Chronisch hoesten: oorzaken aanhoudende hoest, kriebelhoest

Chronisch hoesten: oorzaken aanhoudende hoest, kriebelhoest Chronisch hoesten is een vervelende klacht die meerdere oorzaken kent. Hoesten beschermt de luchtwegen door slijm en vreemd materiaal eruit te verwijderen. Wanneer bij het hoesten nauwelijks slijm vrijkomt, spreekt men van een droge hoest of kriebelhoest. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute (< 3 weken), subacute (3-8 weken) en chronische hoest (> 8 weken). Aanhoudende hoest of blijvende hoest (dat wil zeggen chronisch hoesten) is zeer storend. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van chronisch hoesten of een hardnekkig hoest, onder meer roken, astma en COPD. Ook kinderen kunnen last krijgen van chronisch hoesten, bijvoorbeeld door bronchiolitis. Een chronische hoest kan een grote impact hebben op je leven. Het kan je 's nachts wakker houden met slaapgebrek en moeheid tot gevolg, en je afleiden van je werk en je sociale leven. Daarom is het verstandig om je huisarts te raadplegen als het hoesten langer dan drie weken aanhoudt.

Wat is chronisch hoesten?

Hoesten is een veel gepresenteerde klacht in de dokterspraktijk. In de recente literatuur wordt een driedeling gemaakt tussen acute hoest korter dan drie weken, subacute hoest tussen de drie en acht weken en chronisch hoesten bij een duur langer dan acht weken.¹ Chronische hoest is geen ziekte op zich, het is eerder een symptoom van een onderliggende aandoening.

Roken veroorzaakt chronisch hoesten  / Bron: Lindsay Fox, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)Roken veroorzaakt chronisch hoesten / Bron: Lindsay Fox, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)

Wat zijn oorzaken van chronische hoest?

Acute hoest wordt vaak veroorzaakt door virale en bacteriële infecties van de bovenste luchtwegen, subacute hoest door postvirale prikkeling, kinkhoest, postnasale drip, astma/COPD en roken. Veel voorkomende oorzaken van chronische hoest zijn:
  • Roken;
  • Astma;
  • COPD;
  • Postnasale drip;
  • Hyperreactiviteit na bovenste luchtweginfectie;
  • Gastro-oesofageale reflux (GERD).

Daarnaast zijn er nog enkele minder vaak voorkomende oorzaken van chronisch hoesten.

Soorten hoest

Er worden twee soorten (chronische) hoest onderscheiden: nat en droog.

Droge hoest of kriebelhoest

Een droge hoest duidt op hoesten zonder dat er slijm vrijkomt. Dit staat ook wel bekend als kriebelhoest. Dit is een niet-productieve hoest, dus hoest waarbij er geen slijm wordt opgehoest.

Slijmhoest (natte hoest)

Een slijmhoest of natte hoest is een productieve hoest, dus een hoest waarbij er slijm of sputum meekomt.

Er zijn meerdere risicofactoren voor chronische hoest / Bron: Ljupco/Istock.comEr zijn meerdere risicofactoren voor chronische hoest / Bron: Ljupco/Istock.com

Risicofactoren aanhoudende hoest

Er zijn meerdere risicofactoren die de kans op chronisch hoesten vergroten.

Roken

De giftige stoffen in tabaksrook kunnen leiden tot een zogenaamde rokershoest, wat komt doordat de luchtwegen zich constant proberen te ontdoen van deze stoffen. Zware rokers ontwikkelen vaak chronische bronchitis na tientallen jaren gerookt te hebben.

Astma en/of allergieën

Allergieën kunnen leiden tot zwelling van de luchtwegen, postnasale drip en hoestbuien. Slecht gecontroleerd astma is een andere risicofactor voor chronische hoest. Bij sommige mensen presenteert astma zich door de aanwezigheid van een aanhoudende hoest (zonder de kenmerkende moeizame ademhaling).

Irriterende stoffen in huis of op het werk

Blootstelling aan stof, pollen, huidschilfers van huisdieren, chemicaliën, industriële vervuiling, luchtvervuiling en andere irriterende stoffen, kunnen stuk voor stuk het risico op chronisch hoesten verhogen.

Chronische longziekte

Aandoeningen als longemfyseem en chronische bronchitis veroorzaken aanhoudende irritatie en ontsteking in de luchtwegen, wat leidt tot chronisch hoesten.

Geslacht

Vrouwen hebben een gevoeliger hoestreflex, waardoor hun risico op het ontwikkelen van een chronische hoest groter is dan bij mannen.

Obesitas als risicofactor van chronisch hoesten / Bron: Taniadimas, PixabayObesitas als risicofactor van chronisch hoesten / Bron: Taniadimas, Pixabay

Obesitas

Er is een verband tussen obesitas en chronische aandoeningen van de luchtwegen. Obesitas kan ook je risico op gastro-oesofageale refluxziekte (GORZ) verhogen, wat kan leiden tot chronisch hoesten.

Langdurig hoesten door roken

Roken is de meest voorkomende oorzaak van chronische hoest of langdurige hoest. De hoestklachten nemen fors af binnen één maand na stoppen met roken.

Aanhoudende hoest door astma

Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen, wat resulteert in ademhalingsproblemen: kortademig worden, 'piepend' ademen of hoesten. Doordat de luchtwegen van mensen met astma extra gevoelig zijn, leidt blootstelling aan huisstofmijt, huisdieren of pollen en niet-allergische prikkels zoals sigarettenrook, parfum en mist, tot een verergering van de klachten.

Chronisch hoesten door COPD

De afkorting COPD staat voor 'Chronic Obstructive Pulmonary Disease'. Letterlijk vertaald: 'chronische obstructieve longaandoening'. COPD is een verzamelnaam voor de ziekten chronische bronchitis en longemfyseem. Bij deze chronische aandoening raken luchtwegen en longen geleidelijk beschadigd, wat uitmondt in piepende ademhaling, kortademigheid, hoesten en eventueel het opgeven van slijm. De voornaamste oorzaak van COPD is (mee)roken.

Hardnekkig hoest door postnasale drip

Een hardnekkig hoest kan veroorzaakt worden door postnasale drip. Dit wil zeggen irritatie van de luchtpijp en luchtwegen door vocht afkomstig uit de neus en keel, waardoor iemand moet hoesten. Dit kan worden veroorzaakt door vasomotorische rinitis, allergische rinitis en chronische bacteriële sinusitis. Getroffen personen klagen vaak van een 'kriebel in de keel' en kriebelhoest.

Hyperreactiviteit na bovenste luchtweginfectie

Hyperreactiviteit verwijst naar een toestand waarbij iemand overmatig heftig reageert op prikkels. Het slijmvlies van de luchtwegen kan na een doorgemaakte bovenste luchtweginfectie (zoals een griep of verkoudheid) tot wel twee maanden versterkt reactief blijven, wat hoesten tot gevolg kan hebben.

Gastro-oesofageale reflux (GERD)

GERD verwijst naar brandend maagzuur, zuurbranden of reflux. Veelvoorkomende klachten bij brandend maagzuur zijn een pijnlijk, branderig gevoel achter het borstbeen, vlak boven de maag en een geïrriteerde keel en aanhoudende hoestklachten.

Zeldzamere oorzaken van chronische hoest

Enkele minder frequente oorzaken van chronische hoest zijn:

Hoestuitlokkende medicatie

ACE-remmers worden voorgeschreven bij hoge bloeddruk. Bij 5-10% van de patiënten treedt echter als bijwerking hoest op. Dit geldt ook voor bètablokkers, die onder meer worden voorgeschreven bij aandoeningen van hart en circulatie.

Hartfalen

Hartfalen (Decompensatio Cordis = DC): hierbij kan het hart niet voldoende bloed rondpompen, vaak als gevolg van een afgenomen contractiliteit van het hart. Dit kan een droge, niet-productieve hoest tot gevolg hebben.

Divertikel van Kommerell

Het divertikel van Kommerell is een (kleine) uitstulping die zich vormt in de aorta, de grote slagader die het bloed vanuit het hart naar de rest van het lichaam transporteert. Dit kan verschillende symptomen veroorzaken, zoals chronische hoest- en slikklachten. De uitstulping kan bijvoorbeeld tegen de luchtpijp drukken en voor klachten zorgen. Niet iedereen met zo’n divertikel krijgt ook last van klachten.

Longkanker / Bron: Muratart/Shutterstock.comLongkanker / Bron: Muratart/Shutterstock.com

Longkanker

Longkanker kan aanleiding geven tot de volgende symptomen: hoesten, een veranderd hoestpatroon, ophoesten van bloed, pijn op de borst, terugkerende luchtweginfecties en (toename van de) kortademigheid.

Interstitiële longziekten

Dit is een verzamelnaam voor longaandoeningen waarbij het longweefsel door bindweefselvorming wordt aangetast. Patiënten met interstitiële longaandoeningen hebben last van hoest, kortademigheid en afnemende conditie.

Kinkhoest

Kinkhoest. Dit is een besmettelijke bacteriële infectieziekte van de bovenste luchtwegen, die hevige hoestaanvallen bij de patiënt veroorzaakt.

Bronchiëctasieën

Dit zijn blijvende abnormaal verwijde luchtwegen met beschadigde wanden. Hierbij kan sprake zijn van chronische ontsteking en infectie. In veel gevallen is de oorzaak een ernstige luchtweginfectie.

Aspiratie

Aspiratie is een vorm van verslikking waarbij een vloeistof of voorwerp in de longen terechtkomt, hetgeen kan leiden tot ernstige longontsteking (aspiratiepneumomie of verslikkingspneumonie).

Benauwdheid / Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.comBenauwdheid / Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.com

Sarcoïdose

Sarcoïdose of ziekte van Besnier-Boeck is een auto-immuunziekte waarbij spontaan ontstekingen ontstaan in verschillende organen en weefsels van het lichaam. Het gevolg van sarcoïdose in de longen zijn vaak klachten zoals benauwdheid en chronisch hoesten.

Mucoviscidose

Mucoviscidose of cystic fibrosis (CF) is een aangeboren stoornis in het water- en zouttransport die leidt tot taaie slijmen, wat leidt tot verstoppingen in de luchtwegen, het maag-darmstelsel, de lever, de zweetklieren en de geslachtsorganen. Bij deze ziekte moet je chronisch hoesten om de taai slijmen weg te krijgen.

Tuberculose

Tuberculose (TBC) is een een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie 'Mycobacterium tuberculosis'.

Bronchiolitis kan voor een chronische hoest zorgen bij kinderen / Bron: Istock.com/Nadezhda1906Bronchiolitis kan voor een chronische hoest zorgen bij kinderen / Bron: Istock.com/Nadezhda1906

Chronische hoest bij kinderen door bronchiolitis

Bronchiolitis is een ontsteking van de kleine luchtwegen en het wordt veroorzaakt door een virusinfectie. Bronchiolitis treft vooral kinderen beneden de leeftijd van 2 jaar en dan vooral baby's van 3 tot 6 maanden oud. Bronchiolitis bij een baby of jong kind veroorzaakt met name een piepende ademhaling, ademnood en droge hoest

Symptomen

Een chronische hoest kan optreden bij andere klachten en symptomen, waaronder:

Flauwvallen / Bron: Andrey_Popov/Shutterstock.comFlauwvallen / Bron: Andrey_Popov/Shutterstock.com

Complicaties van een chronische hoest

Een aanhoudende hoest kan vermoeiend zijn. Hoesten kan je slaap verstoren, wat leidt tot een slaapgebrek. Chronisch hoesten kan ook voor een groot aantal andere problemen zorgen, zoals:

Arts onderzoekt patiënt met stethoscoop / Bron: Monkey Business Images/ShutterstockArts onderzoekt patiënt met stethoscoop / Bron: Monkey Business Images/Shutterstock

Alarmsymptomen

Bij aanhoudende (chronische) hoest, is het belangrijk bij het spreekuur van de huisarts langs te komen om het door de hem/haar te laten beoordelen. De huisarts zal met zijn stethoscoop naar de ademgeluiden luisteren.

Wanneer een chronische hoest gepaard gaat met één of meer van onderstaande symptomen, is de hoest waarschijnlijk niet onschuldig. Het gaat om de volgende alarmsymptomen:
  • koorts, langer dan vier dagen;
  • nachtzweten;
  • hemoptoë (het ophoesten van bloed), meer dan een spoortje in wat slijm;
  • vermagering (onverklaarbaar gewichtsverlies); en
  • oedemen (vochtophopingen in lichaamsweefsel).

Behandeling chronische hoesten

De behandeling hangt af van de oorzaak van het chronisch hoesten.

Zure reflux
Je neemt medicijnen om de zuurproductie te neutraliseren, te verminderen of te blokkeren. Reflux-medicijnen kunnen bestaan uit:
  • maagzuurremmers
  • H2-receptor-blokkers (H2-antagonisten)
  • protonpompremmers

Sommige van deze medicijnen zijn zonder recept verkrijgbaar.

Astma
Geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van astma zijn meestal ontstekingsremmers en luchtwegverwijders waarvoor een recept nodig is.

Chronische bronchitis
De behandeling van chronische bronchitis bestaat onder andere uit medicijn en fysiotherapie.

Infecties
Antibiotica kunnen helpen bij de behandeling van bacteriële longontsteking of andere bacteriële infecties.

Postnasale drip
Teneinde de klachten te remmen kan de arts ontstekingsremmende middelen zoals corticosteroïden voorschrijven, die je via de neus moet toedienen..

Zelfzorg
Het is belangrijk om een gezonde leefstijl te hanteren, dat wil zeggen: niet roken, geen alcohol drinken, gevarieerd en gezond eten, voldoende drinken en dagelijks bewegen. Een luchtreiniger kan de lucht binnenshuis verbeteren en een luchtbevochtiger zorgt ervoor dat de lucht binnenshuis niet te droog is. Er zijn bij apotheek en drogist zelfzorgmiddelen verkrijgbaar.

Noot
  1. Irwin, R.S., Madison, J.M.: The diagnosis and treatment of cough. N Engl J Med 2000;343:1715-21.

Lees verder

© 2011 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Kriebelhoest of vastzittende hoest - wat is het verschil?Kriebelhoest of vastzittende hoest - wat is het verschil?Je wilt van je hoest af wat nu? Hoesten kan heel erg vervelend zijn zeker als je niet weet wat je er precies tegen kunt…
Last van een vervelende hoest?Last van een vervelende hoest?Iedereen heeft wel eens last gehad van een vervelende hoest. Soms is het een droge hoest of een kriebelhoest en soms wor…
Last van kriebelhoest?U valt bijna in slaap, en dan barst u opeens uit in een hoestbui door een vervelende kriebel in de keel. Een prikkelend…
Hoesten: functie, oorzaken, maatregelen en medicijnenHoesten: functie, oorzaken, maatregelen en medicijnenHoesten is een natuurlijke manier om de luchtwegen schoon te maken. Aan de binnenkant van de luchtwegen zit slijmvlies.…

Geheugenstoornis en geheugenverliesGeheugenstoornis en geheugenverliesEen geheugenstoornis of geheugenverlies ontstaat vaak bij ouderen, na een ongeval of bij ziekte als dementie. Ook het ge…
Een narcist zijn; wat betekent dat?Een narcist zijn; wat betekent dat nu eigenlijk? Een narcist kent veel kenmerken, maar het is zeker niet zo dat iedere n…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: istock.com/ATIC12
  • Damen-van Beek, Z.: Aspecifieke hoest, in: Kleine kwalen in de huisartspraktijk, vijfde geheel herziene druk, tweede oplage, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, 2010, p.255-258.
  • Health24. Risk factors for chronic cough. https://www.health24.com/Medical/Cough/Overview/risk-factors-for-chronic-cough-20180220 (ingezien op 29-4-2018)
  • Healhline. Do I Have a Chronic Cough? Symptoms, Treatment, and More. https://www.healthline.com/health/chronic-cough (ingezien op 29-4-2018)
  • Irwin, R.S., Madison, J.M.: The diagnosis and treatment of cough. N Engl J Med 2000;343:1715-21.
  • Mayo Clinic. Chronic cough: Symptoms & causes. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-cough/symptoms-causes/syc-20351575 (ingezien op 29-4-2018)
  • M.G. Sulman. Divertikel van Kommerell: symptomen, oorzaak en behandeling. https://mens-en-gezondheid.nl/home/aandoeningen/divertikel-van-kommerell-symptomen-oorzaak-en-behandeling/ (ingezien op 28-7-2023)
  • Afbeelding bron 1: Lindsay Fox, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)
  • Afbeelding bron 2: Ljupco/Istock.com
  • Afbeelding bron 3: Taniadimas, Pixabay
  • Afbeelding bron 4: Muratart/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 5: Wavebreakmedia/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 6: Istock.com/Nadezhda1906
  • Afbeelding bron 7: Andrey_Popov/Shutterstock.com
  • Afbeelding bron 8: Monkey Business Images/Shutterstock
Reacties

I. Jacobsen, 22-04-2017
Sinds 11 april 2017 ben ik al ziek. Het begon met koud rillerig en later op de dag met koorts. Boven 39 graden. De volgende ochtend 38 en voelde mij beter maar in de middag stortte ik bijna in elkaar. Duizelig, onwijs zweten en misselijk. Bij de huisarts werd via de urine ook een blaasontsteking geconstateerd, die ik niet voelde. Antibiotica - Fubarid genaamd ingenomen en uiteindelijk viel deze antibiotica verkeerd. Hieruit kwam vastzittende slijm op mijn long. De huisarts mag nu geen andere middelen geven omdat het anders tegenwerkt. Voor de benauwdheid heb ik een puffer gekregen, maar de slijm komt niet los. Mag ik een slijmverdunner nemen? Ik las dit in op uw site. En zal zeker proberen de oefeningen te doen. Bedankt voor de tip, Reactie infoteur, 24-04-2017
U kunt het beste aan uw huisarts vragen of een slijmverdunner in uw situatie verstandig is. Beterschap gewenst!

W. Iedema, 10-02-2017
Heel knap wat er na studie allemaal ontdekt is. Ik ben dus iemand die bestudeerd is en wil graag vermeld zien wat er aan de klachten gedaan kan worden. Als het geen genezing kan worden, dan graag helderheid hoe de hoestprikkel te onderdrukken en waarmee.
En wat zijn de gevolgen/consequenties van het middel dat onderdrukt? En wat als dit middel niet vol/af-doende werkt? Is er sterkere/betere onderdrukking-medicijn? Reactie infoteur, 14-02-2017
Er zijn een aantal hoestprikkeldempende middelen. Deze worden hier besproken: https://goo.gl/f6U3Mm. Deze middelen kunnen bijwerkingen geven. U kunt met uw huisarts overleggen wat in uw situatie het beste is.

Marijn Frijters, 28-01-2017
Ben al zo 1,5 jaar aan het hoesten. Het begon nadat ik in juli 2015 een dubbele longontsteking, longembolieën en bloedvergiftiging heb gehad. Na meerder onderzoeken is er astma vastgesteld, heb meerdere medicatie gehad, maar zonder resultaat. Sinds afgelopen april zijn ook mijn witte bloedcel eosinofiel gestegen. ( zo 20 keer hoger dan normale waarde). Uiteindelijk doorgestuurd door mijn longarts naar een hematoloog, maar beenmergpunctie en andere onderzoeken gaven geen duidelijkheid. Nu ben ik doorgestuurd naar een Immunoloog in het Erasmus.
Klachten zijn op dit moment hoesten ( als ik naar bed ga of iets doe, ook bij praten), snel buiten adem.
Moet wel zeggen dat ik ook ander ziektes heb. Chronische alvleesklierontsteking, hiervoor heb ik in de nacht TPV. Reactie infoteur, 06-02-2017
Als er sprake is van een toename van eosinofielen, een bepaald type witte bloedcellen, dan spreekt men van eosinofilie. Er zal moeten worden uitgezocht of dit een goedaardige toename is of dat er sprake is van ongecontroleerde groei.
Een immunoloog is gespecialiseerd in aandoeningen van de gewrichten en van het afweersysteem.
Veel sterkte gewenst!

Erik, 25-11-2016
Dat heb ik al meer dan 30 jaar enorme hoestbuien vooral na verkoudheid wellicht heeft het te maken met onverwerkte emotie, s uit verleden heb ik weleens iets over gelezen ben ook nooit benauwd of kortademig bij het hoesten maar de hoestbuien kunnen echt heel erg zijn bij mij echt heel heftig veel water drinken helpt ook bij mij… maar ik doe daarbij veel aan sport en ben nooit buiten adem… Reactie infoteur, 03-12-2016
Door hoesten maakt het lichaam de luchtwegen schoon. Na een verkoudheid kunnen de slijmvliezen nog enige tijd overgevoelig zijn, waardoor je nog weken kunt blijven hoesten.

Margriet, 07-09-2016
In januari ben ik heel ziek geweest. Ik had koorts en hoestte heel veel slijm op. Nu heb ik helaas nog steeds last van hoestbuien. Als ik naar bed ga en ook als ik me heel druk maak bv. tijdens het sporten en zingen. Soms ook met slijm. Moet ik hiermee naar de dokter of moet ik er mee leren leven? Reactie infoteur, 11-09-2016
Aanhoudende hoest is een symptoom van de Mexicaanse griep, Influenza A(H1N1). Mexicaanse griep was ook in 2016 weer één van de reguliere seizoensgriepvirussen geworden. Het kan dus heel goed mogelijk zijn dat u de Mexicaanse griep hebt gehad. Om andere oorzaken uit te sluiten, is het verstandig om de huisarts te raadplegen.

Deze informatie is van informatieve aard en géén vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.

Leo Sluimer, 22-03-2015
"Het wordt in bijna alle gevallen veroorzaakt door roken." Dit slaat natuurlijk helemaal nergens op, want ook mensen, die nooit gerookt hebben kunnen COPD hebben. Ik zou dit iets genuanceerder omschreven willen zien. Ik was 8 toen ik bijna longontsteking had en daarna altijd bronchitis, ik rookte toen echt niet! Reactie infoteur, 22-03-2015
Het Longfonds drukt het aldus uit: "De meeste mensen krijgen pas na hun veertigste COPD. Bijna altijd is roken de oorzaak. Roken of meeroken beschadigt de longen ernstig. Daardoor kunnen longziekten zich gemakkelijker ontwikkelen." (Bron: www.longfonds.nl/copd/alles-over-copd/oorzaken-copd, voor de laatste keer geraadpleegd op 22-3-2015.)

Dit sluit niet uit dat er mensen zijn die COPD krijgen, waarbij (mee)roken geen rol heeft gespeeld. Andere mogelijke oorzaken van COPD zijn:
- astma, longontsteking en andere longziekten;
- erfelijke ziekten;
- schadelijke stoffen, zoals houtstof, lijm en verfdampen; en
- luchtvervuiling, bijvoorbeeld door fijnstof.

Om misverstanden te voorkomen, heb ik de zin aangepast.

R. Burggrave, 10-02-2015
Ik sta onder controle bij de longarts, bij de laatste controle kreeg ik te horen dat ik er op vooruit ben gegaan, long volume e.d. Maar als ik dan vraag over mijn chronische hoest krijg ik nooit voldoende antwoord, ik gebruik Symbicort en Spiriva. Toch heb ik wel vertrouwen in de longarts maar ik wil een volledig antwoord.

R.Burggrave Reactie infoteur, 28-02-2015
Ik raad u aan om door te vragen. Als u daar (in dit geval) moeite mee hebt, is het misschien een idee om de volgende keer iemand mee te nemen en/of uw vragen van te voren op papier te zetten.

Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 28-07-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 15
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.