Gezwollen enkels en dikke voeten: oorzaken en behandeling

Gezwollen enkels en dikke voeten komen vaak voor, vooral als iemand veel moet staan of lopen. Gezwollen voeten en dikke enkels zijn meestal geen reden tot bezorgdheid. Maar voeten en enkels die gezwollen blijven of gepaard gaan met andere symptomen, kunnen wijzen op een ernstiger gezondheidsprobleem. Zo kunnen problemen met de huid, de bloedvaten, de zenuwen, spieren, gewrichten en botten allemaal leiden tot klachten. Bekend zijn gezwollen voeten nadat je bijvoorbeeld lange tijd hebt gestaan of in dezelfde houding hebt gezeten, maar ook warmte oefent een kwalijke invloed uit. Gezwollen voeten door warmte is een veelvoorkomende klacht. Bij warm weer krijgen veel mensen last van dikke of gezwollen enkels en voeten. Wat zijn de meest voorkomende oorzaken van dikke voeten en vocht in enkels?

• Gezwollen enkels en dikke voeten door zwangerschap
• Vochtophoping tijdens de zwangerschap
• Gezwollen voeten, enkels en handen tijdens zwangerschap
• Huisarts of verloskundige inschakelen
• Blijf in beweging
• Voet- of enkelblessure
• Flinke zwelling door blessure
• Bloeduitstorting
• Koelen
• Lymfoedeem
• Symptomen
• Twee soorten lymfoedeem
• Secundair lymfoedeem
• Behandeling van lymfoedeem
• Gezwollen enkels en voeten bij veneuze insufficiëntie
• Gezwollen voeten en enkels bij cellulitis
• Trombose
• Wat is diepe veneuze trombose?
• Oorzaken diepe veneuze trombose
• Bewegen
• Leveraandoeningen
• Hartaandoeningen
• Nieraandoeningen
• Zwelling in voeten of enkels als bijwerking van medicatie
• Gezwollen voeten door warmte
• Menstruatie als oorzaak van vochtophoping
• Dikke voeten en enkels door te lang staan
• Verkeerd schoeisel
• Dikke voeten door overwicht
• Zoutinname
• Risicogroepen voor gezwollen enkels en voeten
• Behandeling van gezwollen enkels en voeten
• Zelfzorgmaatregelen

Gezwollen enkels en dikke voeten door zwangerschap

Vochtophoping tijdens de zwangerschap

Het blijkt dat ongeveer de helft van de vrouwen aan het eind van de zwangerschap last krijgt van vochtophopingen (oedeem) in de enkels en voeten. Dit kan ook plaatsvinden in de vingers, polsen, het gezicht en andere lichaamsdelen. Vooral vrouwen van 35 jaar of ouder hebben vaak extra last van opgezwollen enkels en vochtophopingen tijdens de zwangerschap. In deze periode werkt het filtersysteem van de nieren minder goed, waardoor overtollig vocht minder snel wordt afgevoerd. Gezwollen voeten en enkels is derhalve een normaal verschijnsel tijdens de zwangerschap. Na de bevalling zal het vocht in een paar weken weer verdwijnen. Goed blijven drinken en blijven bewegen is belangrijk. Beweging zorgt namelijk voor een betere doorbloeding.

Gezwollen voeten, enkels en handen tijdens zwangerschap

Plotselinge of overmatige gezwollen voeten, enkels en handen tijdens de zwangerschap kunnen ook een teken zijn van pre-eclampsie, ook wel zwangerschapshypertensie, zwangerschapsvergiftiging of toxicose genoemd. Dit is een ernstige aandoening waarbij er een combinatie optreedt van hoge bloeddruk en overmatig vocht vasthouden en/of eiwitverlies in de urine. Dit kom bij ongeveer vijf à tien van de honderd zwangerschappen voor en dan met name in de tweede helft van de zwangerschap.

Huisarts of verloskundige inschakelen

Aanvankelijk hoeven er bij pre-eclampsie geen klachten op te treden. Vaak ontstaan de klachten geleidelijk, maar soms ook plotseling. Als gezwollen voeten, enkels en handen, gepaard gaat met andere symptomen als hoofdpijn, een gezichtsstoornis (bijvoorbeeld wazig zien en lichtflitsen), pijn in de bovenbuik, misselijkheid en braken, neem dan onmiddellijk contact op met de verloskundige of huisarts.

Blijf in beweging

Gezwollen voeten en enkels tijdens de zwangerschap kunnen het beste tegengegaan worden door in beweging te blijven. Het is belangrijk om de bloedsomloop goed op gang te houden. Het dragen van steunkousen tijdens de zwangerschap is ook een optie. Door de druk die ze uitoefenen verbeteren steunkousen de pompfunctie in het been en daarmee de doorbloeding. Wat ook helpt tegen opgezwollen enkels, is het zoveel mogelijk de benen omhoog houden. Een massage kan ook uitkomst bieden.

Voet- of enkelblessure

Flinke zwelling door blessure

Een blessure aan de voet of enkel kan leiden tot een flinke zwelling. De meest voorkomende blessure is een verstuikte enkel, die optreedt wanneer de enkel van de voet plotseling naar binnen klapt, waarbij structuren in en rond de enkel beschadigd raken. Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen een verzwikking en een verstuiking. Een verzwikking een lichte verstuiking, waarbij de enkelband is opgerekt maar niet is ingescheurd. Er ontstaat daarom geen bloeding, maar er kan wel een geringe zwelling ontstaan rond de buitenenkel. Dit neemt na een paar dagen af. Ook zal de pijn allengs verminderen.

Bloeduitstorting

Bij een verstuiking is de enkelband geheel of gedeeltelijk ingescheurd waarbij ook enkele bloedvaten zijn beschadigd, met als gevolg dat er een bloeduitstorting rond de enkel ontstaat. In de dagen na het ongeval zal de zwelling zich verspreiden over de voet en de zwelling kan als gevolg van het zich verspreidende bloed verkleuren van paars tot groen en geel.

Koelen

Wanneer iemand direct na het voorval zijn enkel niet kan belasten, moet hij/zij meteen een arts raadplegen om te laten bekijken of de enkel gebroken is. Als de enkel wel belast kan worden, dan kan de enkel gekoeld worden met koud water of ijs. Maar leg daarbij geen ijs of icepacks direct op de huid. Leg de voet omhoog en zwachtel de enkel zo nodig in met een niet-elastische zwachtel. Zijn de klachten na een paar dagen niet duidelijk afgenomen, raadpleeg dan de huisarts.

Lymfoedeem

Symptomen

Lymfoedeem is een abnormale ophoping van eiwitten en lymfatisch vocht in het lichaamsweefsel, als gevolg van een gestoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht. Hierdoor kunnen de volgende klachten ontstaan:

• zwelling;
• vermoeid en zwaar gevoel;
• pijn;
• beperkingen in de beweging en in het dagelijks functioneren;
• huidafwijkingen; en
• infecties.

Twee soorten lymfoedeem

Er worden twee soorten lymfoedeem onderscheiden:

• primair lymfoedeem, ofwel aangeboren lymfoedeem; en
• secundair lymfoedeem, ofwel verworven lymfoedeem.

Secundair lymfoedeem

Secundair lymfoedeem ontstaat door een beschadiging van het lymfsysteem, bijvoorbeeld als gevolg van infecties zoals wondroos (erysipelas of wondroos wordt thans beschouwd als een specifieke vorm van cellulitis), bij langdurig bestaande spataders, na doorgemaakte trombose (trombose betekent dat er in een bloedvat een bloedstolsel ontstaat, welke geleidelijk groter kan worden en het bloedvat kan afsluiten wat gevolgen heeft voor de bloedstroom), na een behandeling voor kanker (waarbij lymfklieren in de lies of buik zijn weggenomen of bestraald), enz.

Behandeling van lymfoedeem

Voor de behandeling van lymfoedeem zijn er diverse mogelijkheden beschikbaar, zoals compressietherapie, manuele lymfdrainage, fysiotherapie en podotherapie. Voorts is blijven bewegen onontbeerlijk.

Gezwollen enkels en voeten bij veneuze insufficiëntie

Zwelling van de enkels en voeten is vaak een vroeg symptoom van veneuze insufficiëntie, een aandoening waarbij de aders hun taak om het bloed terug naar het hart te transporteren niet meer naar behoren kunnen uitvoeren. Dit wordt veroorzaakt door beschadiging van de vaatkleppen, veelal na een trombose of een zwak bindweefsel rond de beenaders. Symptomen van veneuze insufficiëntie zijn onder meer oedeem, zichtbare spataderen, een zwaar, loom en vermoeid gevoel in de benen (na langere tijd staan), nachtelijke krampen, een gespannen gevoel in het been of zelfs heftige pijn die optreedt na enige tijd lopen, een bruinachtige verkleuring van de huid, rode plekken (gelijkend op wondroos) en kleine witte vlekjes op de huid. Iemand die deze symptomen herkent, moet zijn/haar huisarts raadplegen.

Gezwollen voeten en enkels bij cellulitis

Zwelling in de voeten en enkels kan het gevolg zijn van cellulitis, een diepe huidinfectie die wordt veroorzaakt door een bacterie. Het kan zowel bij kinderen als volwassenen optreden. Deze bacterie kan de huid besmetten via het bloed of door een open wond, als gevolg van een snee, insectenbeet, dierenbeet of krabwond. Mensen met diabetes of een slechte bloedcirculatie, hebben meer kans om cellulitis te ontwikkelen. Bij cellulitis ontwikkelt de persoon een rode plek op de huid die groter kan worden. Dit kan gepaard gaan met koorts en een algeheel gevoel van malaise. Ga bij vermoeden van cellulitis direct naar de huisarts. Waarschijnlijk volgt een antibioticakuur als de diagnose bevestigd wordt.

Trombose

Wat is diepe veneuze trombose?

Een diepe veneuze trombose (DVT) is de aanwezigheid van een bloedstolsel in één van de aderen. Door een bloedstolsel in één van de diepe afvoerende aderen in de been, raakt de afvoer verstopt en het been overvuld. Dit geeft aanleiding tot zwelling, roodheid en pijn. Raadpleeg bij deze symptomen de huisarts.

Oorzaken diepe veneuze trombose

DVT kan door verschillende factoren worden veroorzaakt en vaak is het een combinatie. Enkele voorbeelden:

• Verminderde beweging door het maken van een lange reis waarbij men niet veel kan bewegen.
• Bedrust tijdens zwangerschap en kraambed.
• Overgewicht of obesitas.
• Erfelijke aanleg.
• Gebruik van bepaalde medicijnen.
• Bedlegerigheid.
• Een zware operatie achter de rug in de afgelopen vier weken.
• Been in het gips vanwege een verwonding.

Bewegen

Het is te allen tijde belangrijk om goed te bewegen, teneinde de afvoer van overmatig vocht uit het been te bevorderen.

Leveraandoeningen

Leverziekten kunnen invloed hebben op de albumineproductie in de lever. Albumine is een eiwit dat vocht kan vasthouden in de bloedbaan en door een laag albuminegehalte treedt gemakkelijker vocht uit de bloedbaan. Als gevolg van de zwaartekracht komt meer vocht in in de voeten en enkels terecht. Soms hoopt het vocht zich op in de buik en borst, wat 'ascites' wordt genoemd. Als de zwelling gepaard gaat met andere symptomen, zoals vermoeidheid, verlies van eetlust en gewichtstoename, schakel dan meteen medische hulp in.

Hartaandoeningen

Een verminderde pompfunctie van het hart (hartfalen), kan oedeem veroorzaken. Wanneer de rechterhelft van het hart niet voldoende pompkracht heeft om het bloed naar de longen te pompen, zal ook het lichaamsvocht minder goed via het stelsel van aders worden afgevoerd. Bij een hartziekte zakt het vocht door de zwaartekracht meestal in de enkels, die vaak opzwellen in de avond. Bij toenemende vochtophoping kunnen ook de benen opzwellen. Wanneer kortademigheid of pijn op de borst optreedt, is sprake van een medische noodsituatie.

Nieraandoeningen

Een nieraandoening kan ook leiden tot gezwollen voeten en enkels. Wanneer de nieren niet goed functioneren, kan vocht ophopen in het lichaam.

Zwelling in voeten of enkels als bijwerking van medicatie

Sommige geneesmiddelen veroorzaken zwelling in de voeten en/of enkels als mogelijke bijwerking. De meest bekende zijn calciumantagonisten (welke de bloeddruk verlagen doordat ze de bloedvaten verwijden) en steroïden (ook wel 'corticosteroïden', dat zijn bijnierschorshormonen en daarvan afgeleide geneesmiddelen welke worden voorgeschreven tegen ontstekingen, vooral in de gewrichten, luchtwegen, huid, in het maag-darmkanaal en aan ogen en oren). Wanneer men deze bijwerking vermoedt bij het gebruik van medicijnen, moet de huisarts worden geraadpleegd om de situatie te beoordelen.

Gezwollen voeten door warmte

Bekend is het verschijnsel van vochtophoping in je voeten en enkels door de warmte of na een lange vliegreis. Je voeten worden dan dikker en voelen strak aan. Dat komt omdat je lichaam de warmte niet goed kwijt kan doordat het bloed in de bloedvaten stagneert. Meestal is dat de volgende dag weer over. Warmte doet de bloedvaten uitzetten waardoor nog meer bloed wordt aangevoerd, terwijl het anderzijds minder vlot wordt weggevoerd. Het gevolg is dat de druk op de aders stijgt, waardoor vocht door de wand van de kleine bloedvaten wordt geperst en er in de omliggende weefsels vochtophoping ontstaat. Wanneer je met een vinger krachtig op zo’n gezwollen plek drukt, duw je het vocht weg. Je ziet dat er een putje is ontstaan dat slechts langzaam verdwijnt wanneer het vocht zich herverdeelt. Vrouwen zijn over het algemeen gevoeliger voor dit verschijnsel en ook mensen met overgewicht of spataders krijgen sneller met gezwollen voeten te kampen.

Menstruatie als oorzaak van vochtophoping

Hormonen hebben ook te maken met oedeem: vòòr de menstruatie en tijdens de zwangerschap hebben veel vrouwen last van vochtophoping. Rond de menstruatieperiode ontstaat soms zogeheten 'idiopathisch oedeem'. Dit staat voor een zwelling van de enkels en voeten en de rest van het lichaam zonder dat er een aanwijsbare medische oorzaak voor is. De klachten verdwijnen vanzelf nadat de menstruatieperiode voorbij is.

Dikke voeten en enkels door te lang staan

Kappers staan vaak een hele dag rechtop. Zij en andere mensen die beroepshalve te lang rechtstaan, krijgen gemakkelijk last van gezwollen voeten en enkels. Het is belangrijk om voldoende pauzes te nemen en de voeten zo vaak mogelijk te verhogen om het bloed opnieuw te laten circuleren. Wat ook helpt zijn ergonomische zadelkrukken, kapperskrukken, werkkrukken en comfortabele tabourets. Een tabouret is een verrijdbare kruk met groot zitcomfort. De zwelling die wordt veroorzaakt door te lang rechtstaan verdwijnt 's nachts bij het slapen.

Verkeerd schoeisel

Niet goed passende schoenen die knellen, zorgen voor zwelling van de voeten. Wanneer je schoenen niet goed passen en te strak zitten, wordt de bloedstroom beperkt. Je merkt gemakkelijk of je last van hebt van niet goed zittende schoenen; je schoenen knellen en je merkt op dat je enkels dikker zijn dan anders. Het is niet pijnlijk en de volgende dag is de zwelling weer verdwenen. Goed passende en ondersteunende schoenen maken korte metten met dit euvel.

Dikke voeten door overwicht

Overgewicht of obesitas vergroot het risico op dikke voeten. Gewichtsverlies doet de zwelling weer verminderen. Je kunt ook goede ondersteunende schoenen dragen en de voeten indien mogelijk wat hoger leggen.

Zoutinname

Mensen die te veel zout binnenkrijgen, houden meer water vast in het lichaam. Hierdoor ontstaat sneller een zwelling van de enkels en voeten.

Risicogroepen voor gezwollen enkels en voeten

Een groot aantal mensen loopt meer risico om gezwollen enkels en voeten te krijgen. Het gaat om onder meer de volgende groepen:

• Zwelling door (lang) te staan: mensen die langdurig staan, zoals kappers, bouwvakkers, mensen die veel gewicht met zich meetorsen, zoals zwaarlijvige personen, en personen met onderliggende gezondheidsproblemen.
• Zwangerschap: veel zwangere vrouwen, vooral in het laatste trimester.
• Medicijnen (bijwerkingen): mensen die anti-inflammatoire medicijnen (steroïden en NSAID's) of hormonen gebruiken, of medicijnen voor mensen met diabetes, antidepressiva, en veel calciumblokker (bloeddrukverlagende medicijnen).
• Letsel: elke persoon met trauma aan de voet of enkel.
• Ziekten: patiënten met hartziekten (vooral hartfalen), leverziekten, nierziekten.
• Infectie: elke persoon die geïnfecteerd is, ofwel lokaal (abces) of diffuus (cellulitis) van de voet of enkel.
• Lymfoedeem: personen met een ongewenste ophoping van lymfevocht als gevolg van infectie, trauma of chirurgische ingreep.
• Trombose: mensen diep veneuze trombose; bij uitgebreidere afwijkingen ontstaat vaak zwelling (oedeem).

Behandeling van gezwollen enkels en voeten

De behandeling van gezwollen voeten en enkels hangt af van de onderliggende oorzaak. Voor veel mensen helpt het al om hun benen hoger te leggen (boven het hart) of gewoon regelmatig je voeten rust te geven. Bij slecht werkende aderen kan het helpen om zwachtels aan te leggen die de zwelling verminderen.

Zelfzorgmaatregelen

De volgende maatregelen kunnen de klachten van gezwollen enkels en voeten verbeteren of voorkomen:

• Het is goed voor de doorbloeding om je benen iets hoger te leggen tijdens het slapen. Dit zorgt voor een betere vochtafvoer. Leg bijvoorbeeld een kussentje onder je voeten.
• Zorg dat je overdag niet te veel staat.
• Vermijd extreme warmte zoals een sauna, zon en zonnebank, hete baden, etc.
• Wees zuinig met zout.
• Zorg voor voldoende beweging, want dit verbetert de bloedcirculatie.
• Neem eens een wisseldouche.
• Steunkousen kunnen helpen bij oedeem. Deze worden verstrekt op voorschrift van je behandelend arts.
• Goed en passend schoeisel wordt aanbevolen, met een lage, brede hak.
• Beenmassage kan verlichting geven.
• Verlies wat kilo's bij overgewicht, zodat je voeten minder gewicht hoeven te dragen.
  Een wedstrijd squash / Bron: Sallyannewilliamson, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• Specifieke bewegings- en ademhalingsoefeningen bevorderen de afvoer van lymfvocht via de lymfvaten. Vraag een huidtherapeut om advies.
• Sport en beweging in de vorm van wandelen, zwemmen en gymnastiek, stimuleren de lymfvaten om vocht af te voeren.
• Sporten die leiden tot overbelasting of sporten met veel plotselinge bewegingen (squash) worden afgeraden.
• Vermijd bij voorkeur zware en langdurige lichamelijke inspanning.
• Bij veneus oedeem als gevolg van het onvoldoende functioneren of een defect aan het veneuze systeem (aderen), helpen de kuitspieren om het bloed –tegen de zwaartekracht in– richting het hart te pompen. Dus door het bewegen van de kuitspieren stimuleert je de afvoer van bloed en vocht.
• Voldoende drinken. Water drinken zorgt niet alleen voor het hydrateren van je lichaam, maar ook voor een efficiënte afvoer van giftige stoffen en overtollig vocht.

Lees verder

• Pijnlijke voeten, ontstoken tenen, pijn, irritatie, zwelling
• Pijn op de wreef: symptomen en oorzaak van pijnlijke wreef
• Pijn in de enkel: oorzaken van pijnlijke enkel of enkelpijn
• Gezwollen voeten: oorzaken en symptomen van dikke voeten
• Gezwollen enkels en benen: oorzaken vocht in enkels en benen