam. De opgeslagen gifstoffen komen dan vrij. Je lichaam is niet gewend aan de enorme hoeveelheid gifstoffen die ineens vrijkomt en moet extra hard werken om ze afgebroken en afgevoerd te krijgen. Wanneer je onvoldoende water drinkt, is het lichaam niet in staat om alle gifstoffen weg te werken en zijn hoofdpijn en andere klachten het gevolg. Daarnaast kan een daling van de bloedsuikerspiegel tijdens het afvallen voor hoofdpijn en duizeligheid zorgen. De oorzaak van de daling is meestal te weinig eten of het overslaan van maaltijden. Ook kan een tekort aan essentiële voedingselementen of het ineens stoppen met eten of drinken van bepaalde dingen (chocolade, suiker, koffie, thee) leiden tot hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en vermoeidheid.

Slechte houding

Een verkeerde houding terwijl je staat of zit kan hoofdpijn en duizeligheid tot gevolg hebben. Vooral wanneer je vele uren achter de computer zit, is de kans groot dat je je rug, nek en schouders overbelast. Als de spieren in deze lichaamsdelen verkrampen, kan dat ondermeer leiden tot hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en vermoeidheid. Het is dan ook belangrijk om je rug recht te houden, je schouders naar beneden en naar achteren en je borst naar voren. Neem regelmatig een pauze en probeer zowel je spieren als je hersenen te ontspannen.

Vitamine B12-tekort

Vitamine B12 is belangrijk voor veel lichaamsfuncties. Deze vitamine komt alleen voor in voedingsmiddelen van dierlijke afkomst, zoals vlees, vis, melk en eieren. In principe bevat onze dagelijkse voeding meer vitamine B12 dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Toch komt het vooral bij ouderen nogal eens voor dat ze een vitamine B12-tekort hebben. Ook vegetariërs en veganisten lopen een risico op een te lage inname van vitamine B12.

Belangrijk voor de opname van vitamine B12 is het stofje ‘intrinsic factor’, dat – als onderdeel van maagsap - door het maagslijmvlies geproduceerd wordt. Als het maagslijmvlies blijvend ernstig beschadigd is, door bijvoorbeeld een bacteriële infectie of andere ziekte, of een deel van de maag is verwijderd, kan het maagslijmvlies (bijna) geen maagsap meer produceren. Dan wordt er dus ook geen 'intrinsic factor' meer aangemaakt. Op den duur kan hierdoor een vitamine B12-tekort ontstaan. Omdat vitamine B12 in het laatste deel van de dunne darm wordt opgenomen, kan een tekort ook ontstaan wanneer dit deel van de dunne darm niet goed functioneert of verwijderd is.

De klachten die ontstaan bij een tekort aan vitamine B12 kunnen zeer uiteenlopend zijn. In eerste instantie kunnen hoofdpijn, duizeligheid (licht in het hoofd), vermoeidheid en een gebrek aan eetlust optreden. Daarnaast kun je last krijgen van een pijnlijke, branderige tong, gewichtsverlies en diarree. Op den duur heeft een vitamine B12-tekort neurologische gevolgen, omdat het zenuwstelsel wordt aangetast (bv. tintelingen en een doof gevoel in handen en voeten).
Door middel van bloedonderzoek kan de arts het vitamine B12-gehalte bepalen. Aanvullend bloedonderzoek en/of een kijkonderzoek van de maag zijn vaak nodig om de oorzaak van het tekort vast te stellen. De behandeling van een vitamine B12-tekort is afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de klachten.

Chronische hyperventilatie

Bij chronische hyperventilatie haal je vrijwel voortdurend te diep en te snel adem. Stress, inspanning en psychische druk zijn de meest voorkomende oorzaken van hyperventilatie. Je longen wisselen zuurstof en koolstofdioxide (CO2) uit tussen het bloed en de buitenlucht. Bij hyperventilatie gebeurt deze gasuitwisseling intensiever dan normaal, waardoor het bloed te veel koolstofdioxide afgeeft. Het bloed wordt hierdoor minder zuur en dat verklaart de klachten bij hyperventilatie. Je wordt duizelig, krijgt hoofdpijn, krijgt tintelingen in je handen, voeten en lippen en kunt een drukkend of pijnlijk gevoel op de borst krijgen. Omdat iedereen echter een unieke chemische samenstelling heeft, kunnen de symptomen in soort, aantal, intensiteit en frequentie ook van persoon tot persoon verschillen. De lijst met mogelijke klachten als gevolg van chronische hyperventilatie is dan ook lang. Hyperventilatie is over het algemeen een angststoornis. Wanneer je erg veel last hebt van de gevolgen van chronische hyperventilatie, kan het dan ook zinvol zijn om hiervoor therapeutische hulp te zoeken.

Bloedarmoede

Bij bloedarmoede of anemie zijn er te weinig rode bloedcellen in je bloed aanwezig of werken de rode bloedcellen niet goed. In rode bloedcellen zit hemoglobine, een ijzerhoudend eiwit dat nodig is om zuurstof vanuit je longen naar alle andere delen van je lichaam te vervoeren. Wanneer je bloedarmoede hebt, wordt er minder zuurstof vervoerd. Hierdoor ontstaan uiteenlopende klachten: hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, kortademigheid (bij inspanning), hartkloppingen, zweten en oorsuizen. De typische bleekheid zie je meestal pas als het hemoglobinegehalte sterk verminderd is. De meest voorkomende oorzaak van bloedarmoede is een tekort aan ijzer. Dit kan ontstaan door bijvoorbeeld bloedverlies, een toegenomen behoefte aan ijzer (tijdens de zwangerschap of bij een groeispurt bij kinderen), een ijzertekort in de voeding (vegetariërs) of door een verminderde opname van ijzer in de darm (door een ziekte van de maag of darmen). Daarnaast kunnen een tekort aan vitamine B12 of foliumzuur, een chronische ziekte of infectie of een erfelijke afwijking bloedarmoede tot gevolg hebben.

Wanneer je gezond en afwisselend eet, krijg je over het algemeen voldoende bouwstoffen binnen om rode bloedcellen aan te maken. Heb je een afwijkend voedingspatroon of is de behoefte aan bouwstoffen tijdelijk groter, dan is het verstandig om wat extra producten te eten waar veel ijzer (bv. vlees, vis, peulvruchten, noten en groenten), vitamine B12 (vlees, vis en zuivelproducten) en foliumzuur (bv. lever, asperges, spinazie en volkoren producten) in zit.
Wanneer je vermoedt dat je aan bloedarmoede lijdt, doe je er verstandig aan om naar de huisarts te gaan. De behandeling van bloedarmoede hangt af van de ernst en de oorzaak.

Duizeligheid en hoofdpijn gaan vaak samen. Naast bovenstaande redenen, is het natuurlijk ook mogelijk dat de oorzaak van een plotselinge en/of aanhoudende hoofdpijn en duizeligheid elders moet worden gezocht. Het gebeurt daarnaast helaas niet zelden dat de oorzaak helemaal niet gevonden wordt.

Het is belangrijk dat je met aanhoudende klachten niet te lang wacht om naar de huisarts te gaan.

Lees verder

• Lichamelijke klachten door schommelende bloedsuikerspiegel