Galstenen (cholelithiasis)

Galstenen komen voor bij 13-22% van de bevolking in de Westerse wereld. Bij 80% van deze mensen leiden de galstenen niet tot klachten, maar bij sommige mensen wel. Mensen kunnen last hebben van zeer uiteenlopende klachten, maar pijn in de buik (rechts boven in de buik om precies te zijn) staat vaak centraal. In dit artikel leest u over de oorzaken, de klachten en de behandeling van galstenen.

Indeling

• Wat zijn galstenen?
• Wat zijn de oorzaken van galstenen?
• Wat zijn de symptomen van galstenen?
• Hoe worden galstenen gediagnosticeerd?
• Hoe worden galstenen behandeld?
• Hebben mensen hun galblaas nodig?

Wat zijn galstenen?

Galstenen zijn kleine, harde, kiezelsteenvormige structuren die zich kunnen ontwikkelen in de galblaas. In medische termen wordt het hebben van galstenen ook wel cholelithiasis genoemd. De galblaas is een orgaan in het menselijk lichaam dat zich onder de lever bevindt, rechts boven in de buik, vlak onder de ribbenboog. De galblaas ziet eruit als een peervormig zakje dat tegen de lever aan ligt. In de galblaas wordt gal opgeslagen, dit is een vloeistof die gemaakt wordt in de lever en die het lichaam helpt om vetten verteerbaar te maken. Wanneer de galblaas samentrekt komt de gal uit de galblaas via de galwegen (de ductus cysticus en later de ductus choledochus) in de dunne darm terecht , hier mengt de gal zich met het voedsel in het spijsverteringskanaal. De galzouten in gal zorgen ervoor dat vetten worden geëmulgeerd, waardoor deze vetten makkelijker kunnen worden opgenomen. Galstenen ontstaan wanneer er neerslag ontstaat in de gal.

Gal bevat verschillende stoffen waaronder water, cholesterol, vetten, galzouten, eiwitten en bilirubine. Galzouten breken, zoals gezegd, vet af. Bilirubine, een afvalstof die wordt uitgescheiden via de gal, geeft gal en ontlasting een geelbruine kleur. Als gal teveel cholesterol, galzouten of bilirubine bevat, kan dit leiden tot het ontstaan van galstenen.

Er zijn twee soorten galstenen: cholesterolstenen en pigmentstenen. Cholesterolstenen zijn meestal geelgroen van kleur en bestaan, zoals de naam al doet vermoeden, voornamelijk uit cholesterol. Ongeveer 80 procent van de galstenen zijn cholesterolstenen, deze komen dus verreweg het meeste voor. Pigmentstenen zijn zeldzamer, dit zijn kleine, donkere stenen die voornamelijk bestaan uit bilirubine. Galstenen kunnen verschillende groottes aannemen, van enkele millimeters in doorsnede tot enkele centimeters.

Galstenen kunnen de normale stroom van gal verhinderen wanneer zij de galblaas of de galwegen afsluiten. Dit kan gebeuren op verschillende punten in het traject dat gal doorloopt om van de lever naar de dunne darm te komen. Als gal te lang stilstaat kan dit leiden tot ontsteking van de galblaas (cholecystitis), ontsteking van de galwegen (cholangitis), of in zeldzame gevallen zelfs tot ontsteking van de lever (hepatitis). Tevens is er een risico op een alvleesklierontsteking (pancreatitis) omdat de ductus pancreaticus, de buis die die spijsverteringsenzymen van de alvleesklier naar de dunne darm voert, ook verbonden is met de galwegen.

Wat zijn de oorzaken van galstenen?

Galstenen worden veroorzaakt door een combinatie van factoren, hier onder worden de belangrijkste factoren die een rol spelen bij het ontstaan van galstenen besproken.
Samenstelling van gal: Galstenen ontstaan wanneer de galsamenstelling niet goed is. Dit kan betekenen dat de gal te veel cholesterol, te veel bilirubine of te weinig galzouten bevat. Galstenen kunnen ook ontstaan wanneer de galblaas niet vaak genoeg volledig wordt geleegd. Het is niet altijd precies bekend hoe dit soort verstoringen ontstaan.
Geslacht: Vrouwen hebben twee keer zoveel kans als mannen om galstenen te ontwikkelen. Hoge oestrogeenspiegels tijdens de zwangerschap, hormoonsuppletietherapie en de anticonceptiepil lijken het cholesterol in de gal te verhogen en de galblaaslediging te beïnvloeden.
Genetisch aspect: Galstenen komen vaker voor in bepaalde families dan in andere, wat mogelijk wijst op een genetische component.
Overgewicht: Overgewicht (zelfs matig overgewicht) verhoogt het risico op het ontwikkelen van galstenen.
Snel gewichtsverlies: Snel afvallen of vasten, zoals bij de zogenaamde "crash diëten" leidt ertoe dat de de lever extra cholesterol uitscheidt in de gal, dit kan leiden tot galstenen.
Dieet: Het eten van veel vet en cholesterol en weinig vezels verhoogt het risico op galstenen. Dit hangt samen met het verhoogde cholesterolgehalte in de gal.
Leeftijd: Mensen ouder dan 60 jaar hebben meer kans op galstenen dan jongeren.
Cholesterolverlagende medicijnen: Dit klinkt tegenstrijdig, maar de medicijnen die het cholesterolgehalte in het bloed verlagen, doen dit door de hoeveelheid cholesterol die in de gal wordt uitgescheiden te verhogen. Dit geeft een verhoogd risico op galsteenvorming.

Wat zijn de symptomen van galstenen?

Galstenen hebben vaak een asymptomatisch beloop, wat wil zeggen dat mensen hier geen klachten van ondervinden. Echter, als galstenen zich in de galwegen bevinden en daar leiden tot een blokkade van de galstroom leidt dit tot drukverhoging in de galblaas. Het meest voorkomende symptoom daarbij is pijn in de rechter bovenbuik die snel toeneemt en meer dan 30 minuten duurt. Dit is een hevige koliekpijn waarbij patiënten vaak bewegingsdrang ondervinden. Ze proberen allerlei houdingen aan te nemen om de pijn te verminderen. Zo'n pijnaanval wordt ook wel een biliaire koliek(pijn) genoemd. Deze pijnaanvallen volgen vaak op vette maaltijden maar kunnen ook 's nachts optreden.
Daarnaast wordt ook vaak pijn aangegeven in de rug, tussen de schouderbladen en onder de rechter schouder. Ook misselijkheid en braken kunnen typisch passen bij een afsluiting van de galwegen of de galblaas als gevolg van een vastgelopen galsteen. In extreme gevallen kunnen de ontlasting en de urine verkleuren, de ontlasting wordt dan ontkleurd (dit wordt ook wel stopverfontlasting genoemd) en de urine wordt juist donkerder. Dit heeft te maken met de verstoorde uitscheiding van bilirubine.

Hoe worden galstenen gediagnosticeerd?

Vaak worden galstenen bij toeval ontdekt. Een groot deel van de Westerse populatie heeft galstenen, maar slechts een klein gedeelte van die groep mensen ontwikkelt klachten. Wanneer iemand zich wel presenteert met klachten die passen bij galstenen zal de arts waarschijnlijk een echo-onderzoek laten verrichten. Dit is het onderzoek met de grootste sensitiviteit en specifiteit voor het aantonen van galstenen. Met een echo worden geluidsgolven uitgestoten. De geluidsgolven weerkaatsen tegen de galblaas, de lever en andere organen, en hun door de weerkaatsing op te vangen kan een beeld van de galblaas worden verkregen.
Tevens kunnen in het bloed tekenen van infectie, galwegobstructie en pancreatitis worden aangetoond.

Hoe worden galstenen behandeld?

Als u geen klachten heeft van galstenen heeft u geen behandeling nodig. Als u regelmatig klachten ondervindt, zal uw arts waarschijnlijk aanraden om uw galblaas te laten verwijderen. Dit gebeurt met een operatie; een cholecystectomie. Dit is één van de meest voorkomende operaties die worden uitgevoerd op volwassenen in de Westerse wereld. Bijna alle cholecystectomieën worden laparoscopisch uitgevoerd, dat betekent dat het gebeurt met een kijkoperatie. U krijgt dan een aantal kleine sneetjes in de buik en via deze sneetjes wordt het instrumentarium ingebracht waarna de chirurg kan opereren. Meestal gebeurt dit in dagbehandeling.

Hebben mensen hun galblaas nodig?

Gelukkig is de galblaas een orgaan in het menselijk lichaam dat we niet per se nodig hebben. Mensen kunnen zonder galblaas prima leven. De lever produceert genoeg gal om een normale voeding te kunnen verteren. Zodra de galblaas is verwijderd, stroomt gal uit de lever rechtstreeks in de dunne darm, in plaats van eerst te worden opgeslagen in de galblaas.